Na Cava na Yavu ni Nomu Vakabauta?

Na vakabauta e vakamacalataki ni “noda ciqoma mai vu ni lomada e dua na ka ni dina.” E tabaki ena Universal Declaration of Human Rights ni Matabose Kei Vuravura ni tamata yadua e tu nodra “dodonu ni vakatulewataka nodra vakasama, lewaeloma kei na lotu.” Na dodonu gona oqo e wili kina na galala “ni nona veisautaka nona lotu se vakabauta e dua” ke via cakava.

NA CAVA sara mada e via veisautaka kina e dua na nona lotu se nona vakabauta? “Sa tiko na noqu vakabauta, sa rauti au oya,” oqo e dua na ivosavosa matau. Era nanuma e levu ni vakabauta mada ga e cala ena sega ni lai vakacacana tale e dua. Me kena ivakaraitaki, o koya e nanuma ni raraba na vuravura, ena sega sara ni lai ca kina vua e dua tale. “Meda ciqoma ga ni sega ni tautauvata na ka eda vakabauta,” era kaya e so. E vakasama vakayalomatua beka oya? Ena rawa beka vua e dua na vuniwai me ciqoma ga na ka e vakabauta e dua tale na vuniwai ena nona nanuma ni sega na kena leqa ke lai qaravi ira na tauvimate ena nodra idavodavo ni se qai tara oti ga mai na yagomate ena katoniwaililiwa?

Ena ka e baleta na lotu, sa yaco e levu na leqa lelevu ena cala ni ka e vakabauti. Vakasamataka mada na vakaloloma levu e yaco nira “vakauqeti ira na lotu Vakarisito yalodua mera vakadavedra” o ira na iliuliu ni lotu ena ivalu ni lotu ena veiyabaki ni 500-1500 S.K. Se, vakasamataki ira mada na “lotu Vakarisito” ena gauna oqo era vakaitavi ena ivalu ni lewenivanua, “era vakataki ira sara ga na dauvala ni veiyabaki ni 500-1500 S.K., ni dau volai na yaca ni santa ena dia ni nodra iseleiwau, qai kabi na iyaloyalo kei Daulato ena itautauri ni nodra dakai.” Era vakabauta kece na tamata yalodua oqo nira sa cakava tiko na ka dodonu. Ia, ena ivalu ni lotu oya, me vaka ena veilecalecavi vakalotu tale e so, e cala sara ga kina na nodra nanuma.

Na cava sa rui levu kina na veilecayaki kei na veisei? E kaya na iVolatabu ni o Setani na Tevoro e “temaki ira kecega na kai vuravura.” (Vakatakila 12:9; 2 Korinica 4:4; 11:3) E veivakasalataki na yapositolo o Paula ni ka ni rarawa ni na levu na tamata lotu era na “rusa” ni vakacalai ira o Setani, o koya e cakava na “veivakatakilakila kei na veika vakailasu e veivakurabuitaki, . . . sa veivakacalai.” O ira vaka oya e kaya o Paula, nira “bese ni lomana na ka dina, me ra bula kina,” qai rawarawa sara na nodra “vakadinata . . . na ka lasu.” (2 Cesalonaika 2:​9-​12) O na tarova vakacava na kena vakabauti e dua na lasu? Na cava sara mada na yavu ni nomu vakabauta?

O a Susugi Beka Kina?

O a rairai susugi beka mo vakabauta ga na lotu ni nomu vuvale. Sa vinaka oqori, ni vinakata na Kalou mera vakavulici ira na luvedra o ira na itubutubu. (Vakarua 6:​4-9; 11:​18-​21) Me kena ivakaraitaki, e yaga vakalevu vua na cauravou gone o Timoci na nona dau vakarorogo vei tinana kei buna. (2 Timoci 1:5; 3:​14, 15) E vakasalataki keda na iVolatabu meda doka na nodra ivakavuvuli na noda itubutubu. (Vosa Vakaibalebale 1:8; Efeso 6:1) Ia e inaki beka ni Dauveibuli mo vakabauta na ivakavuvuli oya baleta ga ni rau vakabauta na nomu itubutubu? Noda kabita dei na ka era vakabauta kei na ka era cakava na itabatamata sa oti e rawa ni vakarerevaki.​—Same 78:8; Emosi 2:4.

Na marama ni Samaria rau a sota kei Jisu Karisito e susugi me vakabauta ga na nodra lotu na kai Samaria. (Joni 4:​20) E doka o Jisu na galala ni marama oya ena ka e via vakabauta, ia e qai kaya vua o Jisu: “Dou sa lotu vei koya dou sa sega ni kila.” E levu nona vakabauta vakalotu era cala tu, mani tukuna vua o Jisu ni dodonu me veisautaka nona vakabauta ke vinakata me vakadonuya na Kalou na nona sokalou​—me “vakayalo ka vakaidina.” Ena nona sega ni kubeta matua nona vakabauta e dau sakitaka tu, ena yaco na gauna vua kei ira tale na so, mera na “talairawarawa ki na vakabauta” e vakaraitaka vei ira o Jisu Karisito.​—Joni 4:​21-​24, 39-​41; Cakacaka 6:7.

O Vakavulici Beka Mo Vakabauta Nodra iVakavuvuli na Vuku?

Levu na qasenivuli kei ira na kenadau ena so na tabana ni vuku e dodonu mera dokai. Ia, e sinai ena ivolatukutuku ni veitabagauna na kedra itukutuku na qasenivuli rogo a cala na ka era nanuma. Me kena ivakaraitaki, ena rua na ivola me baleta na saenisi a vola na vuku ni Kirisi o Aristotle, e kaya kina na daunitukutuku makawa o Bertrand Russell ni “sa bau dredre me laurai na dina ena dua mada ga na iyatuvosa ena ivola ruarua oya ni laurai vata kei na kila vakasaenisi ena gauna oqo.” Ia o ira mada ga na kenadau ena so na tabana ni vuku ena noda itabagauna oqo e dau cala sara ga na nodra kila. “E dredre me buli e dua na waqavuka e bibi mai na cagi,” e vakadeitaka na saenitisi ni Peritania o Lord Kelvin, ena 1895. O koya gona, na tamata yalomatua ena sega ni vakabauta tu ga vakamataboko e dua na ka baleta wale ga ni kaya na kenadau ni dina.​—Same 146:3.

E gadrevi tale ga na qaqarauni ena ivakavuvuli vakalotu. E vinaka nodra vakavulici Paula na yapositolo na nona qasenivuli ni lotu, qai dua na ka na nona “gumatua vakalevu sara tiko e na nodrai tukuni na no[na] qase.” Ia, na nona gumatua vakalevu ena nodra ivakavuvuli na nona qase e lai tini ena leqa. E “vakacacana vakalevu sara nai soqosoqo lewe ni lotu ni Kalou, ka vaqeavutaka.” (Kalatia 1:​13, 14; Joni 16:​2, 3) Sa qai ca sara ni dua na gauna balavu e ‘caqeta tiko ga kina na mata ni moto’ o Paula ena nona vorata tiko na veika a rawa ni vakamuai koya me vakabauti Jisu Karisito. E taura na nona rairai vakurabui vua o Jisu me uqeti Paula me veisautaka na nona vakabauta.​—Cakacaka 9:​1-6; 26:14.

Uqeti Iko Beka na Tabana ni iTukutuku?

E rairai uqeti iko vakalevu ena nomu vakabauta na itukutuku tabaki se kacivaki. Le levu era marau ni soli na galala vei ira na dau vakauitukutuku mera vola na itukutuku, ra mai kila kina e levu na ka yaga. Ia, e levu na veivakamuai kaukaua e rawa ni moica vakatani na itukutuku. Ena levu na gauna e dau vakabi na itukutuku ena dua ga na taba ni vakasama, qai rawa tale ga ni vesuka nomu vakasama.

Kena ikuri, me dreti ira se mera taleitaka na itukutuku na vakarorogo, era dau saga na dau vakauitukutuku mera tabaka se kacivaka na itukutuku e veivakadrukai, se kena e duatani taucoko. Na ka e dau vakavudua ni tabaki mera wilika kece na lewenivanua ena veiyabaki sa oti, sa sega ni vunitaki rawa edaidai. E dina ni vakamalua na kena yaco, na ivakatagedegede savasava sa vaka me sega ni kauaitaki qai sa seavu tiko yani. Na nodra vakasama na tamata sa veisau mai. Era vakabauta na “ca me vinaka, kei na vinaka me ca.”​—Aisea 5:​20; 1 Korinica 6:​9, 10.

Vaqara na Vakabauta e Yavutaki Donu

Ni yavutaki na vakabauta ena vakasama kei na vuku vakatamata e vaka na tara vale ena dela ni nuku. (Maciu 7:​26; 1 Korinica 1:​19, 20) O na yavutaka gona ena cava nomu vakabauta? Ni solia vei iko na Kalou na vakasama mo dikeva kina na vuravura e yavoliti iko tu, mo qai taroga e lomamu e so na taro me baleta na veika vakayalo, sega li ni ka vakayalomatua me vakarautaka tale ga na itukutuku mo na rawata kina na isau dodonu ni nomu taro? (1 Joni 5:​20) Io, ena cakava dina o koya! O na vakadeitaka vakacava na sokalou dina? Eda sega ni lomalomarua ni kaya ni Vosa ni Kalou ga na iVolatabu, e tu kina na yavu duadua meda vakadeitaka kina na ka meda cakava.​—Joni 17:17; 2 Timoci 3:​16, 17.

“Wawa mada,” ena kaya e dua, “sega li ni o ira sara ga e tu vei ira na iVolatabu era vakavuna tiko na levu ni veivala kei na veilecayaki ena vuravura?” O ira na iliuliu ni lotu era kaya voli nira muria na ivakavuvuli vakaivolatabu era vakavuna e levu na veivala kei na veilecayaki. Baleta nira sega ni yavutaka na nodra vakabauta ena iVolatabu. E vakamacalataki ira na yapositolo o Pita mera “parofita vakailasu” kei na “[i]vakavuvuli vakailasu” era vakavuna na “veisei.” Na itinitini ni nodra cakacaka, e kaya o Pita ni “vosavakacacataki talega [kina] nai vakavuvuli dina.” (2 Pita 2:​1, 2) Ia e vola o Pita, “sa tu talega vei keda na vosa sa vakadinadinataki vakalevu cake, a parofisai; ia dou na caka vinaka, kevaka dou sa vakananuma kina, me vaka ki na cina sa serau e na vanua butobuto.”​—2 Pita 1:19; Same 119:105.

E uqeti keda na iVolatabu meda dikeva na noda vakabauta da qai veidutaitaka na ka eda vakabauta oqori vata kei na ivakavuvuli vakaivolatabu. (1 Joni 4:1) Era vica vata na milioni na wilika na ivoladraudrau oqo era vakadinadinataka ni nodra cakava oya e vakainaki qai dei kina na nodra bula. Mo yalo vakaturaga mada ga me vakataki ira na kai Peria. ‘Vakasaqaqara mada ga ena iVolatabu e veisiga’ ni bera ni o vakatulewataka na ka mo vakabauta. (Cakacaka 17:11) Era na marau na iVakadinadina i Jiova mera vukei iko kina. Io, e nomu digidigi sara ga mo vakabauta na ka o vinakata. Ia, e ikalawa vakayalomatua mo vakadeitaka ni sega ni yavutaki na nomu vakabauta ena vuku kei na gagadre vakatamata, ia ena Vosa volai ga ni Kalou.​—1 Cesalonaika 2:​13; 5:21.

[iYaloyalo ena tabana e 6]

O rawa ni nuidei ni yavutaka nomu vakabauta ena iVolatabu