iTalanoa ni Nona Bula
Vakaukautaki Au Nodrau iVakairaitaki Noqu iTubutubu
TALANOATAKA O JANEZ REKELJ
Oqo ena yabaki 1958. Keirau cabeta tiko kei watiqu, o Stanka, na veiulunivanua ena Karawanken, donuya na iyalayala ni vanua o Yugoslavia kei Austria, ena neirau saga tiko me keirau dro i Austria. E vakadomobula dina na neirau sasaga oqo baleta nira vakaiyaragi sara tu ga na yadrava na iyalayala ni vanua o Yugoslavia me kua ni dua e takosova. Ni toso tiko neirau ilakolako, keirau yacova e dua na barinivatu. Keirau se sega vakadua ni bau raica kei Stanka na yasa ni ulunivanua vaka i Austria. Keirau gole sara ina tokalau me yacova e dua na baba veivatu qai qereqere tu. Keirau sirova na ulunivanua ni keirau vakayagataka e dua na tavuleni keirau a kauta voli. Oqo e dua na ilakolako keirau sega mada ga ni kila na vanua ena lai tini kina.
MEU talanoataka mada se keirau mai tu vakacava ena ituvaki oqo, kei na kena uqeti au na nodrau ivakaraitaki ni yalodina na noqu itubutubu meu dina tiko ga vei Jiova ena gauna au sotava kina na veika dredre.
Au a susu mai Slovenia, sa dua tiko na vanua lailai nikua ena loma i Urope. E kune na vanua oqo ena veiulunivanua na European Alps, qai tiko ena kena vualiku o Austria, o Itali ena ra, o Croatia ena ceva, kei Hungary ena tokalau. Ia, na gauna rau sucu kina na noqu itubutubu, o Franc kei Rozalija Rekelj, a se vakarurugi tiko na matanitu o Slovenia ina nodrau veiliutaki o Austria kei Hungary. Ni cava na iMatai ni iValu Levu, o Slovenia, sa mai tiki ni dua na matanitu vou e yacana na Kingdom of the Serbs, Croats, and Slovenes. Ena yabaki 1929 sa veisau na yaca ni vanua oqo me o Yugoslavia, kena ibalebale “Ceva kei Slavia.” Au a sucu ena 9 Janueri ena yabaki vata tiko ga oqori, ena taudaku ni koro o Podhom, volekata na drano totoka o Bled.
A susugi o Nau ena lotu Katolika. Dua nona tatalailai e bete, qai tolu nona nei eratou sisita ni lotu Katolika. Dua na ka nona dau vinakata tiko o Nau me dua nona iVolatabu, me wilika, me kila tale ga. Ia, o Ta e sega so sara ni dau kauai ena lotu. E sega ni taleitaka nodra vakaitavi na lotu ena iValu Levu ni 1914-18.
Vulica na Ka Dina
Dua na gauna ni sa oti na ivalu, o Janez Brajec, na tavale i Nau, vaka kina na watina o Ančka, rau sa Gonevuli ni Vulivolatabu, na yaca era kilai kina na iVakadinadina i Jiova ena gauna oya. Rau tiko mai Austria ena gauna oya. Vica na gauna e mai sikovi Nau kina o Ančka me tekivu mai na 1936. E solia vei Nau e dua na iVolatabu, e tekivu wilika sara ga o koya, vata kei na ilavelave ni Vale ni Vakatawa kei na so tale na ivola vakaivolatabu ena vosa vaka Slovenia. Kena itinitini, ena yabaki 1938 rau toki lesu i Slovenia o Janez kei Ančka ni sa taura vakaukaua o Itala na matanitu o Austria. Au se nanuma tiko ga ni rau tamata vuli, rau yalomatua qai dua na ka na nodrau lomani Jiova dina. Rau dau veivosakitaka vakalevu kei Nau na ka dina vakaivolatabu, qori sara ga na ka e uqeti Nau me yalataka nona bula vei Jiova. A papitaiso sara ena 1938.
E vosavakacacataki o Nau ena neitou itikotiko baleta ni sa muduka nona vakaitavi ena ivalavala e sega ni vakaivolatabu, me vaka na marautaki ni Kirisimasi, sa sega tale ga ni kania na soseti dra; qai vakauasivi sara nona sa vakama na neitou ivakatakarakara kece ni lotu. Sega ni bera na kena sa tasoro mai na veitusaqati. O iratou na nona nei eratou sisita tiko, ratou volavola sara ga vua ena nodratou saga me lesu tale ina sokaloutaki Meri, me lotu Katolika tale. Ia, ni volavola lesu o Nau qai taroga e so na taro vakaivolatabu, eratou sega ni sauma mai. E tusaqati koya sara ga vakaukaua o tukaqu. E sega ni ca o tukaqu, ia era dau uqeti koya ga vakalevu na weka i keitou kei ira ena neitou itikotiko. Kena itinitini, e vakacacana na ivola vakaivolatabu i Nau ena vica na gauna, ia e sega ga ni tara na nona iVolatabu. E vakamasuti Nau me lesu ina lotu Katolika. E yaco sara ga ena nona vakarerei koya ena isele. Ia, e qai tukuna o Ta vei tutu ni sega sara ga ni taleitaki vakalailai na ka e cakava tiko vei Nau.
E tokoni Nau tiko ga o Ta ena nona dodonu me wilika na iVolatabu, me vakatulewataka tale ga vakataki koya na nona vakabauta. A qai papitaiso o Ta ena 1946. Na noqu dau raica tiko na nona vakaukauataki Nau o Jiova me yaloqaqa ni sotava na veitusaqati kei na nona vakalougatataki koya ena vuku ni nona vakabauta, e uqeti au meu bucina kina noqu veiwekani kei na Kalou. E yaga dina vei au na nona ivakarau ni wiliwili o Nau, oya ni dau wilika tu vakadomoilevu vei au na iVolatabu kei na ivola vakaivolatabu.
Erau dau veitalanoa tale ga vakalevu o Nau kei na tacina o Marija Repe, me yacova sara neirau papitaiso kei Nanalailai Marija ena dua vata ga na siga ena loma ni Julai 1942. A lekaleka ga nona ivunau e dua na tacida tagane a gole mai, oti keirau sa qai papitaiso e vale ena dua na tavu kau levu.
Keba ni Veivakacakacakataki ena iKarua ni iValu Levu
Ena 1942, donuya na iKarua ni iValu Levu, erau kabai Slovenia o Jamani kei Itali, rau qai wase na vanua oqori kei Hungary. Rau sega ni via lewe ni Volksbund, na nodra isoqosoqo na Nazi, na noqu itubutubu. Au sega ni via cavuta e koronivuli na vosa “Heil Hitler” (Sa noqu ivakabula o Itala). E lai tukuni au o qasenivuli vei ira na veiliutaki tiko.
Keimami sa qai vodo ena dua na sitimanivanua e gole tiko ina dua na kasela e voleka ena koro o Hüttenbach, e Bavaria, a dau vakayagataki tu me keba ni veivakacakacakataki. A veivosakitaka o Ta meu lai tiko vua e dua na dauvavi madrai kei na nona vuvale e tiko ga e kea, meu na cakacaka tale ga vua. Ena gauna oqori au vulica kina na vavavi, e qai vukei au sara vakalevu e muri. Yaco na gauna, ratou sa kau na lewe ni noqu vuvale kece (okati kina o Nanalailai Marija kei na nona vuvale) ina keba e Gunzenhausen.
Ni sa oti na ivalu, a dodonu meu tomani ira e so na ilawalawa ena ilakolako ina vanua rau sa tiko mai kina na noqu itubutubu. Au sega sara ga ni namaka nona sa yaco tu yani o Ta ena yakavi sara ga ni bera noqu biubiu mai. Au sega mada ni kila seu na yaco e vei keu a muri ira na ilawalawa oya baleta nira sega ni vinaka. Au se baci vakila tale na veikaroni vakayalololoma i Jiova ni vakayagataki rau noqu itubutubu meu taqomaki, au tuberi tale ga kina. Keirau taubale kei Ta me tolu na siga me keirau sotavi ira kina na vo ni neitou vuvale. Keimami yaco vata kece i vale ena June 1945.
Ni sa oti na ivalu, sa veiliutaki e Yugoslavia na matanitu vakominisi e kena peresitedi o Josip Broz Tito. Ia, era se sotava tiko ga na veika dredre na iVakadinadina i Jiova.
Ena 1948 a gole mai Austria e dua na tacida tagane, mai kana sara e vale. Na vanua taucoko ga e lakova era muri koya tiko na ovisa ra qai vesuki ira kece na tacida e sikova. A vesu tale ga o Ta baleta ni sureti koya na tacida oya i vale qai sega ni tukutuku vei iratou na ovisa, mani totogi yabaki rua e valeniveivesu. Sa bau dua na gauna dredre dina oqori vei Nau, ni sa sega tu mada o Ta, qai kila tale ga o koya niu sa na vakarau vakatovolei kei taciqu ena vuku ni tawaveitovaki.
Kaivesu e Masitonia
Ena Noveba 1949, au kacivi meu lai curu ena mataivalu. Au gole yani qai lai vakamacalataka na vuna au na sega ni vakaitavi kina. Era sega ni via rogoci au na veiliutaki ra qai vakavodoki au ena sitimanivanua kei ira na sotia vou ena ilakolako i Masitonia, ena dua tale na yasa i Yugoslavia.
Tolu na yabaki noqu sega ni veitaratara tu kei iratou na noqu vuvale vaka kina o ira na mataveitacini, qai sega ni dua na ivola vakaivolatabu e tu vei au se me dua mada ga na iVolatabu. Sa bau dredre dina. E vakaukauataki au noqu dau vakasamataki Jiova kei na ivakaraitaki i Luvena, o Jisu Karisito. E vakaukauataki au tale ga na nodrau ivakaraitaki ni yalodina na noqu itubutubu. Kena ikuri, noqu kerea wasoma ena masu na veivakaukauataki, e vukei au meu kua ni yalolailai.
Yaco na gauna, au sa vakau ina valeniveivesu e Idrizovo, volekati Skopje. Ena valeniveivesu oqo e duidui na cakacaka era cakava na kaivesu. Au dau sasamaki, au daukauivola tale ga ina veivalenivolavola. Dina ni dau kaukaua sara vei au na nona ivalavala e dua na kaivesu a ovisa vakalecaleca tu e liu, ia au veimaliwai vinaka kei ira kece na kena vo—o ira na yadra, kaivesu, na manidia mada ga ni vanua ni buliyaya e valeniveivesu.
Dua na gauna, au qai kila e muri ni vinakati tiko e dua na dauvavavi ena valeniveivesu. Ni oti ga e vica na siga, a basika mai na manidia ena gauna ni neimami voleni. E goleva sara yani na iyatu au duri tu kina qai tuvakadua e mataqu, taroga sara, “O dau vavavi?” “Io, saka,” au sauma. “Lako yani ena vale ni madrai ena matakalailai ni mataka,” e kaya. Na gauna au sa tiko kina e kea, e dau lako sivita tiko na vale ni buli madrai oqori na kaivesu a dau ivalavala kaukaua vei au e liu, ia sa sega ga ni cakava rawa e dua na ka. Au cakacaka tiko e kea mai na Feperueri ina Julai ni 1950.
Oti oya au qai vakau ina bareki o Volkoderi, ena ceva kei Masitonia, volekata na drano o Prespa. Au rawa ni volavola vei iratou mai vale ni voleka tu ga e kea na tauni o Otešovo. Au cakacaka ena vakavinakataki ni gaunisala, ia levu ga na gauna au tiko ena vale ni vavavi, qai vakarawarawataka vei au na ka. Au sereki ena Noveba ni 1952.
A sa tauyavutaki e Podhom e dua na ivavakoso ena gauna au yali tu kina. Era a dau sota tiko e liu na lewe ni ivavakoso ena dua na otela lailai e Spodnje Gorje. E muri, sa qai vagalalataka o Ta e dua na rumu e vale mera dau sota kina. Au marau meu mai tomani ira niu sa suka mai Masitonia. Ni bera niu vesu keirau sa veikilai tiko kina kei Stanka, au marau ni keirau tomana tale na neirau veikilai oqori. Keirau vakamau gona ena 24 Epereli, 1954. Ia, a lekaleka wale sara na gauna au bau vakila kina na vakacegu oqori.
Kaivesu e Maribor
Au se baci kacivi tale ina mataivalu ena Sepiteba 1954. Na gauna oqo au sa curu kina me sivia e tolu veimama na yabaki ena valeniveivesu e Maribor, e tiko ena tokalau kei Slovenia. Au saga sara ga vakatotolo meu volia e so na veva kei na penikau. Au tekivu vakavola na veika kece au rawa ni nanuma—na tikinivolatabu, na veika e volai ena Vale ni Vakatawa, kei na so na vakasama ena ivola vakarisito. Au dau vakawilika na ka au sa vola tu, au qai vakuria ni levu tale na ka au nanuma. Kena itinitini ga sa oso na ivola, rawa gona meu dei ena ka dina, au kaukaua tale ga vakayalo. Na masu tale ga kei na vakasama vakatitobu e vukei au sara vakalevu meu kaukaua vakayalo, au qai yaloqaqa ni tukuna vei ira e so tale na ka dina.
Ena gauna oqori, e vakatarai meu ciqoma e dua ga na ivola ena loma ni dua na vula, keu vakavulagi me 15 wale ga na miniti na neirau veivosaki ena loma tale ga ni dua na vula. Dau vodo sitimanivanua o Stanka ena bogi taucoko me mai veisiko sara kina vakamatakalailai, na siga vata tiko ga oya ena lesu kina. Dau veiuqeti dina vei au na nona veisiko vaka oqori. Au cakava sara e dua na ka me rawa kina ni kau mai vei au e dua na iVolatabu. Keirau dau dabe veibasai toka ga kei Stanka ena dua na teveli qai lesi e dua na yadra me vakaraici keirau tiko. Na gauna ga e rai tani kina au ciqira sara e dua na tikinipepa ena beki lailai i Stanka, au kerea tiko kina me tawana mai e dua na iVolatabu ena nona veisiko e tarava.
E nanuma o Stanka kei rau na noqu itubutubu ni vakarerevaki dina na ka au via saga oqori, ratou mani seresereka ga kina e dua na ilavelave ni iVolatabu Vakirisi Vakarisito ratou qai biubiuta na tabana ena loma ni bani. Oqori sara ga na sala au taura rawa kina na iVolatabu au a vinakata voli. Sala tale ga oqori au taura rawa kina na ilavelave ni Vale ni Vakatawa, a lavetaka ga o Stanka. Au dau lavetaka totolo sara e dua tale na kena iIavelave au qai biuta laivi na kena a volai taumada kina, de tobo qai kilai se o cei e kauta tiko mai.
Niu sa dau vunau tu ga era kaya na vo ni kaivesu niu na leqa ga kina. Ena dua na gauna ni bulabula sara tu ga na neirau veitalanoa vakaivolatabu kei na dua tale na kaivesu, keirau rogoca ni sa dola mai na katuba, curu sara yani na yadra. Au nanuma sara ga niu sa na lai biu ena lokamu. Ia a sega ni nanuma na yadra me cakava na ka oqori. A rogoca tiko mai na neirau veitalanoa qai via mai tomani keirau tale ga. Ni sa saumi vinaka na nona taro, a curu tale i tuba qai lokata na katuba.
Na iotioti ni noqu vula e valeniveivesu, a vakacaucautaki au na komisina e qarava tiko nodra vakavinakataki na kaivesu ena vuku ni noqu dei tiko ga ena dina. Sa dua dina na icovi vinaka ni noqu saga meu vakatakila na yaca i Jiova. Ena Me 1958, au sa suka mai valeniveivesu.
Dro i Austria, Qai Gole i Ositerelia
A mate o tinaqu ena Okosita 1958. A sa malumalumu toka mai ena dua na gauna. Ena Sepiteba 1958, au se baci kacivi tale ina mataivalu, oqo me sa kena ikatolu ni gauna. Ena yakavi bogi ni siga oqori e dua na vakatulewa bibi keirau cakava kei Stanka, vakavuna gona me keirau lai cabeta tu kina na iyalayala ni vanua me vaka ga e tukuni toka ena itekivu ni italanoa oqo. Keirau sega tale ni qai tukuna vua e dua, keirau vakasologa ga e vica na kato dreke, kei na dua na tavuleni, keirau curu sara ena katubaleka, me keirau lako ina iyalayala ni vanua e Austria ena ra kei Mount Stol. E kena irairai ni a vakarawarawataka vei keirau na sala o Jiova ni kila na neirau vinakata me keirau vakacegui.
Era kauti keirau sara na veiliutaki e Austria ina keba ni isenivalu volekati Salzburg. Ena neirau tiko kina me vula ono, keirau maliwai ira voli na iVakadinadina era tu ena vanua oya, lailai sara na gauna keirau tiko kina ena keba. Era kurabui e so ena keba ni totolo neirau veikilai. Na gauna tale ga keirau tiko kina e kea keirau lakova e dua na soqo ni tabacakacaka, me se qai kena imatai vei keirau oya. Dua tale ga na ka keirau se qai bau sotava vakadua oya na galala ni vunau e veivale. Bau dredre dina na veitalatala kei ira na itokani voleka oqo ena gauna keirau sa biubiu kina.
Era solia vei keirau na veiliutaki e Austria na ivolatara me keirau toki vakadua i Ositerelia. Sega vakadua ni keirau bau tadra ni keirau na toki sara vakayawa. Keirau vodo sitimanivanua i Genoa, e Itali, oti keirau sa qai vodo waqa i Ositerelia. Keirau lai vakaitikotiko sara ena siti o Wollongong, e New South Wales. Mai sucu e ke na luve i keirau o Philip ena 30 Maji, 1965.
E tadola vei keirau e Ositerelia e levu na sala ni veiqaravi, wili kina na vunau vei ira era toki mai na veivanua a kilai tu e liu me o Yugoslavia. Keirau vakavinavinakataka na veivakalougatataki i Jiova, okati kina na neitou rawa ni qaravi koya ena duavata vakamatavuvale. E itavi dokai dina vei Philip kei watina o Susie me rau veiqaravi ena valenivolavola ni tabana ni iVakadinadina i Jiova e Ositerelia, rau kalougata tale ga ni rau bau veiqaravi me rua na yabaki ena valenivolavola ni tabana e Slovenia.
Dina ga ni sa dredre toka na bula ni keirau sa qase, keirau tautauvimate tale ga, ia keirau se marautaka tiko ga vakaveiwatini na neirau veiqaravi vei Jiova. Au vakavinavinaka vakalevu ena nodrau ivakaraitaki vinaka na noqu itubutubu! E vakaukauataki au tiko ga, qai vukei au meu cakava na ka e kaya na yapositolo o Paula: “Dou reki e nai nuinui; vosota na ka rarawa; ia tikoga na masu.”—Roma 12:12.
[iYaloyalo ena tabana e 17]
O rau noqu itubutubu ena icavacava ni veiyabaki ni 1920
[iYaloyalo ena tabana e 17]
O tinaqu, e sau ena imatau, kei Ančka, a vakavulici Nau ena ka dina
[iYaloyalo ena tabana e 18]
O yau kei watiqu, o Stanka, ni oti toka ga na neirau vakamau
[iYaloyalo ena tabana e 19]
Na ivavakoso e dau soqoni ena neitou vale ena 1955
[iYaloyalo ena tabana e 20]
O yau kei watiqu, na luve i keirau o Philip, kei watina, o Susie