E Bula na Vosa i Jiova
Veitikina Bibi Mai na iVola na Lele i Jeremaia
NA PAROFITA o Jeremaia a vakasavuya voli na itukutuku ni veilewai ena 40 na yabaki, a raica sara tale ga na kena vakayacori. A vakadinadinataka na vakarusai ni nona koro lomani, ia a tarai koya vakacava? “Sa tagi o Jeremaia ena nona lelevaki Jerusalemi,” e kaya na iVolatabu na Greek Septuagint ena kena ivakamacala ni ivola na Lele i Jeremaia. A volai na ivola oqo ena 607 B.S.K., ni se makare sara tu ga ena nona vakasama na parofita na 18 na vula a bukudruadruataki kina na koro kei na kena vakamai. E vakamacalataki gona ena ivola oqo na rarawa levu a tarai Jeremaia. (Jeremaia 52:3-5, 12-14) Ena ivolatukutuku ni kawatamata, na koro duadua ga o Jerusalemi a tagicaki qai cavuti kina na vosa ni loloma kei na rarawa.
Na ivola na Lele i Jeremaia e tiko kina e lima na serekali. E va vei ira e serekali ni rarawa; na kena ikalima e kerekere tiko, se masu. Na va na serekali oqori e tuvai vakamatanivola, oya ni tekivu na laini yadua ena matanivola ni matuavosa vakaIperiu, e 22 taucoko. Na ikalima ni serekali e 22 na qaqana me lako vata kei na iwiliwili ni matuavosa, ia era sega ga ni muria na ituvatuva veitaravi ni matuavosa vakaIperiu.—Lele i Jeremaia 5:1.
“SA MALUMALUMU NA MATAQU NI SA VAKAWAI”
“Isa na kena tiko duadua na koro, ka oso e na tamata! Na kena yaco me tautauvata kei na yada! Ko koya ka levu cake vei ira na veimatanitu, ka marama e na veivanua, sa qai yaco me koro qali.” Io, sa tekivu lelevaki Jerusalemi na parofita o Jeremaia. Me vakamacalataka na vuna e sotava kina na leqa, e kaya na parofita: “Sa vakararawataki koya ko Jiova e na vuku ni nona cala sa vuqa.”—Lele i Jeremaia 1:1, 5.
Me vakataka e dua na yada e lolositaka na watina kei ira na luvena, e taroga o Jerusalemi: “[Dou] kila se dua na rarawa sa vaka na noqu rarawa”? Baleti ira nona meca, a masuta vua na Kalou: “Me rairai e matamuni na nodra ca kece, ka mo ni cakava vei ira, me vaka ko ni sa cakava vei au e na vuku ni noqu dautalaidredre: ni sa ka levu na noqu vutugu, a sa bibi na lomaqu.”—Lele i Jeremaia 1:12, 22.
Ena lomabibi, e kaya o Jeremaia: “Sa muduka laivi sara ko koya [o Jiova] e nona cudru waqawaqa na nodra totoka na Isireli: a sa vakasuka na ligadra i matau mai na mata ni meca, a sa waqa na nona cudru vei ira na Jekope me vaka na bukawaqa caucaudre, sa kana voli tiko.” Me ivakaraitaki ni nona yaluma, a lelevaka na parofita: “Sa malumalumu na mataqu ni sa vakawai, sa rise na bati ni ketequ, sa sova ki na qele na yatequ.” O ira sara mada ga era lako sivita era kurabui ena nodra kaya: “Oqo beka na koro era vakatoka na koro Lagilagi sara, na koro era marautaka ko ira na kai vuravura kece?”—Lele i Jeremaia 2:3, 11, 15.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
1:15—E “sikaraka” vakacava o Jiova “na goneyalewa ni Juta, me vaka nai keli-ni-waini”? Vakatokai tiko e ke o Juta me vaka e dua na goneyalewa. Na levu ni nodra vakadavedra na kai Papiloni ena nodra vakarusa na koro oqo, e vaka sara ga na lobaki ni vuanivaini ena ikeli ni waini. Oqori na ka sa tukuna tu mai o Jiova, qai vakatara tale ga me yaco. Sa rawa ni kainaki gona kina ni o Jiova e ‘sikaraka na ikeli ni waini.’
2:1—E ‘biu sobu’ vakacava “mai lomalagi ki vuravura na nodra lagilagi na Isireli”? Macala ni “cecere cake na lomalagi ki vuravura,” ia so na gauna na vakalolovirataki ni veika cecere, e dau vakaibalebaletaki ena nodra ‘biu sobu mai lomalagi i vuravura.’ “Na nodra lagilagi na Isireli,” oya na lagilagi kei na kaukaua era dau sakitaka ni se vakalougatataki ira o Jiova, era a vakayalia ni sa vakarusai o Jerusalemi qai laladidi o Juta.—Aisea 55:9.
2:1, 6—Na cava na ‘itutu ni yava’ i Jiova kei na nona “vale” vakacevaceva? A lagata na daunisame: “Eda na curuma na nona vale; eda na cuva ki nai tutu-ni-yavana.” (Same 132:7) Ia, na ‘itutu ni yava’ e cavuti ena Lele i Jeremaia 2:1 e dusia na vale ni sokalou i Jiova, se nona valenisoro. O ira gona na kai Papiloni era “vakama na vale i Jiova” me vaka e dua na vale vakacevaceva, se lololo ena were.—Jeremaia 52:12, 13.
2:16, 17—Ke muri na ituvatuva veitaravi ni matuavosa vakaIperiu, sega li ni dodonu me tekivutaki na ika16 ni qaqana ena matanivola vakaIperiu na ayin, vaka kina na ika17 ni qaqana ena matanivola pe? Ni dau buli na serekali vaka oqo, era na muria ga na dauniserekali na ituvatuva veitaravi ni matuavosa. Ia, era na sega ni cakava oqori ke rogorogo malewa se mawi. E bibi cake me kilai na ibalebale ni ka e tukuni tiko mai na kena muri na iwalewale ni volavola e ivukevuke wale ga me nanumi kina na qaqana. Na veisau gona ni rua na matanivola oqo e kune tale ga ena ika3 kei na ika4 ni serekali ena ivola na Lele i Jeremaia.—Lele i Jeremaia 3:46, 49; 4:16, 17.
2:17—Na “vosa” cava me baleti Jerusalemi a vakayacora o Jiova? Rairai na tikina oqo e cavuta lesu tiko na ka e kaya na Vunau ni Soro 26:17: “Ka’u na rai vakatani vei kemudou, ia dou na vakamatei e na matadra na nomudou meca: a ra na lewai kemudou ko ira era sa cati kemudou; ia dou na dro ni sa sega e vakasavi kemudou.”
Na Ka Eda Vulica:
1:1-9. E tagi vakalevu o Jerusalemi ena bogi, qai tiko ga e baluna na wai ni matana. A nona matamata ni koro kece sa lala, o ira na nona bete era vutugu. O ira na nona goneyalewa era sa rarawa, io sa rarawa vakalevu sara o koya. Baleta? Sa valavala ca vakalevu o Jerusalemi. Nona dukadukali sa tauva na bele ni nona isulu. Na vua gona ni nodra caka ca era sotava kina na vutugu, tagi, rarawa, kei na lomabibi.
1:18. Ni vakatauitotogitaki ira na dau caka ca, ena caka dodonu qai dina tiko ga o Jiova.
2:20. Era a vakaroti na Isireli ni kevaka era na sega ni vakarorogo vei Jiova, era na sotava na ka ca kece ga, oya nodra na kania ‘na lewe ni luvedra tagane kei na luvedra yalewa.’ (Vakarua 28:15, 45, 53) Sa ka vakalialia dina ke da vakatulewataka meda talaidredre vua na Kalou!
“KAKUA NI TABONAKA NA DALIGAMUNI KI NA NOQU CEGU”
Ena Lele i Jeremaia wase 3, e cavuti tiko e ke na matanitu o Isireli me “tamata.” Dina ni sotava voli na rarawa, ia e lagata: “Sa yalovinaka ko Jiova vei ira era sa waraki koya, io ki na yalo sa qarai koya.” Ena nona masu vua na Kalou dina, a kerea: “Ko ni a rogoca na domoqu: ni kakua ni tabonaka na daligamuni ki na noqu cegu, kei na noqu tagi.” A kerei Jiova me kauaitaka na nodra veivakacacani na meca, ena nona kaya: “Ko ni na sauma vei ira, Jiova, me vaka na cakacaka ni ligadra.”—Lele i Jeremaia 3:1, 25, 56, 64.
A talaucaka na lomana o Jeremaia ena vuku ni nona rarawataka na 18 na vula a bukudruadruataki tu kina o Jerusalemi, e lelevaka: “Sa ka levu na caka cala ni goneyalewa ni kai noqu, ka sa ka lailai nai valavala ca i Sotoma, ko koya ka vukici vakasauri sara, ka sega na liga e tarai koya.” E tomana: “Sa vinaka ko ira sa vakamatei e nai seleiwau ka ca ko ira sa mate e na dausiga: ni ra uru malua yani, ni ra laubasikataki e na kena viakania na vuata ni were.”—Lele i Jeremaia 4:6, 9.
Na ikalima ni serekali e vakatakarakarataki ira na lewe i Jerusalemi. Era kaya: “Mo ni nanuma, Jiova, na ka sa yacovi keimami: ni vakasama, ka raica na neimami vakalialiai.” Nira vakayatuyatutaka nodra rarawa era masuta: “Sai kemuni, Jiova, ka tiko ga ka tawa mudu; kei na nomuni tikotiko vakaturaga mai nai tabatamata e dua ki nai tabatamata e dua. Mo ni vakalesui keimami vei kemuni, Jiova, keimami na qai lesu mai; mo ni vakavinakataka tale na neimami tiko me vaka e na gauna eliu.”—Lele i Jeremaia 5:1, 19, 21.
Saumi na Taro Vakaivolatabu:
3:16—Na cava e vakaibalebaletaka na matavosa: “Sa vorota . . . na batiqu e na laqere”? Dua na ivola e kaya: “Ena nodra ilakolako vakavesu na Jiu, era a vakasaurarataki mera kelia na qara mera vavia kina na kedra madrai me veiwaki vata kei na laqere.” Ni dua e kania na madrai vaka oqo ena rawa ni voroka na batina.
4:3, 10—Cava e vakatauvatana kina o Jeremaia ‘na goneyalewa ni kai nona’ kei na “ositeriji ni veikau”? Na ositeriji e “loma kaukauwa vei ira na luvena, me vaka era sega ni nona,” e kaya na Jope 39:16. Kena ivakaraitaki, ni sa saulaka na nona yaloka na tinatina ena muri ira yani e so tale na tinatina qai tiko mai o tamatama me qarava na luvedrau. Cava e yaco ni sotavi na leqa? Erau na dro mai na sova o tamatama kei tinatina qai biuti ira tu yani na luvedrau. Ena gauna era bukudruadruataki Jerusalemi tu kina na kai Papiloni, a yaco e dua na dausiga levu. Yaco gona vei ira na tina era dau loloma mera sa sega ni lomani ira na luvedra, me vaka na ositeriji ni veikau. E duidui sara oqo kei na manumanu na jakoli ena nona karona na luvena.
5:7—Eda na saumitaro beka vei Jiova ena vuku ni nodra cakacala na noda qase? Ena sega ni totogitaki keda vakadodonu o Jiova ena vuku ni nodra ivalavala na noda qase. “Eda na dui vakatusai keda kecega vua na Kalou,” e kaya na iVolatabu. (Roma 14:12) Ia na vua ni cakacala ena tiko ga qai vakilai ena itabatamata era muri mai. Kena ivakaraitaki, na nodra qaravi matakau na Isireli makawa e vakadredretaka sara mada ga vei ira na Isireli yalodina era muri mai mera muria na sala ni yalododonu.—Lako Yani 20:5.
Na Ka Eda Vulica:
3:8, 43, 44. A sotava na leqa levu o Jerusalemi, qai sega ni via rogoca o Jiova na nodra tagi na lewena. Na vuna? Era talaidredre, ra qai sega ni bau veivutuni. Me sauma na noda masu o Jiova, e dodonu meda talairawarawa vua.—Vosa Vakaibalebale 28:9.
3:20. O Jiova, “sa Cecere sara duaduaga e vuravura taucoko.” Dina ni cecere, ia e vakamalumalumutaki koya “me raica na ka mai lomalagi kei na ka e vuravura.” (Same 83:18; 113:6) Io, e kila o Jeremaia ni na tu vakarau o koya sa Cecere sara me lolou sobu se me biuti koya sobu ina kedra ituvaki me rawa ni vakayaloqaqataki ira. Eda vakavinavinaka ni o koya na Kalou dina e sega wale ga ni vutu ni kaukaua kei na vuku, ia e yalomalumalumu tale ga!
3:21-26, 28-33. Eda na vosota vakacava na rarawa levu eda sotava? E tukuna vei keda o Jeremaia. Dodonu meda nanuma ni o Jiova e dauloloma qai dau veikauaitaki. Meda nanuma tale ga ni noda bula tiko e yavu vinaka meda kua ni soro koso qai vinakati meda vosota ena noda waraka na veivakabulai i Jiova, sega ena noda vosa kudrukudrutaka. Koya gona, dodonu meda ‘vunia na gusuda ena qele,’ oya meda vosota na veika dredre nida kila ni tiko na vuna vinaka e vakalaiva kina na Kalou me yaco na veika oqori.
3:27. Ni vakatovolei na noda vakabauta nida itabagone e kena ibalebale meda vosota na dredre kei na veivakalialiai. Ia e “kilikili kaya na tamata me vakataqara vua nai vua ni sa cauravou tiko.” Na vuna? Ke vulica me colata na veika dredre ni se gone, ni sa uabula ena kila na ka me cakava.
3:39-42. E sega ni ka vakayalomatua nida ‘didi’ se vosa kudrukudrutaka na rarawa eda sotava ena vuku ni noda ivalavala ca. Meda kua ni vosa kudrukudru nida tamusuka na vua ni noda cakacala, ia “me da dikeva mada na nodai valavala, ka vakataroga, ka lesu tale vei Jiova.” Eda vuku ke da veivutuni da qai veisautaka noda ivalavala.
Dau Nuitaki Jiova
Na ivola na Lele i Jeremaia e dusia na rai i Jiova me baleti Jerusalemi kei na vanua o Juta ni oti nodra vakama na korolevu na kai Papiloni, qai biu tu me laladidi. Na vakatusai ni ivalavala ca e volatukutukutaki tu kina e vakaraitaka vakamatata na rai i Jiova, ni leqa levu e sotavi oya e vu ena nodra cakacala. Na sere uqeti vakalou oqo e tiko tale ga kina na qaqana e tukuna na vakanuinui vei Jiova kei na gagadre ni kena muri na sala dodonu. Dina ni a sega ni vaka oya na nodra rai e levu ena gauna i Jeremaia, ia oqori na rai i Jeremaia kei ira na kena vo era veivutuni.
Na nona dikeva o Jiova na ituvaki kei Jerusalemi me vaka e vakamacalataki ena Lele i Jeremaia, eda vulica kina e rua na lesoni bibi. Kena imatai, na rusa nei Jerusalemi kei na kena laladidi o Juta e uqeta na talairawarawa vei Jiova, e veivakaroti tale ga me kua ni vakalecalecavi na inaki ni Kalou. (1 Korinica 10:11) Na kena ikarua, na ivakaraitaki i Jeremaia. (Roma 15:4) Ena ituvaki sara mada ga e veivakayalolailaitaki, na rarawa levu e sotava na parofita e vakararavi ga vei Jiova me vakabulai koya. E bibi gona meda nuitaki Jiova kei na nona Vosa da qai vakararavi vua!—Iperiu 4:12.
[iYaloyalo ena tabana e 9]
A raica sara ga o Jeremaia na kena vakayacori na itukutuku ni veilewai a kacivaka
[iYaloyalo ena tabana e 10]
A vakatovolei na nodratou vakabauta na iVakadinadina oqo mai Korea ni ratou tawaveitovaki