Matenisuka​—Rawa ni Vakalailaitaki?

SA TAKALEVU e veiyasa i vuravura na matenisuka, e tete totolo tale ga. E rua na kena mataqali. Na kena imatai e dau tauvi ira vakalevu na gone, ia era se sega ni kunea rawa na vuniwai na kena iwali. Ena vakamacalataki ena ulutaga qo na kena ikarua. Nira dikevi na matenisuka kece, na kena qo e tauvi ira e 90 na pasede.

Dau kune ga vakalevu vei ira na uabula na kena ikarua, ia wale tiko ga qo sa kune tale ga vei ira na gone. Era kaya na kenadau ni rawa ni vakalailaitaki. Ena yaga sara vakalevu ke o bau kila toka eso na ka me baleta na mate rerevaki qo.a

Cava na Matenisuka?

O koya e matenisuka e sivia e yagona na suka. E sega kina ni dau drodro vinaka na suka mai na salanidra ina sela e vinakata na suka. E dau vakaleqa na gacagaca ni yago, sega ni drodro vinaka kina na dra, so na gauna ena musu na iqaqaloniyava, mataboko kei na mate ni ivi. Levu na tauvi matenisuka era dau mateniuto se mate na ua ni yagodra.

Dau kune tale ga na ivakatagedegede rua ni matenisuka ke sa rui sivia na uro ena yago. Era kaya na kenadau ni rawa ni vakavuna na matenisuka na uro e sa vavaku tu ena keteda kei na toloda. E vakaleqa tale ga na uro ena sorewiwi kei na ivi me sega ni drodro vinaka na suka ena dra. Ia ena rawa ni vakalailaitaki?

Tolu na iWali e Rawa ni Vakalailaitaka na Matenisuka

1. Me dikevi nomu dra de tiko vei iko na kena ivakatagedegede rua. Rawa ni tubu tiko ga na ivakarau ni suka ena yagona e dua ni bera ni qai dewa ina ivakatagedegede rua ni matenisuka. Kilai qo me prediabetes. Erau sega ni vinaka ruarua, ia e tiko na kedrau duidui: E se bera ni dua na iwali ni matenisuka, e rawa ga ni vakalailaitaki. Eso gona era vakalailaitaka na ivakarau ni suka e yagodra ena gauna ga era kila kina ni sa tubu tiko na nodra suka. So na gauna e sega na ivakatakilakila e laurai me kilai kina ni sa tubu tiko na ivakarau ni suka ena yagona e dua. Ena sega gona ni kidavi ni sa tubu tiko na ivakarau ni suka i yagona e dua. Laurai ena so na vakadidike ni rauta na 316 na milioni e vuravura raraba e tauvi ira tiko na matenisuka va qori ia levu era sega tu ni kila. Kena ivakaraitaki e Merika e rauta ni 90 na pasede e tauvi ira tiko na matenisuka qori, ia era sega tu ni kila.

E sega ni okati me dua na mate bibi ke tubu na ivakarau ni suka ena yagona e dua. Ia e rawa ni dewa ina ivakatagedegede rua ni matenisuka, e sa laurai tale ga ni rawa ni dewa ina mate ni mona. Ke o levulevu sivia, gogo, se so na wekamu era tauvi matenisuka, de dua sa na tiko vei iko na kena mataqali qo. Ia o na rawa ga ni vakadeitaka ke dikevi na nomu dra.

2. Kania na kakana bulabula. Ena yaga ke o muria na vakatutu qo ena kena gauna veiganiti tale ga: Vakalailaitaka na ivakarau ni kemu. Gunu wai, ti, se kofi, kua ga na wainimoli e vakasuka, kei na gunu kamikamica era volitaki tu ena tavaya. Me veiraurau vinaka nomu kania na madrai witi, raisi kei na kakana vakaItali na pasta, kua ni sa kania tu ga na kakana tawaipakete. Kana lewe ni manumanu mamare ga, na ika, vuanikau kei na bini.

3. Yavavala vakalevu. O rawa ni vakalailaitaka na suka e tiko e yagomu ke o dau vakaukauayago, o na bulabula tale ga kina. E vakatututaka e dua na kenadau mo veisautaka na gauna ni nomu sara retioyaloyalo mo vakaukauayago kina.

O sega ni veisautaka rawa na manumanu somidi era buli kina na yagomu, ia o rawa ni veisautaka na nomu ivakarau ni bula. Ena yaga na nomu sasaga mo bulabula vakayago.