iTalanoa ni Nona Bula

Vakavumarau na Vosovoso

TALANOATAKA O MÁRIO ROCHA DE SOUZA

“E sega ni vakabauti ni na bula o Mr. Rocha ni sa sele oti.” Dina ga ni a yalataka na ka oya na vuniwai, ia sa oti tale e rauta ni 20 na yabaki mai na gauna oya, au se bula tiko, qai noqu cakacaka tudei na vunau me vaka e dua na iVakadinadina i Jiova. Na cava e vukei au meu vosovoso voli kina ena vica na yabaki oqori?

AU TUBUCAKE mai ena dua na vanua ni teitei kei na susu manumanu volekati Santo Estêvão, ena yasana o Bahia, ena vualiku kei Brazil. Niu se qai yabaki vitu, au sa dau vukei tamaqu ena neitou iteitei kei na susu manumanu. E dau lesia na cakacaka meu cakava ena gauna au suka mai kina ena vuli e veisiga. Ni toso tiko na gauna, sa dau vakatautaka vei au na neitou iteitei kei na susugi ni neitou manumanu ena gauna e lako kina vakacakacaka ina koroturaga o Salvador.

Keitou sega ni vakacina livaliva, e sega ni drodro mai ena paipo na meitou wai, qai sega vei keitou na veika e vakarawarawataka na bula era tu nikua, ia keitou bula marau ga. Au dau vakavuka kaite voli ga se vakatatalo voli ena motoka e caka ena kau keirau bulia vata kei na noqu itau. Au dau vakayagataka na iyaya ni vakatagi na clarinet ni caka na tayabe ni lotu. Au lewe tale ga ni matasere ni gone ena neitou valenilotu, na vanua au raica mai kina na ivola História Sagrada (Sacred History), na ivola e vakavuna meu taleitaka na iVolatabu.

Ena 1932, niu se qai yabaki 20, e tara na vuaicake kei Brazil e dua na lauqa levu qai dede. Era mate na neitou bulumakau, qai vakacacani na veika keitou tea. Au mani toki i Salvador. Au lai draiva sara ni sitimanivanua. Au redetaka e dua na vale au qai toki iratou mai na neitou vuvale me keitou mai tiko vata. Ni vakacegu o tamaqu ena 1944, au sa mai qaravi iratou tiko yani o tinaqu kei na walu na ganequ kei na tolu na taciqu.

Mai na Draiva ni Sitima ina Veivakalotutaki

Au volia e dua na noqu iVolatabu ena gauna ga au yaco kina i Salvador. Ni oti e vica na yabaki na noqu lotu Baptist tiko keirau veitalanoa kei Durval, e dua tale ga na draiva ni sitima. Keirau dau veitalanoataka vakalevu na veika e tukuna na iVolatabu. Dua na siga e solia vei au na ivola lailai na Where Are the Dead?a Au vakabauta tu ni tawamate rawa na yalo ni tamata, ia au via wilika wale ga na veitikinivolatabu era volai tu ena ivola. Au kurabui ni tukuna na iVolatabu ni yalo e ivalavala ca ena mate.​​—Isikeli 18:4.

Ni raica o Durval na levu ni noqu tataleitaki, e mani kerei Antônio Andrade, e dua na iVakadinadina i Jiova e nona cakacaka tudei na cakacaka vakavunau, me lai sikovi au e vale. Ni sikovi au oti ga vakatolu o Antônio, sa sureti au sara meu tomani koya ena nodra lai vakavulici e so tale ena iVolatabu. Ni vosa oti ena imatai ni rua na vale, e kaya, “Vuke o iko.” Dua na ka na noqu tavaiyaya, ia e sega ni tukuni rawa na noqu marau ni ratou vakarorogo vinaka e dua na vuvale ratou qai taura tale ga na rua na ivola au solia. Me yacova mai oqo, au se vakila tiko ga na marau oqori ena gauna au sotava kina e dua e taleitaka na ivakavuvuli dina mai na iVolatabu.

Au papitaiso ena Wasawasa na Atalanitika volekati Salvador ena 19 Epereli, 1943, na siga e vakananumi kina na mate i Karisito. Nira lewe lailai ga na tagane lotu Vakarisito matua, au lesi kina meu vukei ira na iwase ni iVakadinadina era dau vuli tiko ena vale nei Brother Andrade e toka ena bati ni dua na gaunisala qiqo e wasei rau toka na yasana e cake kei na yasana e ra ni siti o Salvador.

Tekivu na Veitusaqati

A sega ni taleitaki na neimami cakacaka vakavunau ena iKarua ni iValu Levu (1939-​45). Era nanuma e so na vakailesilesi vakamatanitu ni keimami yamata vuni ni Mereke baleta ni levu ga na neimami ivola e lako mai Mereke. Oya na vuna keimami dau vesu qai vakatarogi vakalevu kina. Ni sega ni suka mai vale e dua na taci keimami mai na cakacaka vakavunau, keimami dau kila ni sa vesu o koya, keimami dau lako sara ina siteseni me keimami saga me sereki mai.

A yaco mai Salvador ena Okosita 1943 o Adolphe Messmer, e dua na iVakadinadina mai Jamani, me mai vakarautaka na imatai ni neimami soqo. A vakatarai me vakayacori na soqo, mani kacivaki raraba sara na ivunau soqovi levu “Freedom in the New World.” E kacivaki ena niusiveva, tabaki ena pepa vavaku ra qai vakabiri ena veisitoa kei na sitimanivanua. Ia ena ikarua ni siga ni neimami soqo, e mai tukuna e dua na ovisa ni sa bokoci tale na veivakadonui sa soli. A vakasaurarataki koya na iliuliu ni ovisa na ajibisovi e Salvador me tarova na neimami soqo. E qai vakadonui kina me rogoci na ivunau oya ena vula o Epereli e tarava.

Saga e Dua na iSausau

Au a sureti meu tiko ena soqo ni tikina na Glad Nations e vakayacori ena siti o São Paulo, ena 1946. A vakatara na kavetani ni dua na waqa ni usaiyaya me keitou vodo e dua na ilawalawa kevaka e rawa ni keitou moce ga e dela ni dreke. Keitou sotava e dua na draki ca, keimami loloa kece. Ni oti e va na siga, keitou sa yaco yani i Rio de Janeiro. Era sureti keitou na iVakadinadina e Rio me keitou vakacegu ena rua na siga ni bera neitou tomana na neitou ilakolako ena sitimanivanua. Ni kele yani na sitimanivanua e São Paulo era tavaki keitou mai e dua na ilala era taura tu na tikinisulu e volai tu kina “Ni kidavaki na iVakadinadina i Jiova.”

Sega ni dede mai na neitou suka mai Salvador, keirau veitalanoataka kei Harry Black, e dua na daukaulotu mai Mereke, na noqu gagadre meu painia, na yaca era vakatokai kina na iVakadinadina i Jiova era cakacaka vakavunau vakatabakidua. E vakaraitaka o Harry niu se qarava tiko na neitou vuvale ia meu wawa vakalailai. Ena June 1952, eratou sa tiko vinaka vakailavo na taciqu kei na ganequ, au sa mani lesi meu lai painia ena dua na ivavakoso lailai o Ilhéus, rauta ni 210 na kilomita ena baravi kei Salvador.

iSolisoli Vakayalololoma

Ena yabaki e tarava, au lesi sara i Jequié, e dua na tauni levu e lomanivanua e sega kina na iVakadinadina. Na imatai ni tamata au sikova na bete. E tukuna o koya ni nona na tauni oya qai vakatabuya meu vunau. E vakasalataki ira na lewe ni nona lotu ni sa tiko e dua na “parofita vakailasu” qai talai ira na nona yamata mera raica na ka au cakava voli. Ia ena siga oya au solia rawa kina e 90 na ivola vakaivolatabu au qai tauyavutaka tale ga e va na vuli iVolatabu. Ni oti e rua na yabaki sa dua na Kingdom Hall e Jequié qai 36 na iVakadinadina! Ena gauna oqo sa walu na ivavakoso qai 700 na iVakadinadina e Jequié.

Ena imatai ni vica na vula ni noqu tiko e Jequié, au a sauma tiko e dua na rumu ena saula ni tauni. Keirau veitalanoa kei Miguel Vaz de Oliveira, na itaukei ni otela na Sudoeste, e dua na otela totoka e Jequié. E vakadonuya o Miguel me vuli iVolatabu qai cikevi au meu mai tiko ena dua na rumu ni nona otela. Rau qai iVakadinadina o Miguel kei watina.

E dua au na sega ni guilecava ena noqu tiko e Jequié oya o Luiz Cotrim, e dua na qasenivuli ni sekeneri keirau vuli iVolatabu. E vukei au o Luiz meu kila vinaka cake na vosa vakapotukali kei na noqu kila vinaka tale ga na fika. Niu sega ni vakaotia vinaka na noqu vuli, au mani ciqoma na veivuke oya. Na veivakavulici oya i Luiz ni oti na nona vuli iVolatabu e vakarautaki au ina so tale na itavi ena lesi au kina na isoqosoqo i Jiova.

Sotava na iLesilesi Dredre

Au taura e dua na ivola ena 1956 au sureti kina meu gole ina valenivolavola ni tabana a se tiko ena gauna oya ena koro o Rio de Janeiro, meu lai vulica na nodra cakacaka na ivakatawa ni tabacakacaka, o ira na italatala dauveilakoyaki ni iVakadinadina i Jiova. Na vuli oqo, keimami vuli kina e lewe walu, e sivia vakalailai na dua na vula na kena dede. Ni vakarau cava na vuli, au sa lesi ina yasana o São Paulo. Au lomaleqa sara ga ena ilesilesi oqo. Au vaqaqa lo: ‘Na cava ena rawa ni lai cakava e dua e yago loaloa vakataki au vei ira na kai Itali? Era na ciqomi au beka?’b

Ena imatai ni ivavakoso au sikova e Santo Amaro, e uqeti au nira vakasinaita vinaka sara ga na Kingdom Hall o ira na noqu itokani iVakadinadina kei ira na tataleitaki. E vakaotia na noqu lomaleqataka na ilesilesi oqo na noqu raica nira vakaitavi kece sara ga na 97 na lewe ni ivavakoso oqo ena neimami cakacaka vakavunau ena muanimacawa. Au kaya lo, ‘Era taciqu dina oqo.’ Nodra veikauaitaki na mataveitacini oya e vakayaloqaqataki au meu tomana tiko noqu cakacaka vakaivakatawa dauveilakoyaki.

Doqe, Ose, kei na Anteater

E dau ka ni bolebole vei ira na ivakatawa dauveilakoyaki ena gauna sa oti na nodra lakova na ilakolako balavu ina veivavakoso kei na veiwasewase lalai era tu kina na iVakadinadina. E se dredre se sega sara ga na gaunisala ni veilakoyaki ena gauna oya, e levu ga na gaunisala e rabailailai qai qele.

So na tabacakacaka era voli doqe se ose me vakayagataka na ivakatawa ni tabacakacaka. Levu na siga Moniti keirau dau vodo vata kei na noqu iyaya ena doqe se ose ena ilakolako e rauta na 12 na aua ina ivavakoso e tarava. E Santa Fé do Sul, a taukena e dua na iVakadinadina e dua na doqe e yacana o Dourado (Goldie). Na doqe oqo e kila vinaka na gaunisala ina veiwasewase lalai ni vulivola e lomanivanua. E dau lai tu vakadua o Dourado ena matamata ni vale meu lako kina qai dau waraki au meu dolava na matamata. Ni oti na veisiko e kea, e dau kauti au ina iwasewase lailai e tarava.

E vakadredretaka tale ga na cakacaka ni veisikovi na dredre ni veitaratara. Me kena ivakaraitaki, niu dau sikovi ira e dua na ilawalawa iVakadinadina ena dua na vanua ni teitei ena tikina o Mato Grosso, au dau kosova na uciwai na Araguaia ena waqa au qai dau vodo doqe se ose ena 25 na kilomita e loma ni veikauloa. Ena dua na gauna au a vola ina iwasewase lailai oqo niu na veisiko tiko yani, ia eratou sega ni taura na ivola ni a sega ni dua e tavaki au ena gauna au kosova yani kina na uciwai. Ni sa kala na siga, au kerea sara e dua na itaukeinisitoa lailai e kea me maroroya toka mada na noqu iyaya, meu sa taubale ga niu kauta tiko na noqu katonivola.

Sega ni dede sa buto na vanua. Au rogoca na domo ni icegu ni anteater niu saniva toka na veikau oya ena buto. E tukuni ni rawa ni vakamatea na tamata na anteater ni robai koya ena temo ni ligana. Oqo e vakavuna meu dau vakayagataka kina na noqu katonivola me noqu isasabai ena veigauna kece au rogoca kina ni tavasa na draunikau e loma ni veikau oya. Ni oti noqu taubale tiko ena vica na aua, au basa sara yani e dua na drekeniwai lailai. Ni buto na vanua, au sega ni raica ni vakabai tu mai na tai ni wai kadua ena wayavotovotoa. Au ladeva rawa na wai, ia au qai tao ena bai, me vakavuna na dradrakusikusi ni yagoqu.

Niu qai basika yani ina vanua ni teitei au lako tiko kina, sa tavaki au mai na kodro ni koli. Era dau lako mai ena bogi na daubutako sipi, au mani vakatakilai au sara vakatotolo ena gauna ga e dola kina na katuba. E rairai vakaloloma na kequ irairai baleta ni kakadresudresu na noqu isulu qai tauvi dra, ia era marau na mataveitacini nira raici au.

Dina ni gauna dredre oya, ia e gauna marautaki dina vei au. Au dau marautaka na noqu taubale se vodo ose vakabalavu, noqu dau vakacegu toka e ruku ni vunikau niu vakarogoca na nodra sere na manumanu vuka kei na noqu saravi ira na fokisi nira takoso e gaunisala vakayagataki vakavudua au dau lakova. Au dau marau tale ga baleta ni dau veivukei vakalevu na noqu veisiko. E levu era dau volavola mai mera vakavinavinakataki au. So era dau vakavinavinakataki au ena gauna ni soqo vakatabacakacaka. Au dau marau vakalevu niu raica ira e so era walia na nodra leqa ra qai toso vinaka tale vakayalo!

Sa Qai Dua na Noqu iVukevuke

Ni levu na gauna au lako duadua voli ga ena cakacaka vakaivakatawa dauveilakoyaki, oqo e vakavulici au meu dau vakararavi vei Jiova me noqu ‘uluvatu kei na noqu idrodro.’ (Same 18:2) Au vakila tale ga ni noqu tu duadua voli e rawa kina meu qarava vinaka na veika e baleta na Matanitu ni Kalou.

Ia, ena 1978, keirau sa mai veikilai voleka kei Júlia Takahashi, e dua na painia. E biuta na nona cakacaka vakanasi qai sau vinaka ena dua na valenibula levu e São Paulo me rawa kina ni lai veiqaravi ena vanua e vinakati vakalevu kina na dautukutuku. Era vakacaucautaki koya na qase ni ivavakoso era kilai koya ena vuku ni nona itovo vinaka vakayalo kei na uasivi ni nona cakacaka vakapainia. Me vaka oni rairai vakasamataka, era kurabuitaka e so na noqu vakatulewataka meu vakawati. Ena nona sega ni vakabauta e dua na noqu itokani vinaka, e yalataka me solia vei au e dua na bulumakau e 270 na kilokaramu na kena bibi kevaka au vakawati dina. Keimami babakiutaka na bulumakau oya ena soqo ni neirau vakamau ena 1 Julai, 1978.

Vosota Toka ga Niu sa Tauvimate

E tomani au voli ena loma ni walu na yabaki o Júlia ena cakacaka vakaivakatawa dauveilakoyaki ni keirau sikovi ira na veivavakoso ena ceva kei na cevaicake kei Brazil. Ni oti oya sa tauvi au na mateniuto. Au rebo vakarua ena cakacaka vakavunau ena gauna au vosa tiko kina vei ira na itaukeinivale. Ni sa vakaiyalayala ga na ka au rawa ni cakava, keirau mani vakadonuya me keirau lai painia lavotaki e Birigüi, ena yasana o São Paulo.

Era sureti au e so na iVakadinadina e Birigüi mera kauti au ena motoka ena rauta na 500 na kilomita meu lai raica e dua na vuniwai e Goiânia. Ni sa via daumaka cake mai na noqu bula, e vakayacori vei au e dua na veisele me vakacurumi vei au e dua na misini livaliva me vukea na pamu vinaka ni utoqu. A vakayacori oqori ena 20 na yabaki sa oti. E qai sele tale vakarua na utoqu, ia au se tomana tiko ga na noqu cakacaka ni veivakatisaipelitaki. Me vakataki ira e levu na yalewa lotu Vakarisito yalodina, e dau vakaukauataki au qai vakayaloqaqataki au tu ga o Júlia.

Sa yalana na levu ni noqu cakacaka na tauvimate qai so na gauna e vakayalolailaitaki au, ia au se painia tiko ga. Au dau saga meu nanuma dei toka ni sega ni yalataka o Jiova ni na vinaka tu ga na bula ena vuravura makawa oqo. Kevaka a vinakati vei Paula kei na so tale na lotu Vakarisito yalodina mera vosota na rarawa, na cava meu sega ni vosota tale ga kina o au?​​—Cakacaka 14:22.

Ena dua na gauna lekaleka sa oti, au qai kunea tale kina na imatai ni iVolatabu au volia ena yabaki 1930 vakacaca. Au a vola toka ena waqana e loma na 350, oqo na iwiliwili ni dautukutuku ni Matanitu ni Kalou e Brazil ena gauna au tekivu sosoqoni kina ena 1943. E vaka e sega ni vakabauti na kena sa sivia na 600,000 na iVakadinadina e Brazil ena gauna oqo. Au kalougata dina ni bau dua na noqu itavi lailai ena tubu oqo! E vakalougatataki au dina o Jiova ena vuku ni noqu vosota. Me vakataki koya na daunisame, au rawa tale ga ni kaya: “Sa cakava na ka levu ko Jiova e na vukuda; eda sa marau kina.”​​—Same 126:​3.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 9]

Ra kacivaka tiko na iVakadinadina na ivunau soqovi levu ena imatai ni neimami soqoni ena siti o Salvador, ena 1943

[iYaloyalo ena tabana e 10]

Ra yaco mai e São Paulo na iVakadinadina mera tiko ena soqo ni tikina na Glad Nations ena 1946

[iYaloyalo ena tabana e 11]

Cakacaka tiko vakaivakatawa dauveilakoyaki ena veiyabaki ni 1950

[iYaloyalo ena tabana e 12]

O yau kei watiqu o Júlia