E Bula na Vosa i Jiova
Veitikina Bibi Mai na iVola na iMatai ni Tui
“NI RA sa lewa na yalododonu, sa ra reki na tamata: ia ni ra sa lewa ko ira nai valavala ca, era sa qai tagi na tamata.” (Vosa Vakaibalebale 29:2) Na ivola ena iVolatabu na iMatai ni Tui e vakadinadinataka vinaka na ivosavosa oqo. E talanoataka na nona bula o Solomoni, ena gauna ni nona veiliutaki vakatui e yaco kina o Isireli makawa me dua na matanitu vutuniyau sara, qai taqomaki vinaka tale ga. E okati tale ga ena iMatai ni Tui na itukutuku ni kena vidai na matanitu ni sa mate o Solomoni kei na 14 na tui e taravi koya, e so era veiliutaki e Isireli, so tale e Juta. E rua ga na tui erau a yalodina tu ga vei Jiova. Kena ikuri, e vakayatuyatutaka na ivola oqo na nodra cakacaka e ono na parofita, okati kina o Ilaija.
E vola na ivola oqo na parofita o Jeremaia ena nona a tiko mai Jerusalemi kei Juta, e volaitukutukutaki kina na veika e yaco mai na 1040 B.S.K. ina 911 B.S.K., voleka ni 129 na yabaki. Ena gauna e vola tiko kina na ivola o Jeremaia, e vakaraica tale ga mai e so na ivola makawa me vaka “nai vola ni [i]valavala i Solomoni.” Sa sega ena gauna oqo na veivola oqori.—1 Tui 11:41; 14:19; 15:7.
VAKARAUTAKA NA TUI VUKU NA VEISAUTUTAKI KEI NA BULA VINAKA
E tekivu na iMatai ni Tui ena italanoa vakasakiti ni nona tovolea me tui o Atonaija, na luve i Tui Tevita. Mani seva na inakinaki oqori ni a yavala totolo na parofita o Necani, qai buli me tui o Solomoni, e luve i Tevita tale ga. E marautaka o Jiova nona kerekere na tui vou, qai solia vua na “yalo sa vuku ka daukila rawa na ka” vaka kina na ‘iyau, ka me dokai.’(1 Tui 3:12, 13) E sega ni dua e tautauvata kei na tui ena vuku e tu vua, qai sega ni vakatauvatani rawa na nona iyau. Vakilai e Isireli e dua na gauna sautu kei na bula vinaka.
E okati ena vale e tara o Solomoni na valenisoro i Jiova kei na vica na vale ni matanitu. E vakadeitaka o Jiova vei Solomoni: “Au na qai vakataudeitaka nai tikotiko vakaturaga ni nomu matanitu, mo lewa kina vei ira na Isireli ka sega ni mudu,” ia ena vakatau oqo ena nona talairawarawa tiko ga na tui. (1 Tui 9:4, 5) E vakasalataki koya tale ga na Kalou dina ena vua ni talaidredre. Ia, e mani levu na yalewa tani e vakawatitaka o Solomoni. Ena vuku ni nodra veivakamuai, e lai tini kina ena sokalou lasu ni sa qase. E parofisaitaka o Jiova ni na tawase na nona matanitu. E cava na nona bula o Solomoni ena yabaki 997 B.S.K., sa mai oti tale ga kina nona veiliutaki me 40 na yabaki. E sosomitaki koya na luvena, o Riopoami.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
1:5—Na cava e via tui kina o Atonaija ni se bula tiko o Tevita? E sega ni kaya na iVolatabu. Ia, me vaka ni sa mate na rua na tuaka i Atonaija, o Aminoni kei Apisalomi, vaka kina na luve i Tevita tagane, o Kiliapi, eda rawa ni siqema ni a nanuma o Atonaija ni dodonu me tui, me vaka ni qase duadua vei ira na luve i Tevita e se bula tiko. (2 Samuela 3:2-4; 13:28, 29; 18:14-17) Ni kila ni na tokoni koya o Joapi na iliuliu kaukaua ni mataivalu, kei Epaiaca na bete levu, e rairai nuidei o Atonaija ni na rawata na nona inaki. E sega ni tukuna na iVolatabu se a kila na inakinaki i Tevita, oya me na tui o Solomoni. Ia, a sega ga ni sureti Solomoni kei ira na yalodina vei Tevita o Atonaija mera tiko ena dua na “vakacaboisoro.” (1 Tui 1:9, 10, NW ) E dusia oqo ni raici Solomoni me nona meca.
1:49-53; 2:13-25—Na cava e vakamatei Atonaija kina o Solomoni ni sa vosoti koya oti mada? Dina ga ni a sega ni kila o Pacisepa ni a vakayagataki koya o Atonaija me lai kerekere vua na tui, ia a siqema o Solomoni na inaki dina ni kerekere i Atonaija me watina o Apisaki. E se sega ni veiyacovi o Tevita kei na yalewa rairai totoka o Apisaki, ia e sa kilai tu me watina lailai. Me vaka na ivakarau ni gauna oya, o koya ga ena sosomitaki Tevita ena tauri Apisaki. E rairai nanuma o Atonaija ni kevaka e tauri Apisaki me watina, sa na rawa ni tovolea tale me tui. Ni raica o Solomoni na kerekere i Atonaija me dua tale na sasaga me rawata kina na itutu vakatui, sa qai vakamatei koya.
6:37–8:2—Na gauna cava a vakatatabutaki kina na valenisoro? E tara oti na valenisoro ena ikawalu ni vula ni 1027 B.S.K., ena ika11 ni yabaki ni veiliutaki i Solomoni. Kena irairai na kena kau mai na iyaya kei na kena vakayacori e so tale na vakavakarau e taura toka e 11 na vula. E rairai vakayacori na vakatatabu ena ikavitu ni vula ni yabaki 1026 B.S.K. Ni se bera ni vakamacalataki na kena vakatatabutaki, e vakamacalataka na ivolatukutuku e so tale na vale e tara ni oti na valenisoro, kena irairai ni oqo e tini kina na kena vakamacalataki na taravale e caka ena gauna oya.—2 Veigauna 5:1-3.
9:10-13—E salavata beka na Lawa i Mosese kei na iloloma e solia o Solomoni, na 20 na siti ena vanua o Kalili, vei Tui Airami mai Taia? Na Lawa e vakamacalataki ena Vunau ni Soro 25:23, 24 e baleta ga na vanua era tiko kina na Isireli. De dua, era sega ni Isireli o ira na tawana tiko na siti e solia o Solomoni vei Airami, dina ga nira tiko na siti oqori ena lomanibai ni Vanua Yalataki. (Lako Yani 23:31) E kena irairai ni ka e cakava oqo o Solomoni e dusia na nona sega ni muria taucoko sara na Lawa, me vaka ni a ‘vakalevutaka na nona ose’ qai levu tale ga na watina. (Vakarua 17:16, 17) Se mani cava e vakavuna, a sega ni taleitaka o Airami na iloloma oya. De dua era sega ni qarava vinaka na siti o ira na lewena era lotu butobuto, se sega soti ni vinaka na vanua era tu kina na siti.
11:4—E vakavuna beka nona sega ni yalodina o Solomoni nona sa yatayata? E sega ni vaka kina. E se gone sara o Solomoni ena gauna e tekivu veiliutaki kina, dina ni a veiliutaki me 40 na yabaki, e sega ni lai kena turaga sara. Kena ikuri, ni a sega ni biuti Jiova sara. E kena irairai ni a muria tiko o koya na ivalavala ni lotu veicurumaki.
Na Ka Eda Vulica:
2:26, 27, 35. Na ka e tukuna vakailiu o Jiova ena vakayacori ga. Na nona vakasevi o Epaiaca, e kawa i Ilai, e vakayacori kina “na vosa i Jiova, ka vosataka e na vuku ni mataqali i Ilai.” E lesi o Setoki mai na yatukawa i Finiase me sosomitaki Epaiaca, e vakayacori kina na ka e volai ena Tiko Voli mai na Lekutu 25:10-13.—Lako Yani 6:25; 1 Samuela 2:31; 3:12; 1 Veigauna 24:3.
2:37, 41-46. E ka vakarerevaki toka kevaka e tiko vei keda na vakasama nida rawa ni beca na lawa ni Kalou qai sega nida totogitaki kina! O ira na nakita mera kua ni muria na ‘sala rabailailai sa basika ina bula’ era na sega ni drotaka na itotogi ni vakatulewa cala oya.—Maciu 7:14.
3:9, 12-14. E sauma o Jiova na nodra masu na nona tamata era vinakata dina na vuku, na kila, kei na nona veidusimaki me rawa kina nira qaravi koya.—Jemesa 1:5.
8:22-53. E vu sara ga mai loma i Solomoni nona vakavinavinakataki Jiova—na Kalou dau yalololoma, e Dauvakayacora nona vosa ni yalayala, qai Daurogo masu! Nida vakasamataka vakatitobu na qaqanimasu i Solomoni ena gauna e vakatabui kina na valenisoro, eda na qai vakavinavinakataka ga kina vakalevu na veitovo oqo kei na so tale na ka e kilai tani kina na Kalou.
11:9-14, 23, 26. Ena gauna e talaidredre kina o Solomoni ni sa qase, sa qai vakatuburi ira na dauveivorati o Jiova. “Ni sa vorati ira na viavialevu na Kalou, ia sa solia nai solisoli loloma vei ira na yalomalumalumu,” e kaya na yapositolo o Pita.—1 Pita 5:5.
11:30-40. A segata o Tui Solomoni me vakamatei Jeropoami ena vuku ni parofisai i Eaija. Ia, a duatani na ka e cakava na tui ena 40 na yabaki yani e liu, ni a sega ni via sauma na ka a cakava o Atonaija kei na nona ilala! (1 Tui 1:50-53) Na veisau ni nona rai e vakaraitaka ni sa yawaki Jiova.
KAVIDA NA MATANITU DUAVATA
E lako o Jeropoami kei ira kece ga na tamata mera lai kerei Tui Riopoami me vakamamadataka na icolacola e surevaka vei ira o Solomoni na tamana. Sega ni mani vakadonuya na nodra kerekere o Riopoami, ia e tukuna ga ni na vakaikuritaka na nodra icolacola. Era vukitani e tini na yavusa, ra qai vakaturi Jeropoami me nodra tui. Sa kavida tu na matanitu. E liutaka na matanitu ena ceva o Riopoami, e tiko kina e rua na yavusa, o Juta kei Penijamini. E veiliutaki o Jeropoami ena vualiku ni matanitu o Isireli, e tiko kina e tini na yavusa.
Me tarova nodra lako na tamata i Jerusalemi mera lai sokalou, e vakaduria o Jeropoami e rua na bulumakau koula—dua e tiko e Tani kei na dua tale e Peceli. So vei ira na tui era taravi Jeropoami e Isireli o Netapi, Pasa, Ela, Simirai, Tipini, Omirai, Eapi, kei Easaia. E taravi Riopoami mai Juta o Epaijami, Esa, Jiosafati, kei Jiorami. O ira na parofita gugumatua era donui ira na tui oqo e okati kina o Eaija, Semaia, kei na dua na tamata ni Kalou e sega ni tukuni na yacana, vaka kina o Jeu, Ilaija kei Maikaia.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
18:21—Na cava era galu kina na tamata ni tarogi ira o Ilaija kevaka era via muri Jiova se o Peali? Era rairai kila nira sa cala ena nodra sega ni qaravi Jiova vakatabakidua me vaka e vakarota. Se era sa rui domoqa sara era sega ni raica rawa ni cala mera qaravi Peali ena gauna era Jiova tiko kina. Ena gauna ga e vakaraitaka kina o Jiova na nona kaukaua era sa qai kaya: “Sa Kalou ga ko Jiova; Sa Kalou ga ko Jiova.”—1 Tui 18:39.
20:34—A vukei Eapi o Jiova me qaqa vei ira na Siria, ia o Eapi sa qai sereki nodra tui, o Peni-etati, na cava na vuna? E sega ni vakamatei Peni-etati o Eapi, ia e cakava ga e dua na veidinadinati kei koya, oya me solia vei Eapi e so na gaunisala ena koroturaga kei Siria, o Tamasiko, me rairai tara beka kina na sitoa se na makete. Ena dua na gauna yani e liu, a cakava vaka kina na tama i Peni-etati, ena nona taura e so na gaunisala e Samaria me rawa ilavo kina. E sereki gona o Peni-etati me rawa kina vei Eapi me rawa ilavo e Tamasiko.
Na Ka Eda Vulica:
12:13, 14. Ena gauna eda vakarau vakatulewa bibi kina, meda lai kere ivakasala vei ira era yalomatua, era kila vakavinaka na Vosa ni Kalou, ra qai raica vakabibi na ivakavuvuli vakalou.
13:11-24. Kevaka eda lomatarotarotaka na ivakasala se na vakatutu e soli, ke ra solia mada ga noda itokani vakabauta era via vukei keda, meda veidutaitaka kei na ivakasala nuitaki ni Vosa ni Kalou.—1 Joni 4:1.
14:13. E vakadikevi keda o Jiova me raica na noda vinaka. Se mani lailai sara vakacava, ena rawa ni vakalevutaka na vinaka oya nida solia noda vinaka kece meda qaravi koya.
15:10-13. Meda yalodoudou na vakanadakuya na vukitani, meda tabea cake ga na sokalou dina.
17:10-16. E kila na yada mai Sarifaci ni o Ilaija e dua na parofita, qai qaravi Ilaija me vaka kina, e vakalougatataki koya o Jiova ena vuku ni nona vakabauta. Nikua tale ga e raica o Jiova na ka eda cakava ena vakabauta, qai vakalougatataki ira era tokona na nona Matanitu ena sala era rawa ni cakava kina.—Maciu 6:33; 10:41, 42; Iperiu 6:10.
19:1-8. Nida sotava na veitusaqati kaukaua, eda nuidei ni na tokoni keda o Jiova.—2 Korinica 4:7-9.
19:10, 14, 18. Era sega ni tu taudua o ira na dauveiqaravi dina. E tiko vata kei ira o Jiova kei ira na mataveitacini e veiyasa i vuravura.
19:11-13. O Jiova e sega ni vakavatukanataki ena igu kaukaua me vaka na cagi, uneune, kei na bukawaqa.
20:11. Ena gauna e vakadokadokai koya kina o Peni-etati ni na vakarusai Samaria, e sauma na tui ni Isireli: “Me kakua ni dokai koya ko koya sa vauca vua nai sulu ni valu [ni vakavakarau tiko me lai valu] me vakataki koya sa luvata tani” na nona isulu ni ivalu ena gauna sa lesu mai kina ena qaqa. Ni soli vei keda e dua na itavi vou, meda kua ni nuidei vakasivia me vaka na tamata dokadoka.—Vosa Vakaibalebale 27:1; Jemesa 4:13-16.
E Yaga Vakalevu Vei Keda
Ena gauna e talanoataka kina na kena soli na Lawa ena Ulunivanua o Saineai, e kaya o Moses vei ira na Isireli: “Raica, ka’u sa tauca e matamuni e na siga oqo na vosa ni veivakalougatataki kei na vosa ni veivakarusai: a vosa ni veivakalougatataki, kevaka kemuni sa vakarorogo ki na i vakaro i Jiova na nomuni Kalou, ka’u sa vakarota vei kemuni edaidai: kei na vosa ni veivakarusai, kevaka kemuni sa sega ni vakarorogo ki na i vakaro i Jiova na nomuni Kalou, ka sa lesu tani mai na sala ka’u sa vakarota vei kemuni edaidai.”—Vakarua 11:26-28.
Sa vakamatatataki sara ga vei keda na dina ni veivosa oqo ena ivola na iMatai ni Tui! Me vaka eda sa raica mai, e levu tale na ka bibi eda vulica ena ivola oqo. E bula qai kaukaua dina na kena itukutuku.—Iperiu 4:12.
[iYaloyalo ena tabana e 29]
Na valenisoro kei na vica tale na vale a tara o Solomoni
[iYaloyalo ena tabana e 30]
Ni vakaraitaka oti nona kaukaua o Jiova, era kaya na tamata: “Sa Kalou ga ko Jiova”