Ra Taroga na iTabagone

Na Ka Meu Kila me Baleta na Vakatavako

Raica na kato e ra qai toqa kina ✔ ke o nanuma ni qo na nomu rai me baleta na vakatavako.

□ Au via kila ga

□ Au lomaocaoca

□ Mera taleitaki au kina eso tale

□ Au leqataka na kequ levu

KE O toqa e dua na kato qori, e vakaraitaka ni dua na ka o tautauvata kina kei ira na nomu icaba era dau vakatavako se o ira era nanuma tiko mera vakatavako.a Kena ivakaraitaki:

Vakacegui na lomatarotaro. “Au via kila se vakacava sara mada na vakatavako, au mani taura na tavako e solia vei au e dua na goneyalewa e koronivuli, au lai vakatavako lo sara i tuba.”​—Tracy.

Vakacegui na lomaocaoca mo qai taleitaki. “Era tukuna eso na gonevuli: ‘Au via vakatavako,’ oti ga era tukuna sara: ‘Sa qai rawa qo!’ Niu lomaocaoca, au via vakatavako sara ga.”​—Nikki.

Vakalutu yago. “Eso na goneyalewa era vakatavako mera vakalutu yago​—e rawarawa qori mai na kanamusu!”​—Samantha.

Ni o via waqaca na imatai ni kemu tavako​—se kena tarava​—wawa mada, vakasama. Kua ni vaka na ika e via kania na baca ena batinisiwa. Ena kana toka vakalailai na ika, ia ena mate ga kina! Mo muria gona na ivakasala vakaivolatabu ena nomu vakayagataka na ‘nomu vakasama.’ (2 Pita 3:1) Sauma mada e vica na taro qo.

Na Cava o Kila me Baleta na Vakatavako?

Toqa ena yatuvosa yadua na dina se lasu.

a. ․․․ Na vakatavako e vakalailaitaka na lomaocaoca.

b. ․․․ Au na rawa ni kaburaka kece e tuba na kubou ni tavako.

c. ․․․ Ena vakaleqai au sara na vakatavako niu sa qase.

d. ․․․ Keu vakatavako, era na taleitaki au vakalevu na tagane keu yalewa, era na taleitaki au na yalewa keu tagane.

e. ․․․ Keu vakatavako, au na leqa ga kina.

f. ․․․ E sega ni kauaitaka na Kalou keu vakatavako se sega.

Kena isau

a. Na vakatavako e vakalailaitaka na lomaocaoca.​—Lasu. Na nomu vakatavako ga vakalekaleka ena vakacegui toka kina na kena lako vakaca vei iko na nomu biuta na vakatavako, ia era dikeva na sainitisi ni nicotine ena tavako e vakalevutaka na wainimate e bulia na yago e vakavuna na lomaocaoca.

b. Au na rawa ni kaburaka kece e tuba na kubou ni tavako.​—Lasu. E vakaraitaka eso na vakadidike ni sivia na 80 na pasede na kubou ni tavako o ceguva ena tiko ga e yagomu.

c. Ena vakaleqai au sara na vakatavako niu sa qase.​—Lasu. Ena gauna kece o vakatavako kina e rivarivabitaki na nomu bula, ia eso ena totolo ga na ka e vakilai kina. Eso era bobula sara ga ena imatai ga ni kedra tavako. Na vakatavako ena vakalailaitaka na levu ni cagi e dodonu me curu ena nomu yatevuso, o na rairai vu kina vakalevu. Ena salulu vakalevu na kuli ni yago, ena totolo tale ga na kena yaco qori. E rivarivabitaki vakalevu na vakatavako ni rawa ni vakaleqa na gacagaca ni veiyacovi, ena yali tu na yalomu qai lomabibi.

d. Keu vakatavako, era na taleitaki au vakalevu na tagane keu yalewa, era na taleitaki au na yalewa keu tagane.​—Lasu. E tukuna o Lloyd Johnston e dua na daunivakadidike ni “levu na goneyalewa era sega ni taleitaki ira na gonetagane era dau vakatavako, levu tale ga na gonetagane era sega ni taleitaki ira na goneyalewa era vakatavako.”

e. Keu vakatavako, au na leqa ga kina.​—Lasu. E veiyabaki era mate e udolu vakacaca era sega ni vakatavako nira ceguva na kubou ni tavako. Era na vakaleqai tale ga na nomu vuvale, na nomu itokani kei na manumanu ni vale.

f. E sega ni kauaitaka na Kalou keu vakatavako se sega.​—Lasu. O ira na vinakata mera vakamarautaka na Kalou e dodonu mera savasava mai na “dukadukali kece vakayago.” (2 Korinica 7:1) E macala ga ni vakadukadukalitaka na yago na vakatavako. Ke o sa lewa mo dukadukali, qai vakaleqai iko kei na so tale na nomu vakatavako, o na sega ni itokani ni Kalou.​—Maciu 22:39; Kalatia 5:​19-​21.

O na Vorata Vakacava?

Na cava gona o na cakava ke dua e solia vei iko na tavako? Ena yaga vakalevu ke rawarawa ga na ka o tukuna o qai dei kina, me vaka: “Sega, vinaka, au sega ni dauvakatavako.” Ke togoraka tiko ga mo vakatavako se vakalialiai iko, mo nanuma tiko ni nomu na vakatulewa. O na rairai tukuna:

● “Au kila ena vakaleqa na noqu bula qori, au sa vakatulewataka meu kua ni vakatavako.”

● “Eso na ka au via cakava ena gauna e se bera mai, ena sega ni rawa qori keu mate ena vakatavako.”

Me vaka ga eso na itabagone a cavuti ena itekitekivu ni ulutaga qo, o na rairai vakila ni dredre duadua na nomu valuta na gagadre mo vakatavako. Ke o sotava na ituvaki qori, mo vorata na ‘gagadre’ qori ena nomu vakasamataka eso na taro va qo:

● Ena yaga dina vei au na vakatavako? Kena ivakaraitaki, keu nanuma meu vakatavako mera taleitaki au kina eso tale, era na taleitaki au dina keu sega mada ga ni duavata kei ira ena levu tale na ka? Au vinakata dina mera taleitaki au o ira era marautaka me vakaleqai na noqu bula?

● Ena tara vakacava na noqu veika vakailavo na vakatavako, na noqu bula kei na nodra rai eso tale me baleti au?

● Au sa tu vakarau meu tinia na neirau veitokani kei na Kalou ena noqu vakatavako?

Ia vakacava ke o sa bobula tu ena vakatavako? Na cava o rawa ni cakava mo muduka kina na nomu vakatavako?

Ka me Caka mo Muduka Kina na Vakatavako

1. Vakadeitaka mo kua ni vakatavako. Vola na vuna mo muduka kina na vakatavako, qai railesuva wasoma. Na nomu vinakata mo savasava tiko ga vua na Kalou e rawa ni dua na vuna vinaka mo muduka kina na vakatavako.​—Roma 12:1; Efeso 4:​17-​19.

2. Kere veivuke. Ke o vakatavako lo tiko, qo na gauna mo kere veivuke kina. Ke o dau vunia vei ira eso na nomu dau vakatavako, tukuna vei ira ni o sa muduka qai kerea na nodra veitokoni. Ke o via qarava na Kalou, kerea na nona veivuke.​—1 Joni 5:​14.

3. Lokuca na siga mo muduka kina. Me kua ni sivia na rua na macawa mo lokuca kina na siga mo muduka na vakatavako. Mo makataka sara na siga qori ena nomu ivolanivula. Tukuna vei ira na wekamu kei ira na nomu itokani na siga o na muduka kina na vakatavako.

4. Vaqara qai vakarusa. Ni bera na siga o lokuca, vaqara vinaka na tavako ena nomu rumu, motoka kei na isulu qai vakarusa. Mo vakarusa tale ga na masese, masese benisini (lighter) kei na ibiubiu ni kavuru (ashtray).

5. Ka mo cakava mo vosota na nomu via vakatavako. Gunuva vakalevu na wainimoli se wai, qai levu na gauna mo moce kina. Mo nanuma tiko ni lekaleka ga na kena lako vaka ca vei iko na nomu muduka na vakatavako, ia ena tawamudu na kena yaga!

6. Qarauna na ka e rawa ni temaki iko tale mo vakatavako. Yawaka na vanua kei na so na ituvaki o na rawa ni temaki kina mo vakatavako. De dua ena vinaka mo muduka na nomu dau lako ena soqo era tiko kina na nomu itokani era dau vakatavako.​—Vosa Vakaibalebale 13:20.

7. Kua ni vakaiulubale. Kua ni vakaisini iko ena nomu tukuna: “Dua ga na ceru.” Na ulubale va qori o na sikalutu tale kina.​—Jeremaia 17:9.

Kua ni Vakacalai

Era vakayagataka na kabani ni tavako e vica vata na bilioni na dola e veiyabaki mera kacivaka kina na nodra ivoli. Era kila vinaka tu ke ra vakatavako ena gauna qo e levu na itabagone, era na bobula kina nira sa uabula.

Kua ni vakayagataka na nomu ilavo vei ira na iliuliu ni kabani ni tavako. Mo kua ni rawai. O ira na iliuliu ni kabani qori se o ira na nomu icaba era dau vakatavako era sega ni kauaitaka dina na nomu bula. Kua ni rogoci ira, muria ga na ivakasala ena iVolatabu qai vulica “mo vinaka kina.”​—Aisea 48:17.

O rawa ni raica e levu tale na ulutaga ni “Young ­People Ask” ena Web site www.watchtower.org/ype

[iVakamacala e ra]

[Kato/​iYaloyalo ena tabana e 19]

NA KA ERA TUKUNA NA NOMU ICABA

“Ke dua e taroga na cava au sega ni vakatavako kina, au na tukuna: ‘Au sega ni via vakacacana na noqu yatevuso, au sega tale ga ni via mate totolo.’”

“Ke dua e solia vei au na tavako, au na tukuna: ‘Sega.’ Ke togoraka tiko ga, au na tukuna: ‘E cala sara ga qori! Qori na noqu vakatulewa, e noqu dodonu tale ga.’”

[iYaloyalo]

Benjamin

Heather

[Kato ena tabana e 20]

● O BAU KILA?

Na tavako e mamai kei na kena e domici​—e levu kina na nicotine ni laurai vata kei na tavako e cerumi, e tiko tale ga kina e sivia e 25 na ka (compound) era vakavuna na kenisa qai rawarawa kina ni tauvi koya e vakatavako na kenisa ni itilotilo kei na gusu.

[Kato ena tabana e 20]

TAROGI RAU MADA NA NOMU ITUBUTUBU

Ena rawarawa mo vorata na veimurimuri ke o sa kila tu na ka mo cakava. Vakacava mo kerei rau na nomu itubutubu mo dou vakatovotovotaka na ka mo cakava ke soli vei iko na tavako. Me dua vei rau na nomu itubutubu me vaka e dua na nomu icaba e togoraka tiko mo vakatavako. Vakatutu: Vakayagataka na “Peer-Pressure Planner” (Ka me Caka ni o Temaki ena Veimurimuri) ena tabana e 132 kei na 133 ena ivola Questions Young People Ask​—Answers That Work, Volume 2, mo kila kina eso na ka mo cakava.

[iYaloyalo ena tabana e 20]

Me vaka na ika e via kania na baca ena batinisiwa, o koya e vakatavako ena vakacegui vakalekaleka, ia ena sotava kina e levu na leqa