Vanua era Taleva na Peteriaki
A TEKIVUTAKA nona vosa vakairogorogo o Sitiveni ena nona cavuta e so na vanua era tiko dina: “[O Jiova] a rairai vua na tukada o Eparama ni se tiko mai Mesopotemia ni bera ni toki i Karana, qai kaya vua, ‘Mo lako . . . ina vanua au na vakaraitaka vei iko.” (Cak 7:1-4) Na ivakaro oya e vu ni kena yaco na veika eratou sotava o Eparama, Aisake, kei Jekope ena Vanua Yalataki, na veika e vauca na inaki ni Kalou me vakalougatataka na kawatamata.—Vte 12:1-3; Jos 24:3.
E kacivi Eparama mai Uri e Kalitia na Kalou, oqo e dua na korolevu e vutuniyau e toka ena gauna oya ena tokalau ni Uciwai na Uferetisi. Na gaunisala cava beka ena muria o Eparama? Mai Kalitia, na vanua e vakatokai tale ga me o Sumer se Saina, ena viavia rawarawa me sa gole ga vaka ina ra. Na cava e lako cake sara kina i Karana?
O Uri e toka ena tokalau ni Vanua Bulabula e tekivu mai na gusu ni Taikirisi kei na Uferetisi qai cici cake i Karana qai gole sobu i Palesitaina. A rairai malumu vinaka tu na draki ni vanua oya ena gauna e liu. E toka mai ena ceva ni vanua bulabula qo na vanua dravuisiga e vakayacani ina rua na vanua o Siria kei Arapea, e kilaitani ena kena veidelana vatu cule kei na kena buca nukunuku. E kaya na Encyclopædia Britannica ni vanua dravuisiga oqo “e vaka e dua na ilati e sega ni takosovi rawa” ena kedrau maliwa o Mesopotemia kei na baravi ni Mediterranean. So na matailakolako era takosova na vanua dravuisiga qo nira biubiu mai na Uferetisi, dewa i Tatimoa ra qai gole sara yani i Tamasiko, ia o Eparama e sega ni kauta na nona matavuvale kei na nona qele ni manumanu ena vanua dravuisiga oya.
Ia, o Eparama e vakamuria cake ga na uciwai na Uferetisi me yacovi Karana. Mai kea e qai muria na gaunisala era dau muria na dauveivoli ni kosova na vanua vovodea donui Kakimisi qai gole sobu ina ceva vaka i Tamasiko me yacova na wasawasa e qai vakatokai me Wasawasa o Kalili. Na Via Maris, se na “Sala e Baravi,” e gole vaka i Mikito qai lai lako sara i Ijipita. Ia o Eparama e muri vaka ina ulunivanua o Samaria, qai lai birika nona valelaca e Sikemi. Ni oti e dua na gauna, e qai muria tale na gaunisala e ulunivanua oya me gole vaka ina ceva. Muri koya mada ena nona ilakolako ni o wilika na Vakatekivu 12:8–13:4. Raica tale ga na veika e sotava ni lako ina veivanua oqo: Tani, Tamasiko, Opa, Mamire, Sotoma, Kira, Pieri-sepa, kei Moraia (Jerusalemi).—Vte 14:14-16; 18:1-16; 20:1-18; 21:25-34; 22:1-19.
Noda kila na itukutuku ni so na vanua oqo ena lai matata kina na veika erau sotava o Aisake kei Jekope. Me kena ivakaraitaki, ni tiko o Eparama mai Pieri-sepa, e vei na vanua e tala kina nona dauveiqaravi me lai kauta mai kina na wati Aisake? E lako cake sara i Mesopotemia (kena ibalebale, “Vanua ena Maliwa ni Rua na Uciwai”) ena vanua o Petani-erama. Qai vakasamataka na dredre ni vanua e lakova mai o Repeka ni vodo kameli me yaco sara mai ina Nikepi, rairai volekati Ketesa, me mai wati Aisake.—Vte 24:10, 62-64.
E qai muria tale ga e dua na gaunisala balavu vaka oqori na luvedrau o Jekope (Isireli) me lai vakawatitaka e dua e qaravi Jiova. Ia e duatani na gaunisala e muria mai o Jekope ni lesu mai ina nona vanua. Ni kosova oti na uciwai o Japoki volekati Penueli, e qai veibo kei na agilosi o Jekope. (Vte 31:21-25; 32:2, 22-30) Oqori na vanua erau sota kina kei Iso, rau qai tawase me rau lai vakaitikotiko ena duidui vanua.—Vte 33:1, 15-20.
E toki i Peceli o Jekope, ni oti nona vaqasei mai Sikemi na luvena o Taina. E rawa beka mo vakasamataka na yawa ni vanua era lai vakana sipi kina na luvei Jekope kei na vanua e kunei iratou kina o Josefa? Ena rawa beka ni vukei iko na mape oqo (kei na tabana e 18-19) mo raica kina na kedrau veiyawaki o Peceli kei Tocani. (Vte 35:1-8; 37:12-17) Eratou qai volitaki Josefa vei ira na dauveivoli era gole tiko i Ijipita na tuakana. Na gaunisala cava beka era muria nira kauti koya i Ijipita? Na ka e yaco oqo vei Josefa e lai tini ina nodra toki i Ijipita na Isireli kei na nodra biubiu mai kina.—Vte 37:25-28.
[Mape ena tabana e 7]
(Raica tale na ivola)
Vanua e Lakova o Eparama (raica na ivola)
Vanua e Lakova o Aisake (raica na ivola)
Vanua e Lakova o Jekope (raica na ivola)
Gaunisala Levu (raica na ivola)
Peteriaki (ivakamacala lekaleka)
A4 KOSENI
A5 IJIPITA
B4 SURI
B5 PERANA
C3 Tamasiko
D3 Tani (Leisi)
C4 Sikemi
C4 Peceli
C4 Epironi (Kiriaci-aripa)
C4 Kira
C4 Pieri-sepa
C4 SIA
C4 Ketesa
C5 ITOMI
D1 Kakimisi
D2 Tatimoa
D3 Opa
E1 PETANI-ERAMA
E1 Karana
F2 MESOPOTEMIA
G1 Ninive
G2 VANUA BULABULA
G3 Papiloni
H4 KALITIA
H4 Uri
[Ulunivanua]
C4 Moraia
[Wasawasa]
B3 Wasa na Mediterranean (Wasa Levu)
[Uciwai]
E2 Uferetisi
G2 Taikirisi
Peteriaki (ena Vanua Yalataki)
KENANI
Mekito
KILIATI
Tocani
Sikemi
Sukoci
Meneimi
Penueli
Peceli (Lusa)
Ai
Jerusalemi (Selemi)
Pecileema (Efiraca)
Mamire
Epironi (Makipila)
Kira
Pieri-sepa
Sotoma?
NIKEPI
Riopoci?
Pierileairoi
Ketesa
Gaunisala Levu
Sala e Baravi
Sala ni Tui
[Ulunivanua]
Moraia
[Wasawasa]
Wasa Tuituina
[Sala ni wai kei na uciwai]
Japoki
Joritani
[iYaloyalo ena tabana e 6]
Uciwai na Uferetisi volekati Papiloni
[iYaloyalo ena tabana e 6]
Vakaitikotiko o Eparama mai Pieri-sepa qai vakatawana nona sipi ena dua na vanua volekata
[iYaloyalo ena tabana e 6]
Na Uciwai o Japoki