Ka ni Bolebole Cava Era Sotava Tiko na iTabagone?

Na cava o nanuma? E dredre beka na veika era sotava tiko na itabagone nikua ni vakatauvatani ena veigauna sa oti? Ke o tukuna sega, rairai o nanuma nira kalougata duadua ena itukutuku ni veigauna na itabagone nikua.

Ena levu na vanua, e tu na wainimate e tarova na mate e dau yalana koso nodra bula na itabagone. Sa tu tale ga na iyaya vakalivaliva kei na iyaya ni vakatatalo era dau tatadrataka tu na itabagone ena veitabagauna sa oti. Na rawaka vakailavo e sa walia na bula dravudravua ena vica na milioni na vuvale. Era cakacaka vagumatua na itubutubu mera qaravi luvedra ena ka mera bula kina kei na nodra ka ni vuli, qo na ka era lekata taumada na itubutubu nira se itabagone.

Sega ni vakabekataki nira kalougata na itabagone ena gauna qo, ia e dredre sara na ituvaki era sotava. Dua na vuna, ni bula sara tiko ga na kawatamata ena gauna e vakatoka na iVolatabu me “[i]vakataotioti kei vuravura.” (Maciu 24:3) A tukuna o Jisu ni na yaco eso na veisau lelevu ena gauna qo e tara sara ga na noda bula. (Maciu 24:7, 8) E vakatoka na iVolatabu na gauna qo me “iotioti ni veisiga” qai vakaraitaka ni na ‘levu na ka dredre’ ena ivakarau ni bula. (2 Timoci 3:1, NW) Da raica mada eso na ituvaki dredre e tarai ira tiko na itabagone nikua.

Ka ni bolebole 1

Levu Era Tiko Taudua

E dau vakaraitaki ena iyaloyalo, porokaramu ni tivi, kei na mekesini na nodra veimaliwai na itabagone kei ira nodra itokani yacova sara nira sa uabula. Ia, e sega ni dau yaco qori vei ira e levu na itabagone.

E rua na dauvakadidike o Barbara Schneider kei David Stevenson, rau dikeva na itukutuku ni nodra vakatarogi e udolu vakacaca na itabagone e Mereke, rau raica “ni lewe lailai sara na itabagone e dede nodra veitokani kei na dua se nodra ilala.” E levu na itabagone “e dredre mera dau veimaliwai voleka kei ira eso, e tiko ga e vica ra dau kabita mera veitalanoataka nodra leqa se na ka era kauai kina,” e tukuna o Schneider kei Stevenson.

O ira na itabagone era vakaitokani, e rairai sega ni levu na gauna mera veimaliwai kina. Dua na vakadidike mai Mereke e vakaraitaka ni levu na itabagone era vakayagataka e 10 na pasede ni nodra gauna vei ira nodra itokani, ia e 20 na pasede era tiko taudua ga​—e levu cake qo mai na nodra vakayagataka kei ira nodra vuvale se itokani. Era kana taudua, lako taudua, ra qai marautaka ga vakataki ira nodra gauna galala.

Eso tale na ka e vakavuna nodra dau tu taudua, ya na levu ni iyaya vakalivaliva sa tu nikua. Kena ivakaraitaki ena 2006, e ripotetaki ena mekesini na Time ni o ira na itabagone e Mereke era yabaki 8 ina 18 era vakayagataka e tautauvata ni ono veimama na aua e veisiga ena sara tivi, qai toka e daligadra na irogorogo, se ra qitotaka tiko na vidio se kompiuta.a

O ira qo era sega ni imatai ni itabatamata era marau ni vakayagataka nodra gauna ena ivakatagi kei na qito. (Maciu 11:16, 17) Ia e rawa ni veivakaleqai na levu ni gauna e vakayagataka taudua e dua ena iyaya vakalivaliva qai sega ni veimaliwai kei ira nona vuvale. Rau tukuna na dauvakadidike o Schneider kei Stevenson: “Era tukuna na itabagone nira dau yalolailai, sega so ni marau, era marau ke lailai na ka ra cakava, ra qai vucesa nira tiko taudua.”

Ka ni bolebole 2

Temaki Mera Veiyacovi

O ira na itabagone kei ira e nodra yabaki ni bula e lailai mai na 13, era temaki vakalevu mera veiyacovi. E tukuna o Nathan, e dua na itabagone mai Ositerelia: “Levu na gone au kila era sa tekivu veiyacovi nira se yabaki 12 ina 15.” E kaya Vinbay e dua na goneyalewa e vakaitikotiko mai Mexico, ni takalevu tu e koronivuli na nodra veiyacovi vakaveitalia na itabagone. “O ira na sega ni veiyacovi e dau nanumi tu nira duatani,” e kaya. “Sa takalevu sara tu ga vei ira na noqu icaba na veiyacovi va qori, ke da tukuna mada ga na sega, era na cikevi iko tiko ga,” e kaya o Ana, mai Brazil, e yabaki 15. “O na tukuna vakavica ni o na sega ni ciqoma nodra veisureti.”

O ira na dauvakadidike e Peritania era vakataroga e le duanaudolu na itabagone mai na yabaki 12 ina 19, e duidui nodra isususu. Ra dikeva rawa ni 50 na pasede era dau vakaitavi ena ivalavala e okati ena veiyacovi. E sivia ni 20 na pasede na iwiliwili qori era yabaki 12! E liutaka na vakadidike qori o Doketa Dylan Griffiths, e kaya: “Sa sega ni veitaqomaki rawa na vuvale, na Lotu kei na isoqosoqo makawa me vaka e dau cakava tu eliu, era vakaloloma ga kina na itabagone.”

Era “vakaloloma” dina na itabagone era vakatovolea na veiyacovi? Ena dua na ripote ena 2003, rau dikeva kina o Rector Noyes kei Johnson ni veisemati na nodra dau veiyacovi na itabagone, nodra lomaocaoca, kei na nodra via vakamatei ira ga. Rau vakadikeva na itukutuku ni nodra vakatarogi e le 6,500 na itabagone, rau raica ni “o ira na goneyalewa ra dau veiyacovi vakawasoma e vakatolutaki nodra rawa ni lomaocaoca ni vakatauvatani kei ira na goneyalewa era sega ni dau veiyacovi.” O ira na gonetagane “era veiyacovi vakawasoma, e vakaruataki nodra rawa ni lomaocaoca ni vakatauvatani kei ira na sega ni veiyacovi.”

Ka ni bolebole 3

Kavoro na Vuvale

Era sotava tiko na itabagone mai Mereke na veiveisau levu ni bula vakavuvale kei na itovo. “Ena vicasagavulu na yabaki sa oti, e laurai ni veiveisau vakalevu na ivakarau ni bula ni tamata, e lai tarai ira sara vakalevu na itabagone,” e tukuna qori na ivola The Ambitious Generation​—America’s Teenagers, Motivated but Directionless. “Sa lutu tiko ga na iwiliwili ni lewe ni dua na vuvale e Mereke, koya gona era na rairai le vica ga na gone e vale. Ni tubu tiko ga na iwiliwili ni veisere, e levu na itabagone era na bula vata ga kei na dua nodra itubutubu.

Era na rairai cakacaka e levu na itubutubu e tiko na luvedra ena yabaki tinikawalu lako sobu, ena sega gona ni tiko e dua na uabula e vale ena gauna qori.”

Ke ra mani tiko kei nodra itubutubu ledua se rau ruarua, e levu na itabagone era nanuma nira sega ni dau kauai nodra itubutubu ena gauna sara ga era gadreva kina. Ena dua na vakadidike a caka ena loma ni vica na yabaki, era vakatarogi kina e le 7,000 na itabagone, e vakaraitaka ni levu na itabagone era raici ira nodra itubutubu mera dauloloma ra qai veikauaitaki. Ia e “dua ga ina ikatolu vei ira qori era tukuna nira dau kauaitaki, ra qai dau vukei ena gauna e yaco kina na leqa.” E vakamacalataka tale ga “nira vakaraitaka e levu na itabagone ni gauna e basika kina na leqa, era sega ni kauai nodra itubutubu me vukei ira.”

Mai Japani, sa vakaleqa tiko na nodra veivolekati na lewenivuvale na kena qarai na iyau. E tukuna o Yuko Kawanishi, e dua na parofesa e dau dikeva na bula ni tamata: “Levu na itubutubu ni itabagone ena gauna qo era sucu ni oti na iKarua ni iValu Levu. Nira tubucake na itabagone qori, era vulica na ivakarau ni vakasama vovou ena kena vakabibitaki na rawaka vakailavo kei na iyau.” Koya gona nira sa qase mai, na cava era na vakavulici luvedra kina? E kaya o Kawanishi: “Levu na itubutubu era kauaitaka na nodra rawaka vakavuli na luvedra.” E tomana: “Bibi ga vei ira me vuli na luvedra, me qai ikarua ni ka na veika tale eso e vale.”

Ena tara vakacava na nodra bula na itabagone na ivakarau ni bula qo ke sega ni veiraurau na kena kauaitaki na rawaka vakailavo kei na vuli? Era dau tukuna vakalevu na tabana ni vakauitukutuku e Japani na vosa qo na kireru​—e dusia nodra dau veilecayaki na itabagone nira leqataka vakasivia nodra rawaka vakavuli. “Ni veilecayaki nodra ivukivuki na itabagone,” e tukuna o Kawanishi, “e rairai vu mai nodra sega ni vinakata me lewa na itubutubu nodra ivakarau ni bula.”

Mo Nuidei

Eda bula tu qo ena “gauna ni veivakararawataki.” (2 Timoci 3:1, NW) E tukuni ena iVolatabu ni na levu na leqa eda na vakila ena iotioti ni veisiga qo.

E vakarautaka na iVolatabu na ivakasala ena yaga vei ira na itabagone mera vakavinakataka kina nodra bula. O koya e vakavuna na iVolatabu, na Kalou o Jiova, e vinakata me vakavulici ira na itabagone mera vorata na ituvaki dredre. (Vosa Vakaibalebale 2:1-6) E vinakata o koya mera rawata na bula vinaka duadua. Nona Vosa e vakarautaka na “yalomatua vei ira na yalowai, na kila ka kei na lomavuku vua na cauravou.” (Vosa Vakaibalebale 1:4) Vakasamataka na yaga ni ivakavuvuli vakaivolatabu.

[iVakamacala e ra]

[Tikina bibi ena tabana e 21]

E macala ena dua na vakadidike ni o ira na goneyalewa era veiyacovi, e vakatolutaki nodra rawa ni lomaocaoca ni vakatauvatani kei ira na goneyalewa era sega ni veiyacovi

[Kato/​iYaloyalo ena tabana e 22]

Era Vakaleqa ga Vakataki Ira Nodra Bula

E vakaraitaka e dua na ripote mai na matanitu o Peritania ena 2006, nira vakayagataka na wainimate gaga na cocaine na itabagone mai na yabaki 11 ina 15 ena vanua qori, qai vakaruataki na iwiliwili qori ena veiyabaki. Era le 65,000 na itabagone era tukuna nira sa vakayagataka oti na wainimate gaga qori. E sivia na 20 na pasede na itabagone e Necaladi, e tiko nodra yabaki ni bula mai na 16 ina 24 era bobula tu ina alakaolo, se tauvi ira na mate e vu mai na gunu vakasivia.

Levu na itabagone era vakaraitaka nodra rarawa ena nodra vakamavoataki ira. So era tavalaka na yagodra, katilaka se vakama sara. “E kilai ni tolu na milioni e Mereke era dau vakamavoataki ira, qai dua ina 200 na itabagone e tauvi ira vakabalavu na mate qo,” e tukuna qori o Len Austin kei Julie Kortum.

[iYaloyalo ena tabana e 19]

Levu na itabagone e sega tu nodra itokani voleka mera talaucaka kina vei ira na lomadra