Sala me Levei Kina na Vakacalaka e Gaunisala

E TATAGI na taya ni motoka, kalove na kena kaukamea, kavoro na iloilo, e rogo na qolou . . . Qori na ka e rogoca e dua e sa sotava oti na vakacalaka e gaunisala. E tukuni ena ivola na Population Reference Bureau, ena veiyasai vuravura “e rauta ni 1.2 na milioni era mate e veiyabaki ena na vakacalaka e gaunisala, ra qai mavoa e rauta na 50 na milioni.”

Ena sega ni yaco na vakacalaka e gaunisala ke da muria na ivakasala me baleta na vakau lori, da qai lewai keda vakamatau. Meda raica mada na ka eda rawa ni cakava.

iYalayala ni Siviti, Vakabeleti, kei na Vakauitukutuku ena Mobail

De dua ena so na vanua ena lailai na iyalayala ni siviti e vakatarai. Vakacava ke o sivita na iyalayala ni siviti qori? Io, de dua o na yaco totolo ena vica wale ga na miniti. Kaya mada ke o lakova e dua na vanua e rauta ni 80 na kilomita na kena balavu, o qai nanuma mo siviti tale vakalailai mai na 80 ina 100 na kilomita dua na aua, macala ga ni o na totolo vakalailai ena 12 na miniti. Vakacava, e vinaka mo yaco bula se mo via yaco totolo ga ena loma ni gauna lekaleka qori qai rawa ni o sotava kina na vakacalaka?

E buli na beleti ni lori me itataqomaki. E tukuna e dua na tabana vakamatanitu e Merika ni sivia na 72, 000 na lewenivanua era bula nira dara tiko na beleti ena 2005 ina 2009, qo na matanitu ga o Merika. Vakacava sa isosomi ni beleti na baluni ni coqa (air bag)? Sega. Ena qai taqomaki iko vinaka na baluni ni coqa ke o vakabeleti tale tiko ga. Ke o sega ni dara tiko na beleti, ena sega ni yaga na baluni ni coqa, ena vakaleqai iko. Mo vakamatauni iko gona ena vakabeleti, mo raica tale ga mera cakava qori o ira na vodo tiko ena nomu lori. Dua tale na ka qo mo qaqarauni kina: Ke o draiva kua ni wilika se vakauitukutuku ena mobail.

iTuvaki ni Gaunisala kei na Kena Vakavinakataki

E dau sisisi na taya ni lakova na vanua suasua, kuvu, nuku se gaunisala qereqere. Ni o draiva vakamalua ena veivanua qori, ena sega ni sisi na taya ke o bereki. E vinaka mo dikeva e veigauna na nomu taya qai veisautaka ke sa yavu.

E ririkotaki tale ga na vanua era sema kece kina na basoganisala. E vakatututaka e dua na kenadau ena ka meda cakava: Ke waqa na cina drokadroka, mo wawa vakalailai ni bera ni o toso. Na nomu cakava qori ena sega ni coqai iko kina na motoka era se cici tiko ga, dina ni sa waqa na cina damudamu ena nodra laini.

Bibi tale ga me vinaka na ituvaki ni nomu motoka, ena sega ni yaco kina na vakacalaka. Vakasamataka mada ke sega ni cakacaka na bereki ni o draiva tiko. Me kua ni yaco qori, eso era dau golevi ira na mekeniki vinaka me laurai na nodra motoka. Eso tale era vakavinakataka ga vakataki ira. Mo raica gona me laurai vinaka qai vakavinakataki na nomu motoka.

Gunu qai Draiva

O ira mada ga na dau draiva vinaka, ena rivarivabitaki na nodra draiva ke ra sa gunu. Ena 2008, e sivia na 37,000 na lewenivanua e Merika era mate ena vakacalaka e gaunisala. E rauta ni dua na ikatolu ni iwiliwili qori era mate baleta ni gunu o draiva. Ke mani lailai sara na ka o gunuva, e se rawa ga ni vakaleqa na nomu draiva. Eso era nanuma mera sa kua sara ga ni gunu nira draiva.

Io, ke o muria na lawa ni vakau lori, oya na nomu dara na beleti, raica me tu vinaka na ituvaki ni lori, o qai sega ni gunu ni o draiva, ena taqomaki iko kei ira tale eso. Koya gona, ke da muria na vakatutu kece qori ena rawa nida levea na vakacalaka e gaunisala.

[Kato/​iYaloyalo ena tabana e 29]

KE O VIA MOCE KUA NI DRAIVA

“E dodonu meda kila tiko ni nona via moce e dua ena gauna e draiva kina, e tautauvata ga kei na dua e mateni qai draiva.” Qori na ka e tukuna e dua na vakailesilesi mai Merika. E vakaraitaka na National Sleep Foun­da­tion na rerevaki ni nona draiva e dua ni via moce. E toka qo eso na ivakatakilakila e dusia ni sega ni vinaka mo draiva:a

● O sega ni vakasama vinaka, o sausauriva vakalevu se sa bi na matamu

● O sosovu

● O lamawa vakalevu

● O sa sega ni nanuma na levu ni maile o sa lakova mai

● O sa sega ni muria na ivakatakilakila ni gaunisala

● O sa sega ni muria tiko na nomu laini, o sa rui volekata na motoka e liu tiko, se o sa sivita tiko na iyalayala ni nomu laini

Ke o raica ni yacovi iko na ka era sa cavuti mai cake, tukuna vua e dua tale me draiva se kele ena dua na vanua veiganiti mo moce vakalailai. Veitalia ke o bera, ia o sa taqomaki iko kina kei ira tale eso!

[iVakamacala e ra]