Se Vakabauti Tiko Beka ga ni o Eli e Vanua ni Kama?

NI CAVUTI na vosa “eli,” na cava ena lako mai ena nomu vakasama? O na vakasamataka beka e dua na vanua ni bukawaqa kei na sulifure, e sotavi kina na mosi kei na veivakararawataki tawamudu? Se rairai vakaibalebaletaka e dua na ituvaki?

Ena vica vata na senitiuri, era dau nanuma na iliuliu ni lotu ni Veivanua Vakarisito ni o eli na vanua ni veivakararawataki era lako ga kina na tamata ivalavala ca. E se takalevu tiko ga na rai oqori ena kedra maliwa e vuqa na matalotu tale e so. E kaya na U.S.News & World Report, “E rairai vakavuna o lotu Vakarisito na kena kilailevu na ivakavuvuli kei eli, ia e sega ni o lotu Vakarisito ga e vakabauti kina o eli. Na nona lai vakararawataki e dua, ni sa mate me isau ni nona ivalavala e voleka nira vakabauta na lotu lelevu kece e vuravura, okati tale ga kina e so na lotu lalai.” Na lotu Idu, lotu Buda, lotu Musulimi, lotu Jain, kei na lotu Taoisi, era vakabauti eli kece, e duidui ga vakalalai na nodra ivakamacala me baleta na ka e tu mai eli.

Ia, ena gauna oqo sa veisau na vakabauta me baleti eli. E tomana ena nona kaya na ivola sa cavuti oti: “E levu era se vakabauta tiko ga na bukawaqa mai eli, ia e dua na vakabauta vou sa cadra edaidai, ni cudruvi tawamudu, oya na nona tagutuvi tawamudu e dua mai vua na Kalou, ke dina oqo sa na kena ibalebale ni sega na bukawaqa mai eli me vaka e dau vakabauti tu.”

E tukuna na nodra ivola na Jesuit na La Civiltà Cattolica: “E cala . . . me nanumi ni vakayagataki ira na timoni na Kalou me vakararawataki ira na cudruvi tawamudu ena bukawaqa.” E tomana: “E tiko o eli, ia e sega ni dua na vanua, e dua na ituvaki, oya na rarawa levu ni lomana e dua sa tawasei vakadua mai vua na Kalou.” E kaya na tui tabu o Iowane Paulo II ena 1999: “O eli e sega ni dua na vanua, ia e dusia na kedra ituvaki na nakita mera tawasei ira vakadua mai vua na Kalou, na ivurevure ni bula kei na marau.” Me baleti eli na vanua ni kama, e kaya: “E vakaraitaka na kena tawayaga qai sega ni vakainaki na nona bula e dua ni sega ni ciqoma na Kalou.” E kaya o Martin Marty e dua na daunitukutuku ni lotu, “era na sega ni vakabauta na tamata” ke vakamacalataka na tui tabu ni o eli e “caucaudre tu, tiko tale ga kina na tevoro e vakaisulu damudamu qai taura tu na mataiva balabalavu.”

Sa yaco tale tiko ga na veiveisau ena so na veimatalotu. E kaya e dua na ripote ni matabose ni lotu Jaji: “O eli e sega ni vanua ni veivakararawataki tawamudu, ia na kena ituvaki ga e dua e lomana me bulataka na bula e veibasai qai yawa sara mai vua na Kalou, sa macala ga ni na lai kawaboko vakadua kina.”

Na nodra ivola na lotu Episcopal mai Mereke e vakamacalataka ni o eli “na mate tawamudu e vu mai na noda vakanadakuya na Kalou.” E kaya na U.S.News & World Report, ni tubu na kedra iwiliwili na tamata era vakabulabulataka tiko na vakasama ni “kedra itinitini na tamata ca na rusa, e sega nira na lai vakararawataki tawamudu. . . . [Era] kaya ni o ira na cata na Kalou era na lai vakawabokotaki vakadua ena ‘bukawaqa ni veivakarusai’ mai eli.”

E sagai ena gauna oqo me tarovi na kena vakabauti na bukawaqa kei na sulifure, ia e vuqa era vakabauta dei tiko ga ni o eli e vanua ni veivakararawataki tawamudu. “E tukuna vakamatata na iVolatabu ni o eli e dua na vanua katakata ni veivakararawataki,” e kaya o Albert Mohler mai na Southern Baptist Theological Seminary e Louisville, Kentucky, Mereke. E kaya na ripote The Nature of Hell, a vakarautaka na matabose ni Evangelical Alliance Commission: “Ena lai vakilai vinaka i eli na noda cati da qai vakararawataki.” E tomana: “Na itotogi kei na veivakararawataki ena tau vei keda mai eli ena vakatau ina mataqali ivalavala ca eda cakava nida se bula.”

O koya gona, e vanua katakata beka ni veivakararawataki tawamudu o eli, na vanua ni veivakarusai? Se ituvaki e muduki kina na nomudrau veiwekani kei na Kalou? E vanua vakacava o eli?

[Kato/iYaloyalo ena tabana e 4]

Kena iTukutuku Lekaleka o Eli

ERA tekivu vakabauta na eli bukawaqa ena gauna cava o ira era kaya nira lotu Vakarisito? Ena dua na gauna e muri, ni oti na gauna i Jisu Karisito kei ira na nona yapositolo. E kaya na Encyclopædia Universalis vakavaranise: “Na ivola na Apocalypse of Peter (ni ika2 ni senitiuri S.K.), e kainaki ni imatai ni ivola ni lotu Vakarisito [ia e sega ni uqeti vakalou], a vakamacalataka na nodra na lai totogi, ra vakararawataki na tamata ivalavala ca mai eli.”

Ia, a kune na duidui ni vakabauta ena kedra maliwa na Qasenilotu taumada. Eratou a vakabauta o Justin Martyr, o Clement mai Alexandria, Tertullian, kei Cyprian ni o eli e vanua ni kama. Erau a vakabauta o Origen kei na daunicioloji o Gregory mai Nyssa ni o eli e dua na ituvaki e tawasei vakadua kina e dua mai vua na Kalou​—na veivakararawataki vakayalo. Ia, e duatani na ka e vakabauta o Augustine mai Hippo, oya ni sega wale ga ni lai kama e dua i eli, ena vakararawataki tale ga vakayalo ni na tawasei vakadua mai vua na Kalou​—e levu era ciqoma na rai oqo. E vola o Parofesa J.N.D. Kelly: “Ni qai yacova na ikalima ni senitiuri sa ciqomi raraba me ivakavuvuli tudei, ni mate na tamata ivalavala ca ena sega ni vosoti, e sa na waraki koya tu mai na buka e sega ni bokoci rawa.”

Ena ika16 ni senitiuri, rau a vakabauta na iliuliu ni lotu Tawase o Martin Luther kei John Calvin ni cudruvi tawamudu ena bukawaqa mai eli e vakatakarakarataka na nona tawasei vakadua e dua mai vua na Kalou. Ia, ena rua na senitiuri e tarava sa tekivu vakabauti tale ni o eli na vanua ni veivakararawataki tawamudu. Ena ika18 ni senitiuri ena gauna vakoloni, e dau vakarerei ira na lewe i Mereke e dua na italatala ni lotu Tawase o Jonathan Edwards, ena nona dau vakamacalataka vakamatailalai na rerevaki ni vanua o eli.

Sivi vakalailai na gauna oya, e sa vaka me malumu sobu na kena vakabauti na kama mai eli. E kaya na ivola na U.S.News & World Report: “Voleka ni kawaboko vakadua na ivakavuvuli oqo ena ika20 ni senitiuri.”

[iYaloyalo]

A vakabauta o Justin Martyr ni o eli e vanua ni kama

A vakavuvulitaka o Augustine mai Hippo ni veivakararawataki mai eli e vakayalo qai vakayago tale ga.