iTalanoa ni Nona Bula

Vu ni Neirau Reki kei na Kaukaua na Muria Tiko na Sala i Jiova

TALANOATAKA O LUIGGI D.  VALENTINO

“Oqo na sala, dou mai lako tu ga kina,” e veivakasalataki o Jiova. (Aisea 30:21) E noqu isausau meu muria na ivakasala oqo tekivu sara niu se qai papitaiso ena 60 na yabaki sa oti. Au a vakadeitaka makawa na isausau oqo meu muria ga na weniyavadrau na noqu itubutubu, rau a cavutu mai Itali, erau mai vakaitikotiko e Cleveland, Ohio, e Mereke, ena 1921. Erau susuga kina e tolu na luvedrau​—⁠na tuakaqu, o Mike, na ganequ gone, o Lydia, kei au.

ERAU a vakadikeva e vica vata na lotu o rau na noqu itubutubu, ia e vakayalolailaitaki rau na veika erau raica kina. Ena dua na siga ena 1932, a rogo walesi tiko ena vosa vakaitali o Tata. A rogoca tiko e dua na porakaramu nodra na iVakadinadina i Jiova, e taleitaka o Tata na ka e rogoca kina. E qai kerea e so tale na ivakamacala, mani sikovi keitou mai kina e dua na iVakadinadina ni Itali mai na valenivolavola liu ni iVakadinadina i Jiova mai Brooklyn, e Niu Yoka. E qai oti na nodratou veitalanoa bulabula sara ni sa kida na mataka, rau vakadeitaka kina noqu itubutubu ni rau sa qai kunea na lotu dina.

Rau sa tekivu lakova sara na soqoni vakarisito o Tata kei Nau, erau dau veisureti tale ga mera dau mai vakaicili e vale o ira na ivakatawa dauveilakoyaki. Dina niu se gonetagane lailai ga, era dau kauti au ina cakacaka vakavunau ra qai veiuqeti meu qaravi Jiova vakatabakidua. E dua vei ira o Carey W.  Barber, sa dua tiko na lewe ni iLawalawa Dauvakatulewa ni iVakadinadina i Jiova ena gauna oqo. Sega ga ni dede ena Feperueri 1941, au sa papitaiso niu se qai yabaki 14. Kuria ena 1944, au sa tekivu veiqaravi vakapainia e Cleveland. Erau saga tale ga o Mike kei Lydia me rau muria na sala ni dina ena iVolatabu. A qaravi Jiova o Mike me yacova sara nona mate, ia o Lydia e tomani watina voli, o Harold Weidner, me 28 na yabaki ena itavi vakaivakatawa dauveilakoyaki. Nikua erau sa cakacaka vakatabakidua tiko vakapainia lavotaki.

Vakayaloqaqataki Au na Bala i Valeniveivesu

Ena itekitekivu ni 1945, au a bala ena valeniveivesu na Chillicothe Federal Prison mai Ohio ni noqu lewaeloma vakavulici vakaivolatabu e uqeti au meu muria na Aisea 2:​4, e tukuni kina meda tukitukia na iseleiwau me batinisiviyara. Ena dua na gauna, era vakatara na vakailesilesi ni valeniveivesu vei keimami na iVakadinadina kaivesu me soli vei keimami na ivola vakaivolatabu era tabaka na iVakadinadina i Jiova, me vakarauta ga. Ia, era qai veivuke o ira na iVakadinadina ena dua na ivavakoso voleka. Ena so na gauna, era dau mai biuta e so na ivola ena lomanibai volekata na valeniveivesu. Ena mataka e tarava, nira sa dau kau na kaivesu ena vanua mera lai cakacaka kina, era qai dau vaqarai ira na ivola oqo mera kauta i loma ni valeniveivesu. Ena gauna au qai curu yani kina i valeniveivesu, sa vakatarai me levu cake na ivola me soli vei keimami. Au sa qai vakila tu na bibi ni kakana vakayalo e vakarautaka mai o Jiova​—⁠e dua na lesoni au sega ni guilecava rawa ena veigauna au dau taura kina na ilavelave vou ni Vale ni Vakatawa se na Yadra!

E dina ni vakatarai me vakayacori na neimami soqoni e loma ni valeniveivesu, ia era vakatabui kina o ira era sega ni iVakadinadina. Ia, e so vei ira na ovisa ni valeniveivesu kei na kaivesu era dau mai vakarorogo vuni, e vica vei ira era sa mai kunea kina na ka dina. (Cakacaka 16:​30-​34) E dau veivakacegui dina ni dau veisiko mai o Brother A.  H. Macmillan. E dau vakadeitaka ni gauna keimami tiko kina e valeniveivesu e sega ni maumau wale baleta ni vakarautaki keimami ena veitavi keimami na qarava mai muri. E tara sara ga na lomaqu na nona dau veivakayaloqaqataki na tacida lomani matua oqo, e vakadeitaka tale ga na noqu vakatulewa meu muria tiko ga na sala i Jiova.

Dua na Kequ iSa

Sa mai cava na iKarua ni iValu Levu, keimami sereki na kaivesu, au tomana tale na noqu painia, na cakacaka vakaitalatala vakatabakidua. Ia e qai mate o tamaqu ena 1947. Au tekivu cakacaka saumi meu qarava kina na neitou vuvale, au sa mai kenadau tale ga ni dauveimasi vakavuniwai​—⁠e qai veivuke na kila oqo ena dua na ituvaki dredre keirau qai sotava vakaveiwatini ni oti tale rauta e 30 na yabaki. Ia e sa rui cici sara i liu na noqu ivakamacala. Meu se tei talanoataki watiqu mada.

E taqiri na talevoni ena Kingdom Hall niu a tiko kina ena dua na yakavi ni 1949. Niu taura cake au qai rogoca e dua na domo malumu ni kaya: “Na yacaqu o Christine Genchur. Au dua na iVakadinadina i Jiova. Au mai qara cakacaka oqo e Cleveland, au gadreva tale ga meu lewe ni dua na ivavakoso.” E bau yawa toka na neitou Kingdom Hall mai na vanua e vakaitikotiko kina, ia au taleitaka na irogorogo ni domona, au vakamacalataka sara vua na gaunisala ina neitou valenisoqoni, au qai uqeti koya me lako mai ena Sigatabu e tarava​—⁠au na vunau tiko kina. Au imatai ni tamata meu yaco ina Kingdom Hall ena Sigatabu oya, ia e sega ni dua na mata vou e basika. Au sega ni cegu ni rai tiko ikatuba levu ena gauna e vakacagau tiko kina na vunau, ia e sega ga ni basika mai. Au qiri koya ena siga e tarava, qai kaya ni se sega ni matau vua na ilakolako ni basi e kea. Au sa mani bolea me keirau sota meu vakamacalataka vua.

Au qai kila ni rau lako mai Czechoslovakia na nona itubutubu, rau sa tekivu veimaliwai sara kei ira na Gonevuli ni iVolatabu ni oti nodrau wilika na ivola lailai, Where Are the Dead? Rau a papitaiso na nona itubutubu ena 1935. Ena 1938, sa lesi kina o tama i Christine ina itavi vakaivakatawa (ivakatawa daulewa ni gauna oqo) ni ivavakoso ni iVakadinadina i Jiova mai Clymer, Pennsylvania, e Mereke. E qai papitaiso o Chistine ena 1947, ni sa yabaki 16. E sega ni dede keirau sa veidomoni kei na tacida yalewa rairai totoka oqo, qai kaukaua vakayalo. Keirau vakamau ena 24 June, 1950, sa tekivu tomani au sara ga mai kea o Christine ena neirau vakaliuca na Matanitu ni Kalou ena neirau bula. Au sa vakavinavinaka dina vei Jiova ena nona vakadonuya na noqu itokani vinaka oqo me mai semai vata na neirau bula.​—⁠Vosa Vakaibalebale 31:10.

Keirau Kurabui

Keirau tekivu cakacaka vata vakapainia ena 1 Noveba, 1951. Ni oti tale e rua na yabaki, ena dua na soqo ni tikina mai Toledo, e Ohio, erau vosa o Brother Hugo Riemer kei Albert Schroeder ina dua na ilala painia era taleitaka na cakacaka vakadaukaulotu. Keirau a tiko tale ga kina. Keirau uqeti me keirau painia tiko mada ga e Cleveland, ia ena vula ga e tarava, keirau kurabuitaka e dua na ka​—⁠keirau sureti me keirau lewe ni ika23 ni kalasi ni Watchtower Bible School of Gilead, me tekivu ena Feperueri 1954!

Ena neirau ilakolako ina koronivuli mai Kiliati, a se tiko kina e South Lansing, Niu Yoka ena gauna oya, e vakilai na levu ni taqaya nei Christine ni kaya tiko ga vei au, “Draiva vakamalua!” Au qai kaya, “Christine, kevaka e vakamalua tale na noqu draiva, e sa na tuvakadua na motoka.” Ia e vaka me sa qai lutu na neirau icegu ni keirau sa yaco yani ena neimami icili. E kidavaki keimami o Brother Nathan Knorr sa qai vakasarasarataki keimami wavoki. E vakamacalataka tale ga vei keimami na iwalewale me kua ni vakasabusabutaki kina na wai kei na livaliva, qai vakabibitaka ni kena vakayagataki vakamatau ni noda iyau e gadrevi tale ga ena kena qarauni na veika e baleta na Matanitu ni Kalou. E sega ni yali vakadua vei keirau na ivakasala oya. Keirau se bulataka tiko ga.

Vuka Sobu i Rio

Sega ga ni bera sa caka tale na neimami tuvaitutu, keirau sa vodo sara ena waqavuka ena 10 Tiseba, 1954, donuya na vulaililiwa ena korolevu o Niu Yoka, me keirau sa vuka yani ina neirau ilesilesi vou ina vanua katakata o Rio de Janeiro, e Brazil. Keitou salavata kei rau o Peter kei Billie Carrbello, na neirau itokani vakadaukaulotu. E dodonu me 24 na aua na neitou vuka, wili kina na cegu lekaleka e Puerto Rico, Venezuela, kei Belém ena vualiku kei Brazil. Ia me vaka ni leqa na idini, sa sivi e 36 na aua me qai votu mai o Rio de Janeiro. Sa rairai totoka dina! Na makuwaliliva ni cina ena korolevu oqo e vaka na tatalivaliva ni daimani nira tuvai koto ena dua na ibe ni fuloa veleveti, kei na tatibi ni cila ni vula e veisautaka na irairai ni toba o Guanabara me vaka na delaniwai siliva.

Eratou tavaki keitou ena raraniwaqavuka e le vica na lewenivuvale e Peceli. Ni oti na nodratou veikidavaki, keitou sa gole sara yani ina valenivolavola ni tabana, keitou qai moce rauta na tolu na kaloko ena mataka lailai. Oti tale ga e vica na aua sa taqiri na lali ni yadra, e sikinalataka vei keirau ni oqo na imatai ni siga ni neirau cakacaka vakadaukaulotu!

Dua na Lesoni Keirau Vulica

Sega ni bera na neirau vulica e dua na lesoni bibi. Keirau a gade ina dua na vuvale iVakadinadina. Ni keirau via taubale lesu ina valenitabana, e vakasalataki keirau na itaukeinivale, “E sega, e sega ni rawa ni drau lako; sa tau tiko na uca,” sa qai veiuqeti me keirau moce. “E dau tau tale ga na uca ena vanua keirau lako mai kina,” au kaya, niu taura ga vakamamada na nona ivakasala me ka ga ni veiwali. Keirau mani biubiu ga.

Ni wavokiti Rio na veiulunivanua, e sega ni dau bera nira sa kumukumuni vata na wainiuca, era sa qai drodrova sobu mai na korolevu oqo, dau vakavuqa me yaco kina na waluvu. Sega ga ni bera keirau sa vuto ni sa yaco i duru i keirau na wai. Ni keirau volekata yani na valenitabana, e vaka na uciwai na kui ni wai ena gaunisala ni sa yaco ena sere i keirau na wai. Keirau sa bau lubetu vinaka ni keirau qai yaco i Peceli. E tauvi Christine sara ga na typhoid fever ena siga e tarava, qai vakamalumalumutaki koya tu ena dua na gauna balavu. E ka ni vuli vinaka dina, ni keirau daukaulotu vou, e dodonu me keirau vakarorogo ina nodra ivakasala na iVakadinadina era itaukei ni vanua era kila vinaka.

Tekivu na Kaulotu Kei na Cakacaka Vakaivakatawa Dauveilakoyaki

Tekivu sara na neirau cakacaka vakaitalatala ni sa oti na itekitekivu dredre oqo. Keirau dau wilika ena vosa vakapotukali vei ira keirau sotava na neirau ivakamacala e volai tu ena dua na tikinipepa, me ikuri ni kena keirau sa bau kila toka ena vosa vou oqo. E kaya e dua na itaukeinivale vei Christine ena nona dusi au mai, “Au kila na ka o tukuna, ia o koya oya au sega sara ga ni kila e dua na ka e kaya tiko.” Dua tale na itaukeinivale e kaya vei yau, “Au kila na ka o kaya tiko, io o na watimu e sega sara ga.” Dina ni vaka tu oya na toso, keirau marautaka ni keirau rawata e sivia na 100 na ikere ni Vale ni Vakatawa ena imatai ni vica na macawa ni neirau cakacaka. E bau vica toka na neirau vuli iVolatabu era papitaiso ena imatai ni neirau yabaki e Brazil, e vakaraitaka sara ga ni na vuavuaivinaka na neirau ilesilesi vakadaukaulotu.

Ena loma ni veiyabaki ni 1950, e levu vei ira na ivavakoso mai Brazil e sega ni dau sikovi ira vakawasoma na ivakatawa ni tabacakacaka baleta ni lailai na tacida tagane e ganiti ira mera cakava na cakacaka oqo. E dina niu se qai vulica tiko na kena vosa, au se bera vakadua ni bau vakaitavi ena vunau soqovi levu ena vosa vakapotukali, au sa lesi sara meu ivakatawa ni tabacakacaka ena yasana o São Paulo ena 1956.

Me vaka ni se sega mada ni bau sikovi yani ena loma ni rua na yabaki na imatai ni ivavakoso keirau lesi kina, era sa vakanamata kece ina vunau soqovi levu. Ena noqu vakarautaka na vunau oya, au vakabiri ira vata na ikotikoti ni Vale ni Vakatawa ena vosa vakapotukali ena so na draunipepa. Vutucoqa na Kingdom Hall ena Sigatabu oya. Era bau lai dabe kina e so ena buturara, ena nodra vakanamata tu ina vunau. Tekivu sara na vunau, se na wiliwili beka. Niu dau rai cake, au kurabui ni sega mada ga ni bau dua me yavala, wili kina o ira na gone. Era wadravi au vinaka toka ga. Au vakasamataka: ‘Isa, i Valentino, sa bau rogo vinaka dina na nomu vosa vakapotukali! Era sa vakarorogo vinaka dina o ira qo.’ Oti tale e vica na yabaki, niu sikova na ivavakoso oya, e kaya e dua na tacida a tiko ena imatai ni vunau oya: “O se nanuma tiko na nomu vunau e ke ena soqoni ni vunau soqovi levu? Keimami sega ni bau kila e dua mada ga na vosa o kaya tiko.” Au kaya vakadodonu ni o au sara mada ga au sega ni kila e levu na ka au a kaya tiko.

Au dau wilika vakawasoma na Sakaraia 4:6 ena imatai ni yabaki ni noqu ilesilesi vakaivakatawa ni tabacakacaka. Na matavosa, ‘Sega ena qaqa, se na kaukaua, ena yaloqu ga,’ e vakavurea tiko vei au ni yalo tabu ga i Jiova e vakavuna na kena toso na cakacaka ni Matanitu ni Kalou. Ia e toso dina, veitalia ga na levu ni ka eda lekata.

Sotavi na Bolebole Kei na Kalougata

Levu sara na siko vanua ena itavi ni ivakatawa ni tabacakacaka qai kau vata tiko na taipa, vica na kateni ivola, kato isulu, kei na kato lalai ni ivola. E maqosa o Christine ni dau nabataki ira vinaka na neirau iyaya me kua ni yali e dua ena neirau dau veidewayaki mai na dua na basi ina dua tale. E vakawasoma me keirau vodo basi me 15 na aua ena gaunisala qereqere mai na dua na ivavakoso ina dua tale. E dau vakarisekete ena so na gauna me veisivi e rua na basi ena dua na wavu sasakurekure, ni voleka ga ni rau coqa ena rabalailai ni gaunisala. Keirau dau vodo sitimanivanua tale ga, waqa, vaka kina na vodo ose.

Tekivu me keirau veiqaravi vakaivakatawa ni tikina ena 1961, keirau lako mai na dua na tabacakacaka ina dua tale, e duidui mai na kena e liu ni keirau veitokiyaki mai na dua na ivavakoso ina dua tale. Ena so na bogi ena dua na macawa, keirau dau vakaraitaka e so na iyaloyalo e vakarautaka na isoqosoqo i Jiova​—⁠e dau veiveisau na vanua e vakaraitaki kina. E dau tuvanaki sara vakatotolo na mataqali soqoni vaka oqo mera kua ni tarova na iliuliu vakalotu ena veivanua oya na kedra vakaraitaki. Ena dua na tauni, e kaukaua sara kina na nona lewa e dua na bete ena nona vakasaurarataka na itaukei ni valenisoqo me boko na veiyalayalati ni kena vakayagataki na valenisoqo. Ni oti e vica tale na siga ni vaqaqara, sa kune e dua na kena isosomi, ia e sega ni tukuni vua e dua na veisau ni vanua ni soqo, ia keitou veisureti tiko ga. Ni se bera ga ni tekivu na porokaramu, a lako yani ina valenisoqo oya o Christine me lai tukuna lo ga vei ira na via lai sarasara na veisau ni vanua ni soqo. Ena yakavi oya, era le 150 era sarava na iyaloyalo, e kena ulutaga veiganiti The New World Society in Action.

E dina ni bau tadre toka na itavi ni ivakatawa dauveilakoyaki ena veivanua ribayawa, era dau marautaka vakalevu na mataveitacini era vakaitikotiko kina nira sikovi yani, ra qai dau veikauaitaki ni keirau vakaicili ena nodra vale, e dina ni lailai sara na ka vakayago era taukena. Keirau sa dau vakavinavinaka ga vei Jiova ni rawa ni keirau veimaliwai kei ira. Na neirau veikilai kei ira sa dua dina na ka ni veivakalougatataki. (Vosa Vakaibalebale 19:17; Akeai 2:⁠7) E sa bau rarawataki dina ni sa oti na neirau veiqaravi ena loma ni 21 na yabaki e Brazil, sa mai cava tale ga kina na neirau ilesilesi vakadaukaulotu!

Veivuke o Jiova Ena Gauna ni Neirau Leqa

A sele o Christine ena 1975. Keirau tomana na itavi ni ivakatawa dauveilakoyaki, ia sa torosobu tiko ga na nona bula. Keirau nanuma ni vinaka cake me keirau sa lesu i Mereke me lai qaravi kina vakavuniwai o Christine. Keirau yaco yani i Long Beach, e Kalifonia, ena 1976, keirau lai vakaicili vei tinaqu. Me vaka ni keirau a lai tu tani tu ena loma ni 20 na yabaki, keirau sa sega ni kila me wali vakacava na neirau leqa oqo. Au tekivu dauveimasi tale, keirau bula mai na ilavo e rawa kina. E vakarautaka vei Christine na yasana o Kalifonia e dua na idavodavo ena dua na valenibula, ia e torosobu tiko ga e veisiga na nona bula nira sega ni via qaravi koya na vuniwai ni sega ni soli vua na dra. Keirau masulaka na veidusimaki i Jiova ena vuku ni neirau leqa.

Niu cakacaka tiko vakavunau ena dua na yakavi, au raica e dua na itikotiko ni vuniwai, au mani nanuma meu curu mada kina vakatotolo. Sa vakarau gole sara tiko ga i vale o vuniwai, ia e mani vakadonuya me keirau veivosaki, e rua na aua na veivosaki oya. E qai kaya: “Au doka na nomudrau cakacaka vakadaukaulotu, au na qaravi watimu me kua ni saumi, ena sega tale ga ni vakayagataki kina na dra.” Au nanuma ga deu tadra tiko.

Na vuniwai dau loloma oqo e dua e kenadau ena nona tabana, sa qai tokitaki Christine ina valenibula e cakacaka tiko kina. E bulabula sara o Christine ena veiqaravi nei vuniwai oqo. Keirau vakavinavinaka ni dusimaka vei keirau o Jiova na sala me keirau muria ena gauna dredre oqo ni neirau bula!

iLesilesi Vou

Keirau veiqaravi vakapainia ni sa bula vinaka tale o Christine. E ka marautaki na neirau vukei ira e so e Long Beach mera mai sokalou vei Jiova. Keirau sureti ena 1982 me keirau veiqaravi vakaivakatawa ni tabacakacaka e Mereke. Keirau vakavinavinakataki Jiova e veisiga ni vakayagataki keirau tale ena itavi vakaivakatawa dauveilakoyaki​—⁠e dua na basoga ni cakacaka vakaitalatala keirau marautaka. Keirau veiqaravi e Kalifonia oti qai toso i New England, na tabacakacaka era tiko kina e so na ivavakoso vosa vakapotukali. E muri sa qai okati kina o Bermuda.

Ni oti e va na yabaki totoka vei keirau, sa dua tale na neirau ilesilesi vou. Keirau sureti me keirau veiqaravi vakapainia lavotaki ena yalava ga keirau digitaka. Dina ni keirau luluvu ni keirau sa biuta na neirau ilesilesi vakaivakatawa dauveilakoyaki, keirau vakadeitaka ni keirau na qarava vinaka ga na neirau ilesilesi vou. Ia e vei? Au kunea ena neirau cakacaka voli vakaivakatawa dauveilakoyaki ni gadrevi na veivuke ena ivavakoso vosa vakapotukali mai New Bedford, e Massachusetts​—⁠keirau sa mani naulu kina i New Bedford.

E dua na veikidavaki vakaitamera e caka vei keirau ni keirau sa yaco yani. Keirau vakila ni keirau gadrevi dina e kea! Keirau luvuci ena tagi. Keirau a vakaicili tiko vei rau na veiwatini gone e rua na luvedrau me yacova ni keirau sa kunea e dua na neirau vale. Keirau kurabui ena nona vakalougatataka vakalevu o Jiova na neirau ilesilesi oqo vakapainia lavotaki. Me tekivu mai na 1986 keirau sa vukea e rauta na le 40 ena tauni oqo mera mai iVakadinadina. Oqo o ira na neirau lewenivuvale vakayalo. Kena ikuri, au marautaka dina na nodratou toso e lewe lima na tacida e kea mera ivakatawa dau kauaitaka dina na qelenisipi. E vaka ga na veiqaravi tiko ena dua na ilesilesi vakadaukaulotu vuavuaivinaka.

Ni keirau rai lesu, keirau marau ni keirau qaravi Jiova me tekivu mai ni keirau se gone, keirau qai digitaka na ka dina me sa mai neirau ivakarau ni bula. Dina ni keirau sa qase mai qai malumalumu, ia e vu ni neirau reki kei na kaukaua na muria tiko ga na sala i Jiova.

[iYaloyalo ena tabana e 26]

Neirau se qai tadu yani i Rio de Janeiro ena imatai ni gauna

[iYaloyalo ena tabana e 28]

Neirau vuvale vakayalo e New Bedford, Massachusetts