Buu-Mɔɔ INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Buu-Mɔɔ
INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Ga
@
  • ɛ
  • ɔ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ̃
  • ã
  • ŋ
  • á
  • BIBLIA
  • WOJI
  • ASAFOŊ KPEEI
  • w88 2/1 bf. 3-4
  • Ani Jamɔ Ji Hewalɛ Ni Haa Anaa Jeŋba Kpakpa?

Vidio ko bɛ kɛhã nɔ ni ohala nɛɛ.

Ofainɛ waa, be ni wɔtaoɔ wɔjie vidio lɛ, wɔná naagba ko.

  • Ani Jamɔ Ji Hewalɛ Ni Haa Anaa Jeŋba Kpakpa?
  • Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1988
  • Saneyitsei Bibii
  • Saji Ni Tamɔ Enɛ
  • Efa Ni Ehiii Lɛ
  • Jeŋba He Afabaŋi Ni Ekumɔ
  • Jamɔ Mɛɛ Sɛɛnamɔ Yɔɔ He?
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—2006
  • Nɔ Hewɔ ni Jamɔ ni Ji Je lɛ Nɔ̃ Baaba Naagbee
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1996
  • Ani Jamɔ Ko Kɛkɛ Hi Bɔ Ni Sa?
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1991
  • Suɔmɔ Kɛha Nyɔŋmɔ—Hewalɛ Kɛha Jeŋba Kpakpa
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1988
Kwɛmɔ Ekrokomɛi Hu
Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1988
w88 2/1 bf. 3-4

Ani Jamɔ Ji Hewalɛ Ni Haa Anaa Jeŋba Kpakpa?

YƐ NƐKƐ sanebimɔ nɛɛ hetoo-hamɔ mli lɛ, gbɔmɛi akpekpei abɔ kɛ George Bernard Shaw, ni ŋma akɛ: “Jamɔ ji hewalɛ kpeteŋkpele​—jwɛŋmɔ hewalɛ diɛŋtsɛ kome pɛ ni yɔɔ je lɛ mli” lɛ baakpa gbee. Nɔ ni kɛ enɛ kpaaa gbee lɛ, Ŋleshi niŋmalɔ John Ruskin, ni hi shi yɛ afii ohai 19 lɛ mli, ni ŋmaa wiemɔ yɛ anɔkwayeli he lɛ ye fɛo akɛ: “Tsulɔ loo nyɔŋ jamɔ ji nii ni ehiii fe fɛɛ loo ekpɔtɔ yɛ ehe yɛ be fɛɛ mli.” Te jwɛŋmɔi enyɔ nɛɛ ateŋ nɔ ni bɛŋkɛ anɔkwale lɛ he lɛ?

Kɛha hewalɛ ni jamɔ yɔɔ yɛ jeŋba mli lɛ he odaseyeli lɛ, mɔ ko baanyɛ ni ekɛ enine atsɔɔ mɔ ko ni batsɔ mɔ ni “etsake” lɛ nɔ yɛ be mli ni ‘ejɔɔ ewala nɔ eha Yesu Kristo lɛ’ hewɔ. Nakai ji bɔ ni majimaji ateŋ wolo tɛtrɛɛ ko tsɔɔ Charles Colson, ni na sane yɛ Watergate sane lɛ mli lɛ “tsakemɔ” lɛ. Mɔ kroko hu baanyɛ atsɔɔ mɛi ni kɛɔ akɛ amɛjamɔ lɛ here amɛyiwala kɛjɛ nyɛnyɛŋtswibɔɔ aloo daatɔɔ mli lɛ. Aja Bibliai akpekpei abɔ yɛ maji ni jeee Kristofoi amaji lɛ amli ni ŋwanejee ko bɛ he akɛ enɛ eye ebua gbɔmɛi babaoo koni amɛshihilɛ yɛ jeŋba mli aya hiɛ. Eka shi faŋŋ akɛ jamɔ ena hewalɛ kpakpa yɛ jeŋba mli yɛ nɛkɛ gbɔmɛi nɛɛ anɔ.

Efa Ni Ehiii Lɛ

Yɛ gbɛ kroko nɔ lɛ, Hitler jamɔ lɛ ebafeee nɔ ni tsi enaa tsɔ. Ni enɛ ha gbɔmɛi anɔkwafoi lɛ susu nɔ hewɔ ni fai ni akpa Paapa Pius XII akɛ eshwie Hitler kɛjɛ sɔlemɔ lɛ mli lɛ bafee nɔ ko ni ehaaa hetoo lɛ he. Catholic Telegraph-Register ni aŋma yɛ Cincinnati, Ohio, lɛ wie nɔ ko yɛ sane yitso ‘Atsɔse lɛ Akɛ Katoleknyo Shi Efiteɔ Hemɔkɛyeli lɛ, Taakɛ Wolo ni Aŋma Paapa’ lɛ bɔ he amaniɛ lɛ: “Akpa Pius XII fai akɛ ashwie Enɔyeli lɛ Hiɛnyiɛlɔ Adolph Hitler kɛjɛ sɔlemɔ lɛ mli.” Eji afee nakai kulɛ, ani enɛ baasa nɔ ni baajɛ tawuu lɛ mli aba lɛ he ni eye ebua ni adesai aje piŋmɔi babaoo mli? Nɔ ni yɔɔ awerɛhoo ji akɛ Paapa lɛ efooo mli.

Hemɔfeemɔ egbɛ eshwa Katolek maji komɛi anɔ yɛ South America. Ni yɛ North America hu osɔfo ko ŋma yɛ adafitswaa wolo mli akɛ: “Akɛ Ajwamaŋbɔɔ Awo Mla Shishi​—No Ji Tsabaa ni Yɔɔ Krɔŋkrɔŋ.” (Philadelphia Daily News) Agbɛnɛ kwɛmɔ shihilɛ ni yaa nɔ yɛ Protestant maji komɛi ni atsakeɔ ŋamɛi, abɔɔ ajwamaŋ dani aboteɔ gbalashihilɛ mli, ni akɛ he hiɔ shi kwraa tamɔ wu kɛ ŋa ni jeee yɛ gbalashihilɛ mli lɛ he okwɛ? Wɔnaa yiŋtoo hewɔ ni etamɔ nakai lɛ yɛ ŋaa ni awo yɛ adafitswaa wolo ko mli saneyitso nɛɛ mli lɛ: “Osɔfoi Efee Dioo Yɛ Bɔlɛnamɔ ni Tsɔɔ Gbalashihilɛ Hiɛ lɛ He.” Sane lɛ tee nɔ ekɛɛ: “Amɛrika osɔfoi lɛ efee esha akɛni amɛfee diŋŋ ni amɛshiɛɛɛ amɛshiii bɔlɛnamɔ ni tsɔɔ gbalashihilɛ hiɛ lɛ hewɔ . . . Amɛmiishe gbeyei akɛ amɛsɔlemɔ lɛ mli bii lɛ ekomɛi baashi amɛ.” (Telegraph, North Platte, Nebraska) No hewɔ lɛ, ani jamɔi fɛɛ ji hewalɛ ni haa anaa jeŋba kpakpa?

Anaa bɔ ni jamɔ bɛ hewalɛ ko kwraa yɛ jeŋba mli yɛ tawuu be mli. Mɛni kwraa osusuɔ yɛ nɛkɛ wiemɔi wujiwuji ni ŋɔɔ nɛɛ ahe. Yɛ 1934 mli lɛ, Walter W. Van Kirk, ni no mli lɛ eji Amerika Kristo Sɔlemɔi Agwabɔɔ lɛ Nitsumɔ He lɛ fa ko wolo ŋmalɔ lɛ ŋma akɛ: “Shiɛlɔi kɛ toibolɔi fɛɛ ekɔ shidaamɔ ni yɔɔ hiɛdɔɔ ni amɛkɛte shi amɛwo tawuu . . . nɛkɛ sɔlemɔi nɛɛ atoiŋjɔlɛ he tafaa lɛ jɛ bɔ ni amɛheɔ amɛyeɔ akɛ tawuu teɔ shi kwraa ewoɔ Yesu shiɛmɔ kɛ enifeemɔ lɛ hewɔ.” (Religion Renounces War) Yɛ be mli ni eŋɔ osɔfoi kɛ sɔlemɔi pii awiemɔi ewie sɛɛ lɛ, wolo lɛ mu sane naa akɛ: “Sɔlemɔi lɛ ewie faŋŋ akɛ esaaa akɛ abuɔ amɛ akɛ amɛkɛ amɛhe ebɔ gbɔmɔgbee kɛ adesai apilamɔ he nitsumɔ lɛ he dɔŋŋ. Shiɛlɔi lɛ . . . miifɔ amɛniji ahe kɛmiijɛ amɛnanemɛi ala lɛ he, ni amɛmiitsi amɛhe kɛmiijɛ Kaisare he.”

Shi, nakai gbalɛi ni miishɛɛ yɔɔ mli lɛ baaa mli anɔkwale. Beni Jeŋ Ta II fɛ lɛ, Kristendom sɔlemɔi wuji lɛ eko kwraa bɛ ni te shi faŋŋ ‘eshi tawuu.’ Ani sɔlemɔ ni yɔɔ he ni oyɔɔ lɛ fee nakai?

Jeŋba He Afabaŋi Ni Ekumɔ

Yɛ be mli ni wɔsusu odaseyelii ni jeɔ kpo yɛ fai enyɔ lɛ fɛɛ he lɛ, ani okpɛlɛɛɛ nɔ akɛ yɛ be babaoo mli lɛ jamɔi wuji ni yɔɔ je lɛŋ lɛ jeee hewalɛ ni haa anaa jeŋba kpakpa? Look wolo tɛtrɛɛ lɛ jaje akɛ: “Sɔlemɔi lɛ . . . nyɛɛɛ ni amɛkɛ hiɛnyiɛmɔ yɛ jeŋba kpakpa mli aha, ni akɛni gbɛnaa nii ni ka amɛnɔ lɛ ji nɔ ni da fe fɛɛ hewɔ lɛ, amɛnine ni enyɛ shi lɛ hu ji nɔ ni ehiii fe fɛɛ.” The Courier-Mail ni akala yɛ Brisbane, Australia, lɛ hu wie bɔ ni Kristendom jamɔi lɛ anine enyɛ shi akɛni amɛnyɛɛɛ amɛku bɔlɛnamɔ mli ahoshwibɔɔ naa lɛ hewɔ: “Kɛ osɔfonukpai kɛ osɔfoi krokomɛi . . . miiŋmala woji akɛ bɔlɛnamɔ ni tsɔɔ gbalashihilɛ hiɛ lɛ tsɔɔ ejurɔfeemɔ nifeemɔ ni ‘jajeɔ Nyɔŋmɔ Anunyam,’ . . . akɛ ajwamaŋbɔɔ jeee efɔŋ diɛŋtsɛ ni asaŋ gbalafitemɔ hu jeee efɔŋ lɛ, belɛ, gbɔmɔ loo nuu folo kɛkɛ ni nyiɛ kɛ titri lɛ, gbekɛbii hii kɛ yei ni darako lɛ bafeɔ mɛi ni amɛyiŋ efutu yɛ nɔ ni ji ekpakpa kɛ efɔŋ he. Nɔ ni ejɛ nɛkɛ Jeŋba Hee he lakamɔ wiemɔi nɛɛ amli eba ji jeŋba he afabaŋ ni ekumɔ eshwie shi.”

Dabi, je lɛŋ jamɔi wuji lɛ bɛ hewalɛ ko kwraa kɛha jeŋba kpakpa. Nɔ ni tamɔɔɔ nakai lɛ, esa akɛ akɛ shihilɛ gbonyo ni eba yɛ jeŋba mli ŋmɛnɛ lɛ he sɔ afɔ amɛnɔ. Shi, akɛni akɛɛ jamɔ ji “Nyɔŋmɔ loo nɔ ni nɔ kwɔ fe adesa lɛ sɔɔmɔ loo jamɔ” hewɔ lɛ, ani esaaa akɛ efeɔ nɔ ni haa anaa jeŋba kpakpa yɛ maji fɛɛ mli ni nɛkɛ jamɔ nɛɛ yɔɔ lɛ? Mɛni eshwɛ ni bɛ mli lɛ? Te aaafee tɛŋŋ ni jamɔ aaanyɛ ana hewalɛ kpakpa ŋmɛnɛ?

    Ga Woji (1980-2025)
    Shi Mli
    Botemɔ Mli
    • Ga
    • Kɛmaje
    • Bɔ Ni Misumɔɔ Lɛ Mihãa
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mlai Ni Yɔɔ He
    • Ohe Saji
    • Ohe Saji Lɛ Ahe Gbɛjianɔtoo
    • JW.ORG
    • Botemɔ Mli
    Kɛmaje