Au Tekivu ‘Nanumi Koya na Dauveibuli’ ena Ciwasagavulu na Yabaki sa Oti

Talanoataka o Edwin Ridgwell

ENA siga ni Armistice (Siga ni Veisaututaki) ena Noveba 11, 1918, era soqoni vata na gonevuli e koronivuli mera solevutaka na kena sa mai cava na iValu Levu, e vakatokai e muri me iMatai ni iValu Levu. Au se qai yabaki lima kina qai sega tu ni kila na inaki ni soqo qori. Ia, ena nodrau veivakavulici noqu itubutubu me baleta na Kalou, au sega kina ni vakaitavi ena solevu qori. Au masuta na Kalou, ia a tekivu meu luluvu qai tagi sara kina. Au sega ni via vakaitavi ena soqo qo. Qori na itekitekivu ni noqu ‘nanumi koya e Buli au.’​—Dauv. 12:1.

Ni se vo e vica na vula me caka e koronivuli na soqo qo, keitou a toki vakavuvale volekati Glasgow e Sikoteladi. Donuya na gauna ya, a rogoca o Tamaqu e dua na vunau e kena ulutaga “Millions Now Living Will Never Die” (Era na Sega Vakadua ni Mate na Vica Vata na Milioni Era Bula tu Qo). E veisautaka sara ga nona bula. Rau tekivu vulica na iVolatabu o Tamaqu kei Tinaqu, rau qai dau veitalanoataka na veika rau vulica me baleta na Matanitu ni Kalou kei na veivakalougatataki ena kauta mai. Au vakavinavinakataka na Kalou ni rau vakavulici au meu lomana na Kalou qai nuitaki koya tale ga.​—Vkai. 22:6.

Tekivu Noqu Cakacaka Vakatabakidua

Au rawata na ivakatagedegede meu lai vuli torocake niu se yabaki 15, ia au vinakata meu veiqaravi vakatabakidua. A kaya o Tamaqu niu se rui gone, au mani cakacaka ena ofisi ena loma ni dua na gauna. Ia, noqu vinakata vakalevu meu qaravi Jiova vakatabakidua, au volavola kina ena dua na siga vei J. F. Rutherford, a liutaka tiko ena gauna ya na cakacaka vakavunau e vuravua raraba. Au taroga se cava nona rai me baleta noqu isausau. E vola lesu mai: “Ke o sa rawa ni cakacaka ena ofisi, o sa rawa tale ga ni vakaitavi ena cakacaka ni Turaga. . . . Au vakabauta ni na vakalougatataki iko na Turaga ke o saga mo yalodina ena nomu qaravi Koya.” A volai qori ena Maji 10, 1928 qai uqeti keitou dina. Sega ni dede keitou sa veiqaravi vakatabakidua, o Tamaqu, Tinaqu, kei ganequ e qase vei au.

Ena dua na soqo ni tikina a caka mai Lodoni ena 1931, a kacivaka o Brother Rutherford ni vinakati vakalevu na bole cakacaka mera vakatetea na itukutuku vinaka e vanuatani. Au mani bole, qai lesi sara kei Andrew Jack e Kaunas, na koroturaga kei Lithuania ena gauna ya. Au se qai yabaki 18 ena gauna qori.

Vunautaka na iTukutuku Vinaka e Vanuatani

Ena gauna qori, a vanua ni iteitei o Lithuania qai dravudravua, e sega ni rawarawa na vunau ena veikorokoro. E dau dredre na vaqarai ni icili, qai guiguilecavi dredre eso na vanua keirau vakaicili kina. Kena ivakaraitaki, dua na bogi keirau yadra mai kei Andrew ni keirau sega ni moce rawa. Ni waqa na cina tabucagi, keirau raica e drau vakacaca na kutunitana ena delaniloga. E katikatilaka na yagoi keirau! Ena dua na macawa, au lai sili ena veimataka ena dua na uciwai batabata e toka voleka, e yacova sara na domoqu na wai me seavu kina na kena mosi. Ia, keirau tomana tiko ga neirau cakacaka vakaitalatala. Ni oti ga qori, a wali na neirau leqa ena gauna keirau sotava kina e dua na veiwatini gone, rau a taleitaka na ka dina ena iVolatabu. Rau kaya me keirau toki yani ena nodrau vale, e ka lailai toka ga ia e savasava. Keirau moce ga ena fuloa qai moce vinaka!

E vakilai vakalevu e Lithuania na nodra lewa na italatala ni lotu Katolika kei na italatala ni lotu Russian Orthodox. O ira ga na vutuniyau e rawa nira volia nodra iVolatabu. Neirau inakinaki me tarai e levu na yalava me qai soli tale ga e levu na ivola vakaivolatabu vei ira na tataleitaki. Ia, ena vinakati taumada me vaqarai na icili e taoni. Oti qori, keirau qarauna sara na neirau vunau ena vanua ribayawa, ia keirau vunau totolo e taoni. Ena sala qo, a oti totolo kina neirau cakacaka ni bera nira cakava e dua na ka na italatala.

Yaco na Maue Qai Rogoci na iTukutuku Vinaka

A lesi o Andrew ena 1934 me cakacaka ena valenivolavola ni tabana e Kaunas, mani tomani au o John Sempey. E guiguilecavi dredre na ka keirau sotava. Dua na siga au sikova na ofisi ni loya ena dua na taoni lailai. A cudru na turaga qo, qai ucuna mai na dakai i loma ni droa, e tukuna meu lako tani. Au masu lo qai nanuma na ivakasala vakaivolatabu: “A vosa vakayalovinaka sai vakamalumu ni cudru.” (Vkai. 15:1) Au mani kaya, “Me vaka e dua na itokani, au kauta mai vei kemuni na itukutuku vinaka, ia au vakavinavinakataka nomu sega ni vanai au.” E via malumu na iqaqaloniligana e tara tiko na ivakasaribariba, au mani gole tani mai nona ofisi.

Niu sotavi John, e kaya ni a via tautauvata tale ga na ka a sotava. A kau ena siteseni ni ovisa ni a beitaki vakailasu ni butakoca e dua na noti ilavo levu vua e dua na marama rau qai sota oti ga. A tukuni vei John ena siteseni me luvawale qai talasitaki nona isulu. A sega ni kunei vua na ilavo oya. E muri, ratou qai toboki koya a butako dina.

Na rua na ituvaki qo e vakavuna na maue ena taoni lailai, ra lai rogoca sara kina na lewenivanua na itukutuku vinaka!

Cakacaka Vuni

E ilesilesi ririkotaki na kena dau vakau na ivola vei ira na tiko e Latvia, ni sega ni vakatarai tu kina na cakacaka vakavunau. Keirau dau gole i Latvia vakadua ena dua na vula, keirau na vodo ena sitimanivanua ena bogi. Ena so na gauna, ni keirau vakasobura oti ga na ivola, keirau tomana neirau ilakolako me gole i Estonia me tauri tale ekea eso na ivola. Ena mai tala i Latvia ni keirau lesu mai.

Dua na gauna, a tukuni vua na ivakalesilesi ni kasitaba na neirau cakacaka, e qai vakarota me keirau sobu mai na sitimanivanua, me kau na ivola vua na nona iliuliu. Keirau masuta na veivuke i Jiova. Keirau kidacala ni sega ni tukuna na vakailesilesi qo vua na nona iliuliu na veika keirau tawana tiko, a tukuna ga, “Erau via tukuna e dua na ka o rau qo.” Au “tukuna” ga ni ivola keirau kauti tiko ena yaga sara vakalevu vei ira e koronivuli kei ira ena koliji mera kila na bibi ni ka e yaco tiko ena noda vuravura e bikai tu ena leqa. Mani vakatara na vakailesilesi ni kasitaba me keirau gole, keirau mani lai vakasobura na ivola.

Ni veisau na ituvaki vakapolitiki ena matanitu ra wavolita na Wasawasa na Baltic, era tusaqati na iVakadinadina i Jiova qai mai tarovi tu na cakacaka vakavunau e Lithuania. Rau vakatalai tani o Andrew kei John ni voleka na iKarua ni iValu Levu, era vakaroti tale ga na kai Peritania mera biubiu. Dua na ka noqu rarawa niu a biubiu tale ga.

iTavi Dokai kei na Veivakalougatataki ena Noca kei Ailadi

Ena gauna qori, rau sa toki na noqu itubutubu i Noca Ailadi, au tomani rau e kea ena 1937. A vakatabui tale ga na ivola vakaivolatabu e Noca Ailadi ena vuku ni ivalu, ia keitou vunau tiko ga ena gauna qori. Ni oti na iKarua ni iValu Levu, e tomani tale na cakacaka ni oti na vakatatabu. E dua na painia gugumatua o Harold King, a qai lai veiqaravi vakaulotu i Jaina, e tuvanaka na kena vakayacori na vunau soqovi levu. “Ena siga Vakarauwai qo,” e kaya, “au na vunau kina e tautuba.” E raici au qai kaya, “O na vunau ena siga Vakarauwai tarava.” Au kidacala sara ga.

Au se nanuma vinaka tu qo na imatai ni noqu vunau. Era vakarorogo e vica vata na drau. Ni sega tu na misini ni vosa, au mani duri ena dua na kato kau meu vunau rawa kina. Ni oti na vunau, a lululu sara vei au e dua na turaga na yacana o Bill Smith. E kaya ni raica na neimami soqoni tu vakailawalawa mani mai raica na ka e yaco tiko. Au qai kila ni dau lai raici Bill tiko o Tamaqu, ia a muduki koso ni rau toki i Dublin o Tamaqu kei na tinaqu vakacabecabe me rau lai painia. Keirau tekivu vuli iVolatabu sara. Yaco na gauna era mai qaravi Jiova e ciwa na lewenivuvale i Bill.

Au a lai vunau ena saula ni siti o Belfast era vakaitikotiko kina na vutuniyau, au sotava e dua na marama ni Rusia a vakaitikotiko taumada mai Lithuania. Niu vakaraitaka vua eso na ivola, e dusia sara e dua na ivola qai kaya: “Na ivola qori e tiko vei au. E solia o noqu Ta levu, e dua na parofesa ena univesiti e Kaunas.” E vakaraitaka vei au na ivola na Creation ena vosa vakaPoladi. Era volai tu ena tutu ni draunipepa eso na ivakamacala leleka. A kurabui niu tukuna vua niu a solia na ivola oya vei nona Ta levu ena gauna keirau a sota kina e Kaunas!​—Dauv. 11:1.

Ni rogoca o John Sempey niu na gole tiko e Noca Ailadi, a kerea meu lai sikovi ganena, o Nellie, ni a taleitaka me vulica na iVolatabu. Au tomani ganequ o Connie ena nona vakavulici ena iVolatabu o Nellie. E toso totolo vakayalo o Nellie qai yalataka sara nona bula vei Jiova. Keirau mani veibuku ena dua na gauna emuri, keirau qai vakamau sara.

E 56 taucoko na yabaki neirau qaravi Jiova vata, keirau qai marautaka na itavi dokai me vakavulica e sivia na duanadrau na tamata ena ka dina me baleta na iVolatabu. Keirau a nuitaka me keirau bula sivita na Amaketoni ina vuravura vou i Jiova, ia mani rawai koya o mate ena 1998. Au yalolailai sara ga kina​—e dua dina na veivakatovolei levu ena noqu bula.

Lesu ina Veivanua Volekata na Wasawasa na Baltic

Rauta ni dua na yabaki nona mate o Nellie, au vakalougatataki niu a sureti meu gole ena valenivolavola ni tabana e Tallinn, mai Estonia. E tukuna na ivola mai Estonia: “Mai na tini na mataveitacini era lesi ena veivanua ena wasawasa na Baltic ena icavacava ni veiyabaki ni 1920 kei na itekitekivu ni 1930, o kemuni duadua ga oni se bula tiko.” E tomana na ivakamacala ni vakarautaka tiko na valenivolavola ni tabana na itukutuku makawa me baleta na cakacaka e Estonia, Latvia, kei Lithuania, qai taroga tiko na ivola: “Oni rawa ni gole mai?”

E dua na ka marautaki dina meu talanoataka na veika au sotava kei ira na mataveitacini au veiqaravi vata ena veiyabaki qori! E Latvia, au vakaraitaka vei ira na mataveitacini na rumu a dau vakayagataki tu me valenivolavola ni tabana kei na delanivale e dau vunitaki tu kina na ivola vakaivolatabu, era sega ni bau kunea vakadua na ovisa. E Lithuania, au a kau ena dua na taoni lailai o Šiauliai, na vanua au a painia tu kina. Niu veimaliwai tiko e kea, a tukuna sara e dua na tacida tagane: “Vica na yabaki yani eliu au a volia kei tinaqu e dua na vale ena taoni qo. Keirau a taviraka tiko mai na benu ena rumu ena dokanivale, au qai raica na ivola The Divine Plan of the Ages kei na Harp of God. Na gauna au wilika kina, au kila niu sa kunea na ka dina. O kemuni beka a biuta na ivola qori ena vale ya ena vica vata na yabaki yani e liu!”

Au a lai tiko ena dua na soqo ni tabacakacaka ena taoni au painia tu kina. Au a tiko ena dua na soqo vakatabacakacaka e kea ena 65 na yabaki yani eliu. Ena gauna oya, era tiko kina e 35. Ia au marautaka dina niu raica e sivia e le 1,500 era a tiko ena soqo! E vakalougatataka vakalevu o Jiova na cakacaka!

‘Sega ni Biuti Yau o Jiova’

Dua na veivakalougatataki tawanamaki au sotava, ni a vakadonuya o Bee e dua na tacida lotu vaKarisito totoka me watiqu. Keirau vakamau ena Noveba 2006.

Au rawa ni vakadeitaka vei ira na itabagone era se vakasamataka tiko na ka mera cakava ena nodra bula ni ka vakayalomatua mera muria na vosa uqeti vakalou: ‘Mo nanumi koya a Buli iko ena nomu bula vakaitabagone.’ Au marau ena gauna qo, me vakataki koya ga na daunisame ena iVolatabu: “O ni a vakavulici au, na Kalou, ni’u a gone: ka yacova na gauna oqo ka’u sa tukuna tiko na nomuni cakacaka e veivakurabuitaki. Oqo talega, ni ka’u sa qase ka sika mai, mo ni kakua ni laivi au na Kalou; ka me’u vakatakila mada eliu na nomuni kaukauwa vei ira nai tabatamata oqo, kei na nomuni qaqa vei ira kecega era na tubu maimuri.”​—Same 71:17, 18.

[Mape ena tabana e 25]

(Raica tale na ivola)

A ririkotaki na kau ivola i Latvia

ESTONIA

TALLINN

Toba kei Riga

LATVIA

LITHUANIA

RIGA

VILNIUS

Kaunas

[iYaloyalo ena tabana e 26]

Tekivu noqu cakacaka vakapainia e Sikoteladi niu se qai yabaki 15

[iYaloyalo ena tabana e 26]

Kei Nellie ena neirau vakamau ena 1942