Taqomaki Ira o Jiova ena iYaloyalo ni Veiulunivanua

E CURU tuba e dua na marama ena matakacaca qai raica ena matanivale e dua na ioloolo. E taura qai veiraiyaki, ia e sega ni raica e dua. E kena irairai ni dua a biuta e kea ena bogi. A dolava vakalailai na ioloolo, curu totolo e vale qai sogota na katuba. Sa rauta me va qori nona ivukivuki, ni vakatabui tu ekea na ivola vakaivolatabu! E mokota na ioloolo qai masu lo ena nona vakavinavinakataka vei Jiova na kakana talei vakayalo.

Qori na ka e dau yaco e Jamani ena veiyabaki ni 1930. A vakatabui na nodra cakacaka na iVakadinadina i Jiova ena levu na vanua e Jamani ena nodra veiliutaki na Nazi ena 1933. E kaya o Richard Rudolph, sa yabaki 100 vakacaca ena gauna qoa: “Keimami vakadeitaka ni na sega ni tarova na kacivaki ni yaca i Jiova na lawa vakatamata. E tiki bibi ni neimami vuli kei na cakacaka vakaitalatala na ivola vakaivolatabu. Ia e dredre na tauri ni ivola va qori ena vuku ni vakatatabu. Keimami lomatarotarotaka se na tosoi vakacava na cakacaka.” A qai kila o Richard ni rawa ni veivuke ena tikina qori ena dua na sala vakasakiti. Ena vakayacori qori ena iyaloyalo ni veiulunivanua.​—Dvei. 9:36.

NODRA SALA NA VAKAU IYAYA LO

Na uciwai na Elbe (se Labe) e drodro sobu ina wasawasa na North Sea. Ni o muria cake na uciwai qori o na yaco ina veiulunivanua na Giant Mountain (Krkonoše), e tiko ena gauna qo ena iyalayala ni vanua o Czech Republic kei Poladi. E 1,600 ga na mita na cere ni veiulunivanua qori, e vakatokai me yanuyanu batabata e tiko ena lomadonu kei Urope. Ena loma ni ono na vula e dau ubia tu na ulunivanua qori na ucacevata, e rauta ni 3 na mita na kena vavaku. O ira era dau vakalecalecava na veiveisau ni draki, e rawa ni vakaleqai ira na kena robota vakasauri na ulunivanua na vavaku ni kabu.

Ena veisenitiuri, na ulunivanua qori e dau wasei ira na veiyasana kei na veimatanitu. E dredre me yadravi na veiulunivanua ena vuku ni kena ituvaki, e levu gona ena gauna makawa era dau vakau iyaya lo ena veiulunivanua qori. Ena veiyabaki ni 1930, era tekivu muria na iVakadinadina gugumatua na gaunisala ni vakau iyaya lo ena veiulunivanua na Giant Mountain e wasei Czechoslovakia kei Jamani. Na cava era muria kina na gaunisala qori? Mera kauta mai na ivola vakaivolatabu mai na vanua era tu vakarawarawa kina. E dua vei ira na iVakadinadina qori na cauravou o Richard.

SALA REREVAKI

E nanuma lesu o Richard, “Keimami wase vakailawalawa, e vitu se sivia ena dua na ilawalawa, keimami na gole cake ina ulunivanua ena veimuanimacawa, keimami vakaisulu me vakataki ira na dautaubale ena ulunivanua. Ni keimami gole mai Jamani, e rauta ni tolu na aua na neimami takosova na veiulunivanua me yaco i Špindlerův Mlýn”​—dua na otela e rauta ni 16.5 na kilomita na kena yawa e Czech. Ena gauna ya, era vakaitikotiko ena yasayasa qori e levu na kai Jamani. E dua vei ira e dauteitei, a bole me tokoni ira na mataveitacini. Ena kauta ina dua na taoni voleka na kareti era dau vodo kina na saravanua, qai vakavodoka mai kea na kateni ivola e vakau mai Prague ena sitimanivanua. Ena kauta lesu na kateni ina nona vale, lai vunitaka tu ena dua na rumu ena vanua e maroroi kina na kedra co na manumanu qai waraki ira na mai kauta na ivola i Jamani.

E tomana o Richard: “Ni keimami yaco ina iteitei qori, keimami tawana na ivola ena neimami kato, e cula sara ga me baleta na iyaya bibi. Keimami dui colata e rauta ni 50 na kilokaramu.” Era gole ena bogi mera kua kina ni tobo, era biubiu ni sa dromu na siga qai yaco i vale ni bera ni kida na mataka. O Ernst Wiesner, e dua na ivakatawa ni tabacakacaka ena gauna ya e Jamani, e vakamacalataka eso na ka era cakava mera kua kina ni tobo: “Ena liu tiko e rua na tagane, rau na sikinala ena nodrau cina ke rau sotava e dua. Qori era na kila kina na kena vo era muri tiko mai ena rauta na 100 na mita, mera vuni me yacova ni rau lesu mai na tagane erau liu tiko qai tukuna e dua na password e dau veisau ena veimacawa.” Ia keimami sega wale ga ni leqataki ira na ovisa ni Jamani era vaka-unifomu karakarawa.

E nanuma lesu o Richard: “Dua na bogi au cakava tale tiko eso na ka, au qai muri ira na mataveitacini era sa liu i Czech. E buto qai kabukabu na vanua, e tau na uca au qai sautaninini niu taubale tiko. Au sese me vica na aua ena veipaini leleka. E levu vei ira na dautaubale ena ulunivanua era dau mate sara ga ena ituvaki va qori. Au qai sotavi ira ga na mataveitacini nira sa lesu mai ena matakalailai.”

E rauta ni tolu na yabaki na nodra gole tiko e veimacawa ina ulunivanua na mataveitacini yaloqaqa qo. Ena vulaililiwa, era na vakaivava ni vakatasisisi nira dreketa tu na beki ni ivola. Ena so na gauna, e rawa ni 20 na mataveitacini ena dua na ilawalawa era takosova na iyalayala ni vanua ena siga, nira vakamuria na vanua era lakova na dautaubale ena ulunivanua. Era dau veitomani tale ga na ganeda, me nanumi ga nira dautaubale ena ulunivanua. Eso era na liu tiko, era na kolotaka e cake na nodra isala ke ra kidava e dua na leqa.

Na cava ena caka nira sa lesu mai na mataveitacini ena mataka tarava? Ena wasei na ivola ena kena gauna totolo duadua. Ena sala cava? Era tawani na ivola me vaka era pakete sovu qai kau ina siteseni ni sitimanivanua e Hirschberg. Ena vakau qori ena veivanua e Jamani ra qai qaseqasetaka na mataveitacini nodra veisoliyaka vei ira na tacidra me vaka e vakamacalataki ena itekitekivu ni ulutaga qo. E vinakati me qarauni vinaka sara na kena vakau kei na kena veisoliyaki na ivola, ni rawa ni yaco e dua na leqa levu ke tobo e dua vei ira na vakaitavi ena cakacaka qori. A qai yaco dina qori ena dua na siga.

Ena 1936, a tobo na vanua e maroroi kina na ivola, voleka e Berlin. E tobo tale ga e tolu na ioloolo e vakauta mai e dua mai Hirschberg. Era vaqaqa na ovisa na weniliga, mera kila kina o cei e vakauta mai na iyaya me rawa nira vesuki koya. Sega ni dede, rau vesu tale ga e rua erau kilakasamitaki, okati kina o Richard Rudolph. Ni ratou ciqoma na le tolu qori na veibeitaki kece, e tomani tiko ga kina na cakacaka ni vakau ivola, dina ga ni sa na qai rerevaki sara.

VEIKA EDA VULICA

Na sala duadua ga era ciqoma kina na iVakadinadina mai Jamani na ivola vakaivolatabu, oya na kena tawani ena kato qai takosotaki ena veiulunivanua na Giant Mountain. Ia era sega ni dau takosova ga na veiulunivanua na Giant Mountain. Me yacova na 1939, na gauna era vuaviritaki Czechoslovakia kina na sotia ni Jamani, e tiko tale ga ena iyalayala ni rua na vanua qori eso na sala ni vakau iyaya lo. O ira na mataveitacini mai Jamani kei ira mai na so tale na matanitu e tautauvata na nodra iyalayala ni vanua kei Jamani me vakataki Varanise, Necaladi, kei Suwitisiladi, era dau bole mera kauta na kakana vakayalo vei ira na tacidra era vakacacani tu.

Nikua, sa tu vakarawarawa e levu na ivola vakaivolatabu, na kena e rogoci, saravi kei na so tale. Ke o mani taura e dua na ilavelave vou ena Vale ni Soqoni se download mai na Web site na jw.org, e vinaka mo vakasamataka na veika e vakayacori mo taura kina. De dua ena sega ni rerevaki sara me vaka na kena takosovi ena bogilevu na ulunivanua e ologi tu ena ucacevata, ia era cakacaka dina vakaukaua e levu na mataveitacini ena nodra yalorawarawa ni vakarautaka na veika o gadreva.