E Bula na Vosa i Jiova

Veitikina Bibi Mai na iVola na Akeai kei na Sakaraia

OQO na yabaki 520 B.S.K. Sa oti e tinikaono na yabaki nodra kotora na yavu ni valenisoro i Jiova e Jerusalemi na Jiu era sereki mai Papiloni. Ia, se bera ni tara oti na valenisoro, sa vakatabui tale na tarataravaki. Mani lesi Akeai o Jiova me parofita, ni oti e rua na vula sa qai lesi tale ga o Sakaraia na parofita me tukuna nona vosa.

E tautauvata nodrau inaki o Akeai kei Sakaraia: Oya me rau uqeti ira na Jiu mera tomana tale na taravaki ni valenisoro. A yaga dina na nodrau sasaga, ni oti ga e lima na yabaki sa vakacavari na kena tara. Na veika rau tukuna o Akeai kei Sakaraia e volai tu ena ivola e vakatokai ena yacadrau ena iVolatabu. A vakacavari na ivola na Akeai ena 520 B.S.K. kei na ivola na Sakaraia ena 518 B.S.K. Me vakataki rau ga na parofita oya, o keda tale ga e tiko na noda itavi lesi vakalou me na vakaoti ni bera ni cava na ituvaki oqo. Oya na vunautaki ni Matanitu ni Kalou kei na noda vukea e so tale mera tisaipeli. Meda raica mada se uqeti keda vakacava na ivola na Akeai kei na Sakaraia.

“DOU VAKANANUMA MADA KI NA NOMUDOUI VALAVALA”

(Akeai 1:1–​2:​23)

A kacivaka o Akeai e va na itukutuku veivakauqeti ena loma ni 112 na siga. Na kena imatai: “Dou vakananuma mada ki na nomudoui valavala. Dou la’ki cabe cake ki na ulu-ni-vanua, ka kauta mai na kau, ka tara na vale; ia ka’u na rekitaka, ni’u na vakarokorokotaki kina, sa kaya ko Jiova.” (Akeai 1:​7, 8) O ira na rogoca era marautaka dina na itukutuku oya. E lewe ni ikarua ni itukutuku na yalayala: “Ka’u [Jiova] na vakasinaita na vale oqo e nai ukuuku.”​—Akeai 2:7.

E kaya na ikatolu ni tukutuku, nodra weletaka na taravaki tale ni valenisoro, e vakavuna mera sega ni savasava kina vei Jiova ‘na tamata kei na cakacaka kecega ni ligadra.’ Ia ena “vakalougatataki” ira o Jiova ni sa tekivu vakavinakataki tale na valenisoro. Me vaka e kaya na ikava ni tukutuku, o Jiova ena “vakarusa na kaukauwa ni veimatanitu” qai digitaki Kovana Serupapeli me “mama ni taba.”​—Akeai 2:​14, 19, 22, 23.

Saumi na Taro Vakaivolatabu:

1:6, NW​—Na cava na ibalebale ni ‘dou sa gunu, mo dou kua ni mateni’? Na ivosavosa oqo e vakatakila na lailai ni waini. Ni sega na veivakalougatataki i Jiova, ena lailai na waini e vakarautaki​—ena sega kina na mateni.

2:6, 7, 21, 22​—O cei se na cava e vakavuna na yavavala, cava e yaco kina? O Jiova e ‘vakayavalataka na veimatanitu kecega’ ena kena vunautaki na itukutuku vinaka ni nona Matanitu e vuravura raraba. Na cakacaka oqo era kumuni tale ga mai kina ina vale i Jiova “na ka sa domoni e na veimatanitu kecega” qai vakasinaita ena iukuuku. Ena gauna oya, “ko Jiova ni lewe vuqa,” ena vakayavalata “na lomalagi, kei vuravura, kei na waitui, kei na vanua mamaca,” me vakarusai kina vakadua na ituvaki ca ni vuravura oqo.​—Iperiu 12:26, 27.

2:9​—Ena sala cava e ‘levu kina na iukuuku ni vale imuri, e lailai na iukuuku ni vale eliu’? E tolu na sala: na balavu ni gauna a vakayagataki kina na valenisoro, o koya e veivakavulici kina, kei ira era tabili yani mera qaravi Jiova. Dina ni a vakayagataki na valenisoro a tara o Solomoni me 420 na yabaki, oya mai na 1027 B.S.K. ina 607 B.S.K., ia a vakayagataki na ‘vale imuri’ me sivia na 580 na yabaki, mai na gauna a vakaoti kina ena 515 B.S.K. me yacova na kena vakarusai ena 70 S.K. A veivakavulici na Mesaia o Jisu Karisito ena ‘vale imuri,’ qai levu era mai sokalou vei Jiova ni vakatauvatani kei ‘na vale eliu.’​—Cakacaka 2:​1-​11.

Na Ka Eda Vulica:

1:2-4. Ni saqati na noda cakacaka vakavunau e sega ni kena ibalebale meda sa lai vakaliuca na veika me baleti keda ga, da sa sega ni “vakasaqara taumada na matanitu ni Kalou.”​—Maciu 6:​33.

1:5, 7. E vinaka ‘meda vakananuma mada noda ivalavala’ da qai vakasamataka se tara vakacava na noda veiwekani kei na Kalou na ka eda cakava tiko ena gauna oqo.

1:6, 9-11; 2:14-17. Era a cakacaka vagumatua na Jiu ena gauna i Akeai ena nodra saga na veika me baleti ira ga, ia era sega ni marautaka na vua ni nodra cakacaka. Era weletaka na valenisoro, sega ni vakalougatataki ira kina na Kalou. Dodonu gona meda vakaliuca na veika vakayalo qai qaravi Jiova mai vu ni lomada, meda nanuma tale ga ni kevaka e lailai se levu na ka eda taukena vakayago, na ‘veivakalougatataki mai vei Jiova e veivakavutuniyautaki.’​—Vosa Vakaibalebale 10:22.

2:15, 18. A uqeti ira na Jiu o Jiova mera vakasamataka ga na tarataravaki, mera kua ni nanuma lesu na nodra a vakawelewele tu e liu. O keda tale ga e dodonu meda vakaliuca tiko ga noda qaravi Jiova.

‘SEGA ENA QAQA, SE NA KAUKAUA, ENA YALOQU GA’

(Sakaraia 1:1–14:21)

Tekivuna o Sakaraia nona cakacaka vakaparofisai ena nona tukuna vei ira na Jiu mera ‘lesu vei Jiova.’ (Sakaraia 1:3) Na walu na raivotu veitaravi e vakadeitaka na veitokoni i Jiova ena kena taravaki tale na valenisoro. (Raica na kato “Walu na Raivotu Vakaivakatakarakara i Sakaraia.”) Ena vakaoti na tarataravaki, ‘sega ena qaqa, se na kaukaua, ena yalo ga i [Jiova].’ (Sakaraia 4:6) O koya e vakatokai na Coke “ena tara na vale i Jiova, . . . e na bete talega . . . e na nonai tikotiko vakaturaga.”​—Sakaraia 6:12, 13.

O ira na kai Peceli era tala e so na mata vei ira na bete, mera taroga na kena dau caka na lolo me vakananumi kina na vakarusai i Jerusalemi. Sa qai tukuna o Jiova vei Sakaraia, ni na veisau ina ‘reki, marau, kei na solevu vinaka’ na nodra dau vakaloloku donuya na gauna ni lolo. (Sakaraia 7:2; 8:19) Na rua na itukutuku tarava e okati kina na nodra lewai na veimatanitu kei ira na parofita vakailasu, na parofisai me baleta na Mesaia, kei na itukutuku ni nodra vakalesui mai na tamata ni Kalou.​—Sakaraia 9:1; 12:1.

Saumi na Taro Vakaivolatabu:

2:1​—Na cava e vakarautaka tiko kina na vanua o Jerusalemi e dua na turaga ena wa? E rairai dusia na kena tara e dua na bai wavokita na korolevu oqo me taqomaki kina. A tukuna na agilosi vua na turaga oya ni na vakalevutaki o Jerusalemi, ena taqomaka tale ga o Jiova.​—Sakaraia 2:3-5.

6:11-13​—Nona vakaisalataki ena isala vakaturaga na Bete Levu o Josua, e kena ibalebale beka ni sa nodra tui na bete? Sega, o Josua e sega ni lako mai ena iyatukawa i Tevita. Ia na nona vakaisalataki e vakatayaloyalotaka na Mesaia. (Iperiu 6:20) Na parofisai me baleta na “Coke” ena vakayacori vei Jisu Karisito na Tui ni lomalagi e bete tale ga. (Jeremaia 23:5) Me vaka ga nona veiqaravi vakabete levu vei ira na Jiu era sereki o Josua ena valenisoro a taravaki tale, o Jisu tale ga e nodra Bete Levu na dau sokalou dina vei Jiova ena valenisoro vakayalo.

8:1-23​—Ena vakayacori ena gauna cava na tini na itukutuku bibi e cavuti ena veitikina oqo? E muria na itukutuku yadua na vosa, “sa kaya vakaoqo ko Jiova ni lewe vuqa” vaka kina nona yalataka na Kalou ni na vakacegui ira nona tamata. E so na itukutuku oqo a vakayacori ena ikaono ni senitiuri B.S.K., ia na kena vo era vakayacori ena 1919 S.K. se ra sa vakayacori tiko ena gauna oqo.a

8:3​—Na cava e vakatokai kina o Jerusalemi “me koro daudina”? Ni bera ni vakarusai ena 607 B.S.K., a kilai tu o Jerusalemi me ‘koro ni valavala kaukaua,’ era lewena na parofita vakailasu, na bete kei ira na tamata tawayalodina. (Sefanaia 3:1; Jeremaia 6:13; 7:29-34) Ni sa taravaki oti na valenisoro, ra sokaloutaki Jiova, sa vakavuvulitaki tale ga e kea na ka dina e vauca na sokalou savasava, qai vakatokai o Jerusalemi “me koro daudina.”

11:7-14​—Cava e dusia nona musuka o Jeremaia na rua na ititoko e vakatokai “na Loloma” kei “nai Vau”? E vakamacalataki o Sakaraia ni dua e lesi me “vakania na qelenisipi” e dodonu mera vakamatei​—o ira era vaka na sipi era vakalolomataki vei ira nodra iliuliu. Ena nona itavi vakaivakatawa, o Sakaraia e vakatayaloyalotaki Jisu Karisito, a talai mai me baleti ira na tamata a veiyalayalati kei na Kalou ia era a besetaki koya. Na kena musuki “na Loloma” e vakaibalebaletaka nona muduka na Kalou na veiyalayalati ni Lawa kei ira na Jiu kei na nona veiwekani kei ira. Na kena musuki “nai Vau” e kena ibalebale na muduki ni nodrau veiwekani o Juta kei Isireli.

12:11​—Na cava e dusia “na tagi mai Etatirimoni e na buca ko Mikitoni”? O Josaia na Tui Juta a vakamatei ena veivaluvaluti kei Fero Niko ni Ijipita “e na buca ko Mikitoni,” a yasovaki voli nona mate ena ‘sere ni lolosi’ me vica vata na yabaki. (2 Veigauna 35:25) Koya gona, “na tagi mai Etatirimoni,” e rairai dusia na kena lolositaki na mate i Josaia.

Na Ka Eda Vulica:

1:2-6; 7:11-14. E marau o Jiova me lesuvi ira na ciqoma na nona veivunauci, ra veivutuni qai qaravi koya mai vu ni lomadra. Ia ena yasana kadua, e sega ni dau sauma nodra kerekere ‘na bese ni vakarorogo, ra vakanadakui koya, ra qai sogota na daligadra’ ina nona ivunau.

4:6, 7. Sega ni dua na ka e dredre ni cakava na yalo tabu i Jiova ena kena sagai me vakacavari na taravaki tale ni valenisoro. Rawa nida vosota na ituvaki cava ga eda sotava ena noda qaravi Kalou kevaka eda vakabauti Jiova.​—Maciu 17:20.

4:10. Ena veidusimaki i Jiova, a vakacavara o Serupapeli kei ira nona tamata na valenisoro me vaka na ivakatagedegede i Jiova. Sega gona ni dredre vei keda na tamata ivalavala ca meda bulataka na nona ivakatagedegede.

7:8-10; 8:16, 17. Me vakadonui keda o Jiova, ena gadrevi meda vakaitovotaka na lewa dodonu, yalovinaka, yalololoma, vaka kina noda dau vosa dina.

8:9-13. Ena vakalougatataki keda o Jiova ‘ke kaukaua na ligada’ ena noda cakava na noda ilesilesi. Okati kina na lomavakacegu, nuidei, kei na noda toso vakayalo.

12:6. O ira na vakatawani ira tiko na tamata i Jiova mera “tautauvata kei na cina e waqa tu”​—mera gugumatua.

13:3. Na noda yalodina vua na Kalou dina kei na nona isoqosoqo e dodonu me uasivia noda yalodina vua na tamata se wekada voleka.

13:8, 9. E dua na iwase levu ni tamata a sega ni taleitaki ira o Jiova nira vukitani. Ia dua ga na ikatolu era vakasavasavataki ena bukawaqa. O ira na lotu ni Veivanua Vakarisito nikua, okati kina o ira na tukuna tiko nira lotu Vakarisito e sega ni vakadonui ira o Jiova. E dua ga na iwase lailai na lotu Vakarisito lumuti, ‘era kaciva na yaca i Jiova’ ra qai soli ira mera vakasavasavataki. Era vakadinadinataka kei ira nodra itokani vakabauta, ni tiko tale e so na ka mera cakava mai na nodra kilai wale ga ena yaca iVakadinadina i Jiova.

Meda Gugumatua

E cakayaco vakacava vei keda nikua na parofisai i Akeai kei Sakaraia? Vakasamataka mada na kena uqeti ira na Jiu na nodrau itukutuku mera taravaka tale na valenisoro, sega beka ni uqeti keda meda gumatua ena vunautaki ni Matanitu ni Kalou kei na veivakatisaipelitaki?

A parofisaitaka o Sakaraia ni Mesaia ena ‘vodo ena asa,’ volitaki ena ‘tolusagavulu na tiki ni siliva,’ vakamavoataki qai ra “dui vakasevi na sipi.” (Sakaraia 9:9; 11:12; 13:7) Ena vaqaqacotaki noda vakabauta nida vakasamataka vakatitobu na kena yaco dina na parofisai kece oya i Sakaraia me baleta na Mesaia! (Maciu 21:1-9; 26:31, 56; 27:3-10) Ena dei tale ga noda nuitaka na Vosa i Jiova kei na isolisoli e vakarautaka meda vakabulai kina.​—Iperiu 4:12.

[iVakamacala e ra]

[Kato ena tabana e 11]

WALU NA RAIVOTU VAKAIVAKATAKARAKARA I SAKARAIA

1:8-17: Vakadeitaka na kena vakaoti na valenisoro, nona vakalougatataki o Jerusalemi kei na so na korolevu e Juta.

1:18-21: Yalataka na muduki ni ‘va na ileu sa vakasevi ira na Juta,’ oya na matanitu kece era saqata na sokalou vei Jiova.

2:1-13: Vakaraitaka ni na vakalevutaki o Jerusalemi qai itataqomaki na “kena bai bukawaqa e vakavolivolita”—o Jiova.

3:1-10: E vakaraitaka ni o Setani a saqata na taravaki ni valenisoro vaka kina na nona vakabulai na Bete Levu o Josua kei na nona vakasavasavataki.

4:1-14: E vakadeitaka ni na kau laivi na ilati cava ga me tarovi kina na tarataravaki qai lesi na Kovana o Serupapeli me vakaotia na taravaki ni valenisoro.

5:1-4: Tukuna nodra vakarusai na tamata ca.

5:5-11: Parofisaitaka ni na vakaoti na ivakarau ca.

6:1-8: Yalataka nodra veiliutaki kei na nodra veitaqomaki na agilosi.

[iYaloyalo ena tabana e 8]

Cava na inaki ni nodrau itukutuku o Akeai kei Sakaraia?

[iYaloyalo ena tabana e 10]

E rawa vakacava nira vaka na “cina” o ira na ivakatawa?