Tekivu Ena Gauna Cava na Nona Bula e Dua?

“A VAKATULEWATAKA o tinaqu ni se qai yabaki 17 me caka vua na vakalutu e vakatokai na saline abortion.a Qori na gauna a bukete vula vitu veimama tiko kina,” e kaya o Gianna. E tomana: “O yau na gone a vakalutuma ya, ia au qai bula.”

Qori na ka e tukuna o Gianna e yabaki 19, ina komiti ni matanitu e Mereke ni veivosakitaki na ulutaga me baleta na vakalutu ena 1996. Ena gauna a vula vitu veimama tiko kina o Gianna ena ketei tinana, sa taucoko tu na buli ni yagona. O na rairai kaya ni sa tamata sara ga, me vaka ni a bula tale tiko ena gauna a sucu kina.

Ia vakacava ni se qai macawa lima e ketei tinana o Gianna, ni sa dua na sedimita na kena balavu? Dina ni a se bera ni taucoko na buli ni yagona, ia na nave ni nona mona kei na nona mona a sa buli oti tu. Ena dua na miniti e pamu vaka80 nona uto, e drodro kina na dra ena salanidra e yagona. Koya gona, ke sa tamata tu o Gianna ni oti e vula vitu veimama ena ketei tinana, e macala ni sa dua na tamata ena gauna se macawa lima kina​—dina ni se bera ni taucoko sara.

Veivakurabuitaki na Kunekunetaki ni Gone

E dau tekivu kunekunetaki na gone ena gauna rau duavata kina na yaloka ni yalewa kei na wai ni tagane. Levu na misini vovou vakasaenisi ena gauna qo e sa rawa ni raica na veiveisau veivakurabuitaki ni nona buli na gone mai na dua ga na cell se sela. Na molecule somidi lalai ni DNA (deoxyribonucleic acid) mai vei tama kei tina erau na cokovata me buli kina e dua na gone.

Sa qai tekivu ena dua na sela qori na cakacaka veivakurabuitaki ni nona buli e dua na tamata. Na ituvatuva ni “bulibuli” qo e vakatau tiko ena noda genes, qori na tikitiki ni noda DNA e lewa na veika kece me baleti keda. E lewa na keda balavu, rairai ni matada, roka ni mata kei na ulu, vaka kina e udolu tale na ka.

Ni sa na wasewasei tiko na sela oya, na “ivakaro” kece ena kopitaki ena sela vou kece. E veivakurabuitaki dina na kena porokaramutaki na sela yadua me cakava na ka e vinakati. Qori e okati kina na sela ni uto, sela ni mona, na sui, kuliniyago, kei na viciko mamare ni yaloka ni matada. Na porokaramutaki ni imatai ni sela ena nona buli e dua e dau tukuni ni “cakamana.”

“E porokaramutaki tu nona buli e dua na tamata mai na dua ga na sela,” e kaya e dua na saenitisi o Doketa David Fu-Chi Mark. E tinia: “E sega ni vakabekataki ni tamata yadua e duidui me tekivu sara ga mai nona kunekunetaki.”

E Tamata o Koya e Tiko ena Katonigone?

Na gone e kunekunetaki e sa tamata, sega ni dua ga na tiki ni sela ni tina. E vakila na yagona ni duatani na ka e tiko vua. Ke a sega na “itataqomaki” e buli ena katonigone i tinana, ena totolo ga na kena ceburaki tale e tuba na yago vou lailai qo. O koya gona, na kabula vou qori e ologi voli ena itataqomaki e ketei tinana, e dua sara ga na tamata qai duatani na nona DNA.

Era kaya eso ni dau vakalutu ga vakataki koya ena levu na gauna na yagodra na marama, veitalia mada ga ke ra vinaka na yaloka ra vakalutumi. Era kaya ni vakalutu va qori na yago ni marama ni yaco e loma eso na ka tani. Era tukuna gona ni rawa vua na vuniwai me cakava na vakalutu. Ia, e tiko na duidui me baleta na mate ga vakadodonu kei na kena e nakiti. Ena dua na matanitu mai Sauca Amerika, era mate kina e 71 mai na 1,000 na gone ena imatai ni yabaki ni nodra bula. Ni levu na gone era matedole, ena dodonu beka me vakamatei tale ga na gone e se bera ni yabaki dua? Sega!

Na iVolatabu e tukuna ni tekivu sara ga ena katonigone na bula. E tukuna na daunisame o Tevita me baleta na Kalou: “Ni’u sa vaka na vulovulo wale sa kunei au na matamuni, ia sa volai kece sara na tikiqu e na nomuni vola.” (Same 139:16) A sega wale ga ni tukuna o Tevita na “vulovulo,” ia e tukuna “na vulovulo wale sa kunei AU.” A vakaraitaka vakadodonu e keri ni tekivu nona bula ena gauna sara ga a kunekunetaki kina. Ni uqeti vakalou o Tevita, e tukuna kina ni buli ni veitikiniyagona e muria na kena icakacaka e “volai kece” tu ena ivola, e rawa gona me buli o koya.

E bibi meda vakasamataka ni sega ni tukuna na iVolatabu ni yalewa e kunekunetaka e dua na tiki ni sela ni bera ni lai tamata. Ia, e kaya: “Sa kunekunetaki e dua na gonetagane!” (Jope 3:3, NW) E vakaraitaka qo, ni okata na iVolatabu me tamata na gone ena gauna e kunekunetaki kina. Io, qori sara ga na gauna e tekivu kina na nona bula e dua.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 18, 19]

Na gone e kunekunetaki ni se macawa lima e sega wale ga ni viciko​—ni sa tu kece vua na veika e vinakati me buli kina na gacagaca ni dua na tamata

(kena levu dina)