Veiqaravi “ena Veisiga Mai Muri”

1, 2. (a) Na raivotu cava i Jeremaia e kilai kina na mataqali itukutuku ena kacivaka? (b) Na cava meda kauaitaka kina na parofisai i Jeremaia?

NI LESI Jeremaia oti na Kalou me parofita, e tarogi koya sara: “Na cava o raica?” E kaya o Jeremaia: “Au raica e dua na kuro ni buebue tiko, ia na gusuna e kala tani mai na vualiku.” Na raivotu qori sa rawa ni kilai kina vakacaca na mataqali itukutuku ena kacivaka o Jeremaia. (Wilika Jeremaia 1:13-16.) E sega ni irivi na kuro vakaivakatakarakara qori me vakabatabatataka, ia me vakacaudreva na buka. Io, e parofisaitaka e keri o Jiova ni na tasova e Juta na wai katakata, se na sotava na leqa ni tawayalodina tiko ga. Na cava e kala kina ena ceva na gusu ni kuro? Qori e vakaraitaka ni na basika na leqa mai na vualiku, se na ravuravu mai na vualiku o Papiloni. A qai yaco dina ya. Ena nona veiqaravi voli vakaparofita o Jeremaia, e raica na yaco veitaravi ni leqa e Jerusalemi me yacova sara na kena vakarusai.

² Sa rusa o Papiloni, ia se bibi tiko ga meda kauaitaka na parofisai i Jeremaia. Na vuna? Eda sa donuya tu qo na “veisiga mai muri” era na kaya kina e levu nira lotu vaKarisito, ia e sega ni vakadonui ira se na nodra lotu na Kalou. (Jere. 23:20) Eda vakataki Jeremaia tale ga na tamata i Jiova nikua nida vunautaka ruarua tiko na itukutuku ni vakataulewa kei na inuinui.

3. (a) E wasei vakacava na ivola i Jeremaia? (b) Ena vukei keda vakacava na Wase 2 qo?

³ Ni voleka tiko ni cava na nona veiqaravi vakaparofita o Jeremaia, sa sega ni volatukutukutaka na ka ena gauna sara ga era yaco tiko kina. Ia sa wilika vua e dua na vunivola na itukutuku me volai. (Jere. 25:1-3; 36:1, 4, 32) E wasei vakaiulutaga na ivola i Jeremaia, e sega kina ni tuvai veitaravi na veika e volatukutukutaki nira yaco. E vinaka gona meda kila toka vakacaca na veika e yaco tiko ena gauna e volai kina na Jeremaia kei na Lele i Jeremaia, kei na veitaravi ni veika e yaco. Kena ivakaraitaki, e vakamacalataki ena iyaloyalo ena tabana e 19 na tui era veiliutaki e Juta. Nida kila rawa toka qori kei na so na ka e yaco voli e Juta se na veivanua voleka donuya nodra veiliutaki, eda na taura rawa na vuna e tukuna se cakava kina o Jeremaia eso na ka. Ena matata tale ga vei keda na itukutuku e vinakata na Kalou me vakarogoya o Jeremaia vei ira na nona tamata.

ITUVAKI ENA GAUNA I JEREMAIA

4-6. E vakacava tu na kedra ituvaki na tamata ni Kalou ni se bera sara ni veiqaravi vakaparofita o Jeremaia?

⁴ Dua na gauna dredre e parofisai voli kina o Jeremaia. E vakilai vakalevu ena gauna qori na nodratou veiqati o Asiria, Papiloni, kei Ijipita. Ni se vo toka e rauta ni 93 na yabaki me tekivu veiqaravi vakaparofita o Jeremaia, a vakamalumalumutaka o Asiria na matanitu eratou lewena e tini na yavusa e Isireli. A vakatalai ira tale ga e levu na lewenivanua. A taqomaki Jerusalemi o Jiova ena gauna ya kei na kena tui yalodina o Esekaia nira ravuravu yani na kai Asiria. De dua o se nanuma tiko na nona vakamatei ira vakacakamana e 185,000 na sotia ni Asiria na Kalou. (2 Tui 19:32-36) O Manasa e dua vei ira na luvena tagane o Esekaia. A rairai sucu o Jeremaia donuya na veiliutaki i Manasa. Ni sa kau vakavesu o Manasa, e qai vakarurugi ina lewa i Asiria o Juta.—2 Vei. 33:10, 11.

⁵ A vola tale ga o Jeremaia na 1 kei na 2 Tui. E tukuni e keri ni a tara tale o Manasa na vanua cecere a vakarusa na tamana. A vakaduria ena vale i Jiova na icabocabonisoro vei Peali kei ira na kalokalo ni lomalagi. A vakamatea e levu e sega na nodra cala, qai cabora na luvena ena bukawaqa me isoro vua e dua na kalou lasu. Ni laurai na kena ivolatukutuku, “e levu sara na ka ca e cakava ena mata i Jiova.” Na ka ca kece qori e vakavuna nona tukuna na Kalou ni na yaco na leqa e Jerusalemi kei Juta, me vaka ga sa yaco oti e Samaria kei Isireli. (2 Tui 21:1-6, 12-16) Ni mate o Manasa, e tomana na luvena tagane o Emoni na nona qaravi matakau. Ia e labati o Emoni ni oti ga e rua na yabaki nona veiliutaki, mani sosomitaki koya na luvena o Josaia me veiliutaki ena 659 B.G.V. ni se qai yabaki walu.

⁶ Ena 31 na yabaki ni nona veiliutaki o Josaia, e levu cake na vanua e lewa o Papiloni ni vakatauvatani kei Asiria. E kila sara o Josaia ni gauna vinaka qori me sa vagalalataki kina o Juta mai na nodra lewa eso tale na matanitu. E sega ni vakataki rau na tamana kei na tukana o Josaia ni a qaravi Jiova ena yalodina qai cakava e levu na veiveisau ena ivakarau ni sokalou. (2 Tui 21:19–22:2) A vakarusa o Josaia ena ika12 ni yabaki ni nona veiliutaki na vanua cecere, duru ni sokalou, kei na ivakatakarakara ni sokalou lasu ena vanua taucoko e lewa. A vakarota tale ga me vakavinakataki na valenisoro i Jiova. (Wilika 2 Veigauna 34:1-8.) Dua tale na ka talei e yaco ena ika13 ni yabaki ni veiliutaki i Josaia (647 B.G.V.), a lesi Jeremaia na Kalou me parofita.

7, 8. (a) E duidui vakacava na veiliutaki i Tui Josaia ni vakatauvatani kei rau o Manasa kei Emoni? (b) Na cava e kilai me baleti Josaia? (Raica na kato ena tabana e 20.)

⁷ Ni vakavinakataki tiko na valenisoro ena ika18 ni yabaki ni nona veiliutaki na tui vinaka o Josaia, a kunea na bete levu “na ivola ni Lawa.” E tukuna sara na tui vua na nona vunivola me wilika vua na lawa. E kila rawa mai keri o Josaia na levu ni nodra cala na lewenivanua. E lai raica sara na parofita yalewa o Ulita me kerea na veidusimaki i Jiova, qai kerei ira na lewenivanua mera muria na ivakaro ni Kalou. E kaya vei Josaia o Ulita ni na kauta mai na “ca” o Jiova e Juta ena vuku ni nona tawayalodina. Ia ena sega ni yaco na ca qori donuya na veiliutaki i Josaia, ni levu na ka vinaka e cakava me baleta na sokalou savasava.—2 Tui 22:8, 14-20.

⁸ Sa qai kaukaua ga na sasaga i Josaia me vakawabokotaka na qaravi matakau. Na sasaga qori e lai yaco sara i Peceli a vakarurugi tu ena dua na gauna ina matanitu ena vualiku kei Isireli. E talaraka na vanua cecere kei na icabocabonisoro e tu e kea, qai tuvanaka me solevutaki na Lakosivia. (2 Tui 23:4-25) Sa wacava nona marautaka qori o Jeremaia! Ia e dua tale na sasaga levu mera uqeti na lewenivanua mera veisautaka nodra ivalavala. E levu era sega ni yalodina ena sokalou savasava, nira sa muri rau o Manasa kei Emoni ena ivalavala vakasisila ni qaravi matakau. E seva na sasaga i Josaia, qai uqeti Jeremaia na Kalou me tukuna vei ira na lewe i Juta ni sa vaka ga na levu ni nodra koro na levu ni nodra kalou. Era vaka na yalewa e tawayalodina vua na kena isa, nira biuti Jiova ra lai saqamua kei ira na kalou lasu se qaravi ira. A tukuna o Jeremaia: “Oni vakaduria e levu na icabocabonisoro ina ka vakamadua me vaka na levu ni gaunisala e Jerusalemi, na icabocabonisoro me cabori kina na isoro vei Peali.”—Wilika Jeremaia 11:1-3, 13.

9. Na cava e yaco ena iotioti ni vica na yabaki e veiliutaki kina o Josaia?

⁹ Na itukutuku i Jeremaia e sega ni bau uqeti ira na Jiu mera veisau. E sega tale ga ni cegu nodra sasaga na veimatanitu voleka mera lewai Juta. Erau tovata o Papiloni kei Mitia ena 632 B.G.V., rau qai ravuti Ninive na koroturaga kei Asiria. Tolu na yabaki e tarava, a gole ina vualiku o Fero Niko kei na nona mataivalu mera lai vukei na kai Asiria. A qai saga o Josaia me vakasukai ira na mataivalu ni Ijipita e Mekito, ia e sega ni tukuna na iVolatabu na vuna e cakava kina qori. A mavoa vakaca e keri o Josaia, a mate sara kina. (2 Vei. 35:20-24) Na cava ena yaco e Juta ni sa mate o Josaia? Na veiveisau cava ena vakadredretaka na ilesilesi i Jeremaia?

VEIVEISAU E JUTA

10. (a) Na cava era sotava na tacida nikua e tautauvata kei na ituvaki e yaco ni sa mate o Josaia? (b) Na cava meda dikeva kina na ivakaraitaki i Jeremaia?

¹⁰ Dua na ka na rarawa i Jeremaia ni rogoca ni sa mate o Josaia! E lelevaki koya o Jeremaia qai lagata na sere ni lolosi me baleta na tui. (2 Vei. 35:25) Sa vakavu lomaleqa tu mada vei ira na lewe i Juta nona mate o Josaia, sa qai ikuri tale ni veilecayaki na ka era vakasaga toka na veimatanitu voleka. Kena ivakaraitaki, eratou veiqatitaka voli o Ijipita, Asiria, kei Papiloni me vakarurugi vei cei o Juta. E vakilai tale ga na veisau ena ivakarau ni sokalou ni sa mate o Josaia. Sa cava na veiliutaki vinaka e tokona na cakacaka i Jeremaia, sa vakarau tekivu na veiliutaki voravora. Era vakila na veisau va qori e levu na tacida nikua. Era dau marautaka tu e liu na galala ni sokalou, ia qo era sa tusaqati qai vakatabui nodra cakacaka. Vakacava ke veisau tale ga va qori na keda ituvaki, na cava eda na cakava? Na ituvaki cava ena rairai vakatovolei kina noda yalodina? Nida vakasamataka tiko na taro qori, e vinaka meda dikeva na ivakaraitaki i Jeremaia meda kila na veika dredre e sotava kei na sala e vosota kina.

11. Na cava e yaco e Juta ni sa mate o Josaia?

¹¹ Era digitaka na lewe i Juta me sosomitaki Josaia ena veiliutaki e Jerusalemi na luvena tagane o Jioasi. E kilai tale ga o Jioasi me o Salumi, e veiliutaki ga me tolu na vula. Ni ravuti ira oti na kai Papiloni o Fero Niko, a vakasivoi Jioasi mai na nona itutu vakatui. A kauti koya sara i Ijipita, ia e tukuna o Jeremaia ni na “sega ni lesu tale” o Jioasi. (Jere. 22:10-12; 2 Vei. 36:1-4) E buli Jioiakimi o Niko me veiliutaki, o Jioiakimi e dua tale na luvei Josaia. A sega ni saga o Jioiakimi me kauta laivi mai na vanua na qaravi matakau me vaka e cakava o tamana, ia e tini tale ina qaravi matakau.—Wilika 2 Tui 23:36, 37.

12, 13. (a) Na cava e yaco ena itekitekivu ni veiliutaki i Jioiakimi? (b) Na cava era cakava vei Jeremaia na iliuliu ni lotu?

¹² Ni tekivu veiliutaki o Jioiakimi, a tukuna vei Jeremaia o Jiova me gole ina valenisoro qai vakaraitaka vakadodonu vei ira na lewe i Juta na nodra ivakarau ca. Era nanuma na lewe i Juta nira na taqomaki ni tiko ena nodra vanua na valenisoro i Jiova. Ia ena vakanadakuya o Jiova na nona valenisoro ke ra sega ni muduka nodra ‘butako, laba, veibutakoci, bubului lasu, kei na nodra vakacaboisoro vei Peali, kei ira na kalou era sega ni kila.’ Ena vakanadakui ira tale ga na dauveivakaisini era sokalou tiko ena nona vale, me vaka ga e cakava ena valeniveitavaki mai Sailo ena gauna i Ilai na Bete Levu. Io, ena “vakarusai na vanua” o Juta. (Jere. 7:1-15, 34; 26:1-6)a Ena gadrevi dina me yaloqaqa o Jeremaia ni kacivaka e matanalevu na itukutuku qori, kena irairai vei ira era rogo qai vakaitutu. Qori na ka era vakadinadinataka tale ga nikua eso na tacida. E vinakati mera yaloqaqa mera vunau ena salatu se vosa vei ira na vutuniyau kei ira era rogo. Ia e dua na ka meda vakadeitaka: Ena tokoni keda dina na Kalou, me vaka ga e cakava vei Jeremaia.—Iper. 10:39; 13:6.

¹³ Sa laurai tiko na veiveisau ena veiliutaki kei na ivakarau ni sokalou e Juta. Na cava era qai cakava na iliuliu ni lotu ena ka e kaya o Jeremaia? Ni vakamacalataka na parofita na ka era cakava vua, e kaya: “Era qai tauri [au] na bete, o ira na parofita kei ira kece na tamata, era kaya: ‘O na mate dina.’” Era kaya tale ena levu ni nodra cudru: “E dodonu me totogimate na tamata qo.” (Wilika Jeremaia 26:8-11.) Ia era sega ni vakamatei Jeremaia rawa na meca, ni tokoni nona parofita o Jiova qai vakabulai koya. De dua ena rawarawa nodra vakamatei Jeremaia na meca ni vaka me levu cake na kedra iwiliwili. Ia e sega ni rere o Jeremaia. E sega tale ga ni dodonu meda rere ke da sotava na ituvaki va ya.

“MO VOLA . . . NA VOSA KECE”

14, 15. (a) Na cava erau cakava o Jeremaia kei Peruki ena ikava ni yabaki ni veiliutaki i Jioiakimi? (b) Na cava e kilai me baleti Jioiakimi? (Raica na kato ena tabana e 25.)

¹⁴ Ena ikava ni yabaki ni veiliutaki i Jioiakimi, a tukuna vei Jeremaia o Jiova me vola na vosa kece a cavuta me tekivu sara mai na gauna i Josaia. Sa qai wilika o Jeremaia vua na nona vunivola o Peruki na ka me volai, na ka kece e tukuna vua na Kalou ena loma ni 23 na yabaki sa oti. Qori na itukutuku ni lewa ena tau vei ira e rauta ni 20 na tui kei na matanitu. A vakaroti Peruki o Jeremaia me lai wilika vakadomoilevu na ivolavivigi qori ena vale i Jiova. Na vuna? E kaya o Jiova: “De dua era na rogoca na vuvale ni Juta na ca kece au nakita meu cakava vei ira, era na biuta kina na nodra ivakarau ca, meu vosota na nodra cala kei na nodra ivalavala ca.”—Jere. 25:1-3; 36:1-3.

¹⁵ Ni wilika e dua na ivakalesilesi vei Jioiakimi na ivolavivigi, e kotiva na tui na ivolavivigi qai vakama. Oti e vakarota me rau kau yani vua o Jeremaia kei Peruki. “Ia e vunitaki rau tiko ga o Jiova.” (Wilika Jeremaia 36:21-26.) Na levu ni veika ca e cakava o Jioiakimi, e tukuna kina o Jiova ena gusu i nona parofita ni na ‘bulu me vaka na asa’ na tui. Ena ‘yarataki qai biu ena taudaku ni matamata e Jerusalemi.’ (Jere. 22:13-19) Vakacava o nanuma ni vakatubutaka o Jeremaia na parofisai qori?

16. Na itukutuku vinaka cava e kacivaka o Jeremaia?

¹⁶ E dau kacivaka o Jeremaia na itukutuku ni vakataulewa, ia sega ni kena ibalebale ni kacivaka ga na itukutuku ca. A kacivaka tale ga na itukutuku vinaka e rawa kina na inuinui. Kena ivakaraitaki, ena vakabulai ira e dua na ivovo ni Isireli o Jiova, ena vakasukai ira ina nodra vanua mera tikovakacegu kina. Ena tauyavutaka na Kalou e dua na veiyalayalati “vou” kei ira na nona tamata, “na veiyalayalati e sega ni mudu.” Ena vola e lomadra na nona lawa, ena vosota qai guilecava na nodra cala. E dua tale ga na kawa i Tevita ena “vakataulewa dodonu qai cakadodonu ena vanua.” (Jere. 31:7-9; 32:37-41; 33:15) Na parofisai qori ena qai vakayacori ena dua na gauna e muri. E tara noda bula ena gauna qo, e yavu tale ga ni noda nuitaka na bula tawamudu ena gauna se bera mai. Ia e sega ni cegu nodra sasaga na meca ena gauna i Jeremaia mera lewa na vanua o Juta.—Wilika Jeremaia 31:31, 33, 34; Iperiu 8:7-9; 10:14-18.

ROGO O PAPILONI

17, 18. Era veivakamuai vakacava eso tale na matanitu ena iotioti ni vica na yabaki erau veiliutaki kina o Jioiakimi kei Setekaia?

¹⁷ Erau veiraravui ena 625 B.G.V. o Papiloni kei Ijipita e Kakimisi, volekata na Uciwai na Uferetisi, rauta ni 600 na kilomita ena vualiku kei Jerusalemi. E vakadruka o Tui Nepukanesa na mataivalu i Fero Niko, mai oti kina nona veiliutaki o Ijipita ena yasayasa ya. (Jere. 46:2) Sa vakarurugi ina lewa i Nepukanesa o Juta, qai kauti Jioiakimi na tui me lai nona dauveiqaravi. Ia oti e tolu na yabaki e qai saqati Nepukanesa o Jioiakimi. (2 Tui 24:1, 2) E mani gole i Juta o Nepukanesa kei na nona mataivalu ena 618 B.G.V. ra qai viribaiti Jerusalemi. Sa wacava nodra lomaleqa ena gauna ya, wili kina na parofita ni Kalou o Jeremaia. A mate o Jioiakimi ena gauna era bukudruadrua kina na meca.b A sosomitaki koya na luvena tagane o Jioakini, ia se qai vula tolu ga nona tui e Juta sa vakamalumalumu tale vei ira na kai Papiloni. E kauta kece o Nepukanesa na iyau mai Jerusalemi, qai kauti Jioakini vakavesu kei ira na lewe ni nona vuvale, o ira na turaga e Juta, na tamataivalu qaqa, kei ira na ligamaqosa. Eratou maliwai ira na kau vakavesu o Taniela, Enanaia, Misaeli, kei Asaraia.—2 Tui 24:10-16; Tani. 1:1-7.

¹⁸ Sa qai buli Setekaia o Nepukanesa me tui Juta. O Setekaia e dua tale na luvei Josaia, e iotioti tale ga ni tui e vuravura me basika mai na yatukawa i Tevita. A cava nona veiliutaki ena gauna e vakarusai kina o Jerusalemi kei na valenisoro ena 607 B.G.V. (2 Tui 24:17) Ia era sega ni veimaliwai vinaka na lewe i Juta qai levu na tiko yavavala vakapolitiki ena 11 na yabaki e veiliutaki voli kina o Setekaia. Kena ibalebale ena vinakati me nuitaki Jiova vakatabakidua o Jeremaia.

19. Na cava era nanuma me baleta na itukutuku i Jeremaia na kainona? Na cava meda kauai kina nikua?

¹⁹ Biuti iko mada ena ituvaki kei Jeremaia. Se tekivu raica sara mai na gauna i Josaia o Jeremaia na tiko yavavala vakapolitiki kei na torosobu ni nodra bula vakayalo na tamata ni Kalou. Ia e kila o Jeremaia ni na torosobu tiko ga na ituvaki ni toso na gauna. Era kaya vua na kainona: “Mo kua ni parofisai ena yaca i Jiova, de o na mate ena liga i keimami.” (Jere. 11:21) Ni yaco dina na parofisai i Jeremaia, era se kaya ga na Jiu: “Keimami na sega ni rogoca na vosa o tukuna vei keimami ena yaca i Jiova.” (Jere. 44:16) Ia e rivarivabitaki na nodra bula ena gauna ya me vaka ga nikua. Eda kacivaka tale tiko ga na itukutuku i Jiova, me vaka ga ena gauna i Jeremaia. Nida dikeva gona na sala e taqomaki Jeremaia kina o Jiova, sa na qai vakayaloqaqataki keda ga vakalevu meda gumatuataka noda cakacaka vakaitalatala.

ICAVACAVA NI VEILIUTAKI VAKATUI

20. Na cava e dredre duadua kina vei Jeremaia na gauna ni veiliutaki i Setekaia? (Raica na kato ena tabana e 29.)

²⁰ A rairai dredre duadua vua na parofita o Jeremaia na gauna ni veiliutaki i Setekaia. O Setekaia e vakataki ira ga e levu tale na tui ni “vakayacora tiko ga na ka ca ena mata i Jiova.” (Jere. 52:1, 2) Nira sa kauti Setekaia na kai Papiloni, e qai vakarota o Nepukanesa me bubuluitaka ena yaca i Jiova ni na vakamalumalumu vei tui Papiloni. Ia e talaidredre ena dua na gauna e muri o Setekaia. Era sa qai saga na meca i Jeremaia mera vakamuai koya me tokona na vakaduduile i Setekaia.—2 Vei. 36:13; Isik. 17:12, 13.

21-23. (a) Na rua na ito cava e tu e Juta donuya na veiliutaki i Setekaia? (b) Na cava e caka vei Jeremaia ni sega ni tokona na vakaduduile? Ena yaga vakacava vei keda na nona ivakaraitaki?

²¹ Ena itekitekivu ni veiliutaki i Setekaia, era gole yani i Jerusalemi eso na italai mai Itomi, Moapi, Amoni, Taia, kei Saitoni. De dua eratou vinakata na tui ni vanua qori me tovata kei ratou o Setekaia ena nona valuti o Nepukanesa. Ia e tukuna vei Setekaia o Jeremaia me vakamalumalumu i Papiloni. E solia tale ga o Jeremaia vei ira na italai na ivua me vakaraitaka ni dodonu mera vakamalumalumu tale ga i Papiloni na nodra vanua. (Jere. 27:1-3, 14)c Era sa sega mada ni taleitaka na lewenivanua na ka e cakava o Jeremaia, sa qai vakamosi ulu tale vei Jeremaia na parofita lasu o Enanaia. E bubuluitaka ena yaca ni Kalou o Enanaia ni na musuki na ivua kei Papiloni. Ia e kaya o Jiova ena gusu i Jeremaia ni na mate na dauveidabui o Enanaia ena yabaki ga ya. Qori sara ga na ka e qai yaco.—Jere. 28:1-3, 16, 17.

²² Sa rua tu na ito e Juta, o ira era tokona na vakamalumalumu i Papiloni kei ira na bukana na vakaduduile. A yaco dina na vakaduduile ena 609 B.G.V., ni kerea o Setekaia na veivuke ni mataivalu ni Ijipita. E sega ni cakava rawa e dua na ka o Jeremaia ena yalo ni boletaki vanua e tu vei ira na tokona na vakaduduile. (Jere. 52:3; Isik. 17:15) E lesu i Juta o Nepukanesa kei ira na nona sotia mera tarova na vakaduduile. Era vakamalumalumutaka na koro kece e Juta ra qai viribaiti Jerusalemi tale. Ena ituvaki leqataki qori, e tukuna o Jeremaia vei Setekaia kei ira na lewenivanua nira na vakarusai Jerusalemi na kai Papiloni. Era na mate o ira era tiko ga ena koro, ia era na bula o ira era lako vei ira na Kalitia.—Wilika Jeremaia 21:8-10; 52:4.

²³ Era kaya na turaga e Juta ni liumuri o Jeremaia ni tokoni ira na kai Papiloni. Ni tukuna o Jeremaia ni sega ni dina na ka era kaya, era mokuti koya na turaga ra qai vesuki koya tu ena dua na vale. (Jere. 37:13-15) E sega ni veisau na loma i Jeremaia me baleta na itukutuku i Jiova, era mani tukuna vei Setekaia na turaga me vakamatei Jeremaia. Era lai biuta na parofita ena dua na ikeliniwai lolobo a rawa sara ga ni mate kina. Ia e vakabulai Jeremaia o Epetimeleki, na turaga ni Iciopea e veiqaravi tiko ena valenitui. (Jere. 38:4-13) E levu tale ga na ka rerevaki era dau sotava nikua na tacida nira sega ni via vakaitavi ena veileti vakapolitiki! Io, ena vakaukauataki keda kece na ivakaraitaki i Jeremaia meda vosota na veika dredre eda sotava.

24. Vakamacalataka na ka e yaco ena 607 B.G.V.

²⁴ Era botea na bai kei Jerusalemi ena 607 B.G.V. na kai Papiloni ra qai ravuta na koro. Era vakama na valenisoro i Jiova na mataivalu i Nepukanesa, vakarusa na bai ni koro, qai vakamatei ira na turaga e Juta. A via dro o Setekaia, ia era toboki koya na meca ra qai kauti koya vei Nepukanesa. Eratou vakamatei mada e liu na luvei Setekaia ni rai tu o koya, oti e vakamatabokotaki Setekaia o Nepukanesa, e vesu, qai kau i Papiloni. (Jere. 39:1-7) Io, sa yaco dina na vosa i Jeremaia me baleti Juta kei Jerusalemi. E rarawataka na parofita ni Kalou na leqa era sotava na kainona, qai vakamacalataki ena Lele i Jeremaia na ka e tukuna. Ena uqeti keda dina na ka eda wilika ena ivola qori.

NODRA SASAGA NA IVOVO NI LEWE I JUTA

25, 26. (a) Na cava tale e yaco ni sa rusa o Jerusalemi? (b) Na cava nodra rai me baleta na itukutuku i Jeremaia na kainona?

²⁵ Na cava e sotava o Jeremaia ni yaco tiko na veika vakatubuqoroqoro sa cavuti oti? Era vesuki koya na turaga e Jerusalemi, ia era lomani koya na kai Papiloni ra mani sereki koya. Ena vuku ni dua na ituvaki e sega ni lewa rawa o Jeremaia, a maliwai ira kina na Jiu era kau vakavesu, ia e qai sere tale. E se vo tu na itavi e vinakata na Kalou me cakava, e okati e keri na nodra qaravi o ira na bula ni vakarusai o Jerusalemi. A lesi Kitalaia o Nepukanesa me kovana e Juta, e yalataka tale ga vei ira na ivovo ni lewe i Juta nira na tikovakacegu ke ra qarava na tui Papiloni. Era qai vakamatei Kitalaia eso na Jiu dauvakavu ca. (Jere. 39:13, 14; 40:1-7; 41:2) A vakamasuti ira na ivovo ni lewe i Juta o Jeremaia mera kua ni biuta na nodra vanua, mera kua ni rerevaki tui Papiloni. Era tukuna na iliuliu ni lasu o Jeremaia, era mani dro i Ijipita, erau kau vakasaurara tale ga o Jeremaia kei Peruki. Ia e parofisaitaka o Jeremaia ni na lai ravuti Ijipita o Nepukanesa. Ena vakamalumalumutaka qai vakararawataki ira na isenivalu mai Juta era tiko voli e kea.—Jere. 42:9-11; 43:1-11; 44:11-13.

²⁶ E parofita dina ni Kalou o Jeremaia, ia era sega tu ga ni vakarorogo vua na kainona nira kaya: “Ena gauna keimami sega ni vakacaboisoro kina vua na Ranadi ni Lomalagi se livia vua na isoro livi, keimami dravudravua sara ga, keimami mate ena iseleiwau kei na viakana.” (Jere. 44:16, 18) Sa vakaraitaka sara tu ga qori na vakaloloma ni nodra bula vakayalo na lewe i Juta! Ia e veivakayaloqaqataki noda kila ni rawa ni yalodina tiko ga vei Jiova e dua na tamata ivalavala ca, ke maliwai ira mada ga e levu era sega ni vakabauta!

27. Na cava e kilai me baleta na iotioti ni vica na yabaki e veiqaravi kina vakaparofita o Jeremaia?

²⁷ E tukuni ni yaco ena 580 B.G.V. na iotioti ni ka e volatukutukutaka o Jeremaia. Qori na nona sereki Jioakini mai valeniveivesu o Ivili-mirotaki na isosomi kei Nepukanesa. (Jere. 52:31-34) Sa rairai yabaki 90 ena gauna qori o Jeremaia. E sega ni vakadeitaki na gauna e mate kina. De dua e tiko voli mai Ijipita ena iotioti ni vica na yabaki ni nona bula me yacova nona mate. E rauta ni 67 na yabaki nona yalodina ni qarava na itavi lavotaki e lesi koya kina o Jiova. Ni veiqaravi voli vakaparofita o Jeremaia, eso era tokona na sokalou dina, ia e levu era qaravi kalou lasu. Era dau rogoci koya o ira era rerevaka na Kalou. Ia e levu era cata nona itukutuku ra qai dau vakaraitaka sara ga qori ena ka era cakava. Sega ni kena ibalebale ya ni tawayaga na cakacaka i Jeremaia! A tukuna vua o Jiova ni lesi koya me parofita: “Era na valuti iko dina, ia era na sega ni qaqa vei iko, ‘niu tokoni iko.’” (Jere. 1:19) Noda ilesilesi nikua na tamata i Jiova e vaka ga na ilesilesi i Jeremaia. Eda kila tale ga ni nodra rai na lewenivanua nikua me baleta na itukutuku eda kacivaka, e rawa ni tautauvata kei na nodra rai ena gauna i Jeremaia. (Wilika Maciu 10:16-22.) Na cava eda vulica ena ivakaraitaki i Jeremaia? Meda raica vakacava noda cakacaka vakaitalatala? Meda veivosakitaka mada na taro qori.