O Cei e Liu?
ENA 1973, e imatai ni tamata me vakaraitaka na ivakavakayagataki ni mobail o Doketa Martin Cooper. E tiko ena mobail ya e dua na batiri, na retio kei na microprocessor (e dua na mona lailai ni kompiuta). Era kurabui na vakaitikotiko e Niu Yoka nodra raici Cooper ni talevoni tiko e gaunisala. A buli rawa na mobail qo baleta o Alessandro Volta a bulia eliu ena 1800 na batiri kaukaua e vakatokai na reliable battery. Na talevoni tale ga a se buli sara ena 1876, na retio ena 1895, kei na kompiuta ena 1946. Na microprocessor a qai buli sara tu ena 1971, mani buli rawa kina na mobail. Koya gona, meda taroga, E vou dina na iyaya vereverea ni vakauitukutuku?
Na domoda e dua na sala ni vakauitukutuku e dau raici tu vakamamada. E sivia e veimama na bilioni na sela e vakatokai na neuron e tiko ena dua na tiki ni noda mona e vakatokai me motor cortex, e lewa na veitikiniyago era vakavuna noda vosa, qai rauta ni 100 na masela era yavalata na tiki ni yagoda vereverea me vaka na yameda, tebenigusuda, na galegaleda, noda itilotilo,kei na sereda.
E dua tale ga vei ira na tikiniyago dau vakauitukutuku na daligada. E veisautaka na rorogo ina dua na ka e vaka na livaliva me qai cakacakataka noda mona. E vakalewa noda mona na rorogo, meda kila rawa kina se domo i cei ya. E vakavica na milioni ena dua na sekodi nona rogoca eliu na ka e dua na daliga mai na kena isa. Qo e kilai rawa kina na vanua e voqa tiko mai kina na rorogo. Qo e rua mada ga vei ira na ka e vakavuna mo rogoci ira yadudua kina na le vica vata era rairai vosa kece tiko ena dua na gauna.
Koya gona, e sega ni ka vou na iyaya vereverea ni vakauitukutuku (wili tale ga eke na talevoni e vakaraitaki kina nona naba o koya e qiri tiko mai). A liu duadua vei ira qori na veika bula.
[Diagram/iYaloyalo ena tabana e 3]
(Raica tale na ivola)
1800
Na reliable battery
1876
Talevoni
1971
Na microprocessor
1973
A bulia na mobail o Doketa Martin Cooper
[Credit Line]
Dr. Cooper and mobile phone: © Mark Berry
[iYaloyalo ena tabana e 2]
Ena yasana e matau ni tabana e 2, era ivakaraitaki ga na itaba e cake yaco e ra: Na waqavuka na Wright Flyer a buli ena 1903 kei rau na veitacini na Wright, o Granville T. Woods, dua a dau buli iyaya ni vakauitukutuku; o Thomas Edison kei na matanicina; o Guglielmo Marconi kei na nona iyaya ni retio