Kune ena iBenubenu e Dua na iYau Talei Makawa

CAVA o dau vakasamataka ni tukuni na ibenubenu? De o na rairai kaya ni vanua duka, e boica. Sega ni dua na ka vinaka o namaka mo kunea kina, sa qai yawa sara na iyau talei.

Ia ena gauna makawa, a kune e dua na iyau talei ena ibenubenu. Na iyau talei qo e sega ni vaka na kena e dau kune ena vakekeli, e uasivia na iyau kece me bau vakasamataki. Na iyau talei cava mada qo? Cava e bibi kina vei keda nikua?

TAWANAMAKI

Ena itekitekivu ni yabaki 1900, rau a sikovi Ijipita o Bernard P. Grenfell kei Arthur S. Hunt, rau daunivuli ena Univesiti e Okosivote. Rau kunea gona e vica na ivovo ni ivolavivigi ena dua na ibenubenu volekata na Uciwai na Naile. Rau saga mera biu vakaiwasewase. Ena 1920 e qai soli vei Grenfell eso tale na tikitiki ni ivola a kune mai Ijipita. E taura qori ena vuku ni vale ni wilivola e vakatokai na John Rylands Library e Manchester, mai Igiladi. Ka ni rarawa ni rau leqa koso na turaga qo ni se bera ni oti nodrau cakacaka.

E qai vakaotia nodrau cakacaka o Colin H. Roberts, e daunivuli tale ga ena Univesiti e Okosivote. Ni biuti ira vata tiko na tikitiki ni ivola qori, e raica sara e dua na tiki ni pepa kuta lailai e 9 na sedimita na kena balavu, e 6 na sedimita na kena raba. Kurabuitaka ni kila eso na vosa vaKirisi era tu kina. Ena dua na yasana e lavetaki kina na Joni 18:31-33. Ena dua tale na yasana e lavetaki kina vakatikina na tikina e 37 kei na 38. Kila sara o Roberts ni qo e dua na iyau talei.

SA YABAKI VICA?

Nanuma o Roberts ni sa makawa sara na tiki ni pepa qo, via kila gona sa yabaki vica. E veidutaitaka kei na so na ivakarau ni volavola ena ivolavivigi makawa era vakatikinisigataki tu, qo e dua na mataqali cakacaka e vakatokai me paleography.a E rawa ni kilai kina na dede ni ivolavivigi qori. Ia e via vakadeitaka sara. E tabaka e tolu na kena ilavelave qai vakauta vei ratou e le tolu na kenadau ena dikevi ni ivola makawa, me ratou tukuna na dede ni gauna a volai kina. Cava nodratou rai na kenadau qo?

Nodratou vakadikeva na ka era volai tu kina, ratou duavata ni a volai ena imatai ni veimama ni ikarua ni senitiuri G.V., ni oti ga e tinivakacaca na yabaki nona mate na yapositolo Joni! Ia na gauna e dau vakadikevi oti kina e dua na ivakarau ni volavola ena gauna makawa qai vakatikinisigataki, ena sega ni nuitaki sara na tikinisiga qori. Dua mada ga na daunivuli a nanuma ni a rawa ni volai qori ena dua ga na gauna ena ikarua ni senitiuri. Ia e dikevi ni tiki ni pepa kuta lailai qo e ivovo ni ivola makawa duadua ena iVolatabu vaKarisi vaKarisito me bau kune ena gauna oya vaka kina nikua.

KA E RAICI ENA TIKITIKI NI IVOLA I RYLAND

Cava e bibi kina vei ira na dau taleitaka na iVolatabu nikua na tikitiki ni ivola ni Kosipeli i Joni? Dua oya na kena irairai, e kilai kina nodra mareqeta na lotu vaKarisito taumada na iVolatabu.

E dau vakayagataki na ivolavivigi kei na ivola se codex ena ikarua ni senitiuri G.V., mera volavola kina. Na ivolavivigi e tikitiki ni ivola kuta e cula se vakabiri vata me qai balavu tu. Oti qai vivigi se cereki ena gauna e vinakati kina. Levu na gauna ena volai ga e dua na yasana.

Ia na kena e kunea o Roberts e volai ruarua na yasana. Rawa ni tukuni ni qo e codex, sega ni ivolavivigi. Na codex e caka mai na kulinimanumanu se kuta era cula vata qai lobi me vaka na irairai ni ivola.

Cava e vinaka kina na ivola lailai na codex mai na ivolavivigi? Era dauvunau na lotu vaKarisito taumada. (Maciu 24:14; 28:19, 20) Era vunautaka na iVolatabu ena veivanua kece—e vale, makete, se tolonisala. (Cakacaka 5:42; 17:17; 20:20) Koya gona e rawarawa sara nodra raica na tikinivolatabu ena dua ga na ivola lailai.

Na codex tale ga e vakarawarawataka na kena lavetaki na tikinivolatabu me yaga ena ivavakoso se me nodra ilavelave yadudua. E lavetaki gona vakalevu na Kosipeli, vu ni kena tubu tiko ga na kedra iwiliwili na lotu vaKarisito.

Dua tale na vuna e bibi kina vei keda nikua na tikitiki ni ivola i Ryland oya ni vakavotuya na donu ni kena vakadewataki eso na tikinivolatabu mai na vosa a volai taumada kina. Eso ga na tikinivolatabu mai na Kosipeli i Joni era kune ena tikitiki ni ivola qori, ia e tautauvata vinaka kei na veika eda wilika nikua ena noda iVolatabu. Na tikitiki ni ivola i Ryland e sega sara ga ni veisautaka e dua na ka ena iVolatabu, dina ni lavetaki vakavica vata.

Na tikitiki ni ivola gona i Ryland me baleta na Kosipeli i Joni e dua wale ga na ivakadinadina vei ira na udolu na tikitiki ni ivola kei na ivolavivigi me vakadeitaki kina na kena vakadewataki donu na iVolatabu taumada. E kaya o Werner Keller ena nona ivola The Bible as History: “O ira na [ivola] makawa qo era ivakadei me kua ni vakatitiqataki tale tiko na dina kei na nuitaki ni tikinivolatabu era tu ena noda iVolatabu nikua.”

Era sega ni dau yavutaka nodra vakabauta na lotu vaKarisito ena ka e kune ena vakekeli. Era vakabauta ni “vakavuna na Kalou na iVolatabu kece.” (2 Timoci 3:16) Ia e veivakauqeti dina nira kune eso na iyau talei ena gauna makawa mera vakadeitaka na dina ni ka e dau tukuni voli mai ena iVolatabu ni “vosa i Jiova ena tu ga me tawamudu”!—1 Pita 1:25.