Ani Ofee Klalo akɛ Obaadamɔ Tsofa-Feemɔ mli Shihilɛ ko ni Kaa Mɔ Hemɔkɛyeli lɛ Naa?
Eyɛ mli akɛ akɛ nɔ ni aŋma ahɔ mli nɛɛ tsu nii yɛ Wɔ Maŋtsɛyeli Sɔɔmɔ kɛha January 1991 (Volume 34, No. 1) lɛ mli, yɛ naatsii lɛ mli moŋ, shi ana akɛ ehe miihia ni asusu sane nɛɛ he ekoŋŋ. Nyɛsɛɛ nɛɛ, ato Hospital Liaison Committee kui ashishi yɛ maŋ nɛɛ mli, no hewɔ lɛ atsake nɔ ni akɛhɔ mli nɛɛ mli saji lɛ ekomɛi. Be fɛɛ be ni abaana shiɛlɔ hee ko lɛ, esa akɛ aha lɛ nɛkɛ wolo ni wɔŋma wɔhɔ mli nɛɛ eko. Akɛ ekrokomɛi miifata he kɛmiiha nyɛ koni asafo lɛ woloŋmalɔ lɛ kɛto yɛ yiŋtoo nɛɛ hewɔ. Abaanyɛ afee photocopy hu.
1 Mɔ ko mɔ ko susuuu nyɛ́ ni eeenyɛ eba akɛ eeeyaje helatsamɔ he ŋmɛnɛ loo wɔ lɛ he. Ni kɛlɛ, ‘be kɛ shihilɛ mli nibii ni baa ni aleee ninaa wɔ fɛɛ.’ (Jaj. 9:11) Kɛji osumɔɔɔ helatsamɔ yɛ tsofafeemɔ he akɛ no ji gbɛ ni aaatsɔ nɔ atsa bo po lɛ, mɛni obaafee koni okɛbu ohe kɛjɛ la ni osumɔɔɔ akɛ agbalaa awoɔ omli lɛ he kɛji oshara ko eba ni nɔ̃ enyɔ onɔ ni asha foi akɛ bo etee helatsamɔ he? Hɛɛ, oshara loo gbɔmɔtsoŋ hewalɛ ni baa shi trukaa baanyɛ aha okɛ ohemɔkɛyeli lɛ he kaa akpe trukaa.
2 Kɛ ona ohe yɛ helatsamɔ he ko yɛ yiŋtoo ko hewɔ lɛ, mɛni obaafee ni okɛhiɛ emuuyeli mli kɛji mɔ ko kɛɛ bo yɛ jɛmɛ akɛ kɛ oheee la lɛ obaagbo lɛ? Ani okɛ oyaiyeli baakpɛlɛ nɔ ni ekɛɔ nɛɛ nɔ akɛ nakai ji shihilɛ mli ni oyɔɔ lɛlɛŋ? Ani oyɛ nɔmimaa diɛŋtsɛ kɛmɔ shi akɛ osumɔɔɔ la? Ani ofee klalo akɛ obaadamɔ ohemɔkɛyeli he kaa nɛɛ naa ni ‘otsi ohe kɛjɛ la he’?—Bɔf. 15:28, 29.
3 Ni ooodamɔ la ni agbalaa awoɔ mɔ mli, ni woɔ mɔ he muji yɛ mumɔŋ, ni osumɔɔɔ lɛ naa lɛ jeɔ shishi kɛ hemɔkɛyeli ni ma shi shiŋŋ. Esa akɛ hemɔkɛyeli ni tamɔ nɛkɛ adamɔ nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ yɛ la he lɛ he shishinumɔ ni mli ka shi faŋŋ nɔ. Kɛ jeee nakai lɛ, henumɔ baaha mɔ ni kɛɔ akɛ ele shihilɛ mli ni oyɔɔ lɛ fe bɔ ni bo diɛŋtsɛ ole lɛ awo ohe gbeyei yɛ gbɛ ni waaa nɔ. Ani obaaha alaka bo ni osusu akɛ ekolɛ datrɛfoi le la he saji babaoo fe bɔ ni Nyɔŋmɔ le? Yɛ anɔkwale mli lɛ, kɛ obaje shihilɛ ni tamɔ nɛkɛ mli lɛ, “obaakpɛ mli shiŋŋ” akɛ obaafee “nɔ ni ja” yɛ Yehowa hiɛ, ni nɔ ni adesai foji kɛkɛ baakɛɛ lɛ kɔɔɔ he eko. (5 Mose 12:23-25, NW) Shi ani esa akɛ okometoo pɛ odamɔ nɛkɛ kaa nɛɛ naa?—Jaj. 4:9-12.
Hospital Information Desk kɛ Hospital Liaison Committee
4 Bɔni afee ni aye abua mɛi ni yelikɛbuamɔ he baahia amɛ kɛ amɛkɛ la ni akɛwoɔ mɔ mli lɛ he naagba kpe lɛ, Asafo lɛ eto Hospital Information Desk he gbɛjianɔ yɛ Accra. Agbɛnɛ hu eto Hospital Liaison Committee sɔrɔtoi ahe gbɛjianɔ yɛ Ghana maŋtiasei nyɔŋma lɛ amli nɛɛhu mli. Mɛi ni feɔ nɛkɛ ajinafoi nɛɛ ji onukpai 33 ni aje gbɛ akɛ tsɔsemɔ krɛdɛɛ eha amɛ kɛha nɛkɛ nitsumɔ nɛɛ.
5 Hospital Information Services ni yɔɔ Brooklyn Nitsumɔ he Yitso lɛ kudɔɔ nɛkɛ nitsumɔ nɛɛ yɛ je lɛŋ fɛɛ, ni enyɛɔ epɛiɔ tsofafeemɔ he woji fe 3,600 amli yɛ je lɛŋ fɛɛ koni amɛkɛle gbɛi sɔrɔtoi babaoo ni yɔɔ ni mɔɔ shi jogbaŋŋ, ni kɔɔ opireshɛn kɛ tsofai ni afeɔ mɛi ni la bɛ mli kwraa lɛ ahe lɛ he nii. Kɛkɛ lɛ, amɛkɛ helatsamɔ mli hiɛyaa nɛɛ he saji eha Hospital Information Desk lɛ, ni ajɛɔ jɛmɛ hu ni akɛhaa Hospital Liaison Committee sɔrɔtoi ni yɔɔ maŋ nɛɛ mli lɛ, helatsamɔ hei, kɛ datrɛfoi komɛi. (Bei komɛi lɛ, Hospital Information Services nɛɛ kɛ helatsamɔ mli saji ni tsɔɔ nɔ ni abaanyɛ afee ni la baaa mli ni amɛkɛku béi ni yaa nɔ yɛ helatsamɔ he ko mli lɛ naa yɛ omanyeyeli mli lɛ haa.) Agbɛnɛ hu, wɔ Hospital Information Desk lɛ ŋmalaa datrɛfoi ni yɔɔ Ghana maŋ nɛɛ mli ni kɛ wɔ feɔ ekome lɛ ahe saji amɛshwieɔ shi, bɔni afee ni ajinafoi lɛ ana saji heei ni amɛkɛbaatsu nii kɛ́ la ni agbalaa awoɔ mɔ mli lɛ he saji te shi.
6 Hospital Information Services kɛ Hospital Information Desk ni yɔɔ maŋ nɛɛ mli lɛ hu kwɛɔ Hospital Liaison Committee sɔrɔtoi lɛ atsɔsemɔ kɛ amɛ nitsumɔ hu nɔ. Hospital Liaison Committee sɔrɔtoi lɛ kɛ saji heei haa helatsamɔ he nitsulɔi ni yɔɔ hei ni amɛyɔɔ lɛ bɔni afee ni amɛha tsakpaa ni yɔɔ amɛteŋ lɛ aya nɔ. Ákɛ amɛnitsumɔ lɛ fã lɛ, amɛbiɔ nitsulɔi nɛɛ saji hu, koni amɛle datrɛfoi krokomɛi ni fata he ni baasumɔ ni amɛfee wɔ tsofa ni la bɛ mli. Nɛkɛ nyɛmimɛi nɛɛ efee klalo akɛ amɛaaye amɛbua bo, shi esa akɛ otsɔ hiɛ oto gbɛjianɔi komɛi ni he hiaa koni no aha amɛnyɛ amɛfee nakai yɛ gbɛ ni mɔɔ shi jogbaŋŋ nɔ.
Gbɛjianɔ ni he Hiaa ni Atsɔ Hiɛ Ato —Ani Ofee Nakai Momo?
7 Klɛŋklɛŋ lɛ, kwɛmɔ akɛ weku lɛ mlibii fɛɛ yɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛ medical directive wolo lɛ ni amɛŋmala nɔ fɛɛ nɔ jogbaŋŋ yɛ nɔ—date yɛ nɔ, akɛ waonaa gbɛi ewo shishi, ni mɔ ko eye he odase. Abi sane yɛ ja ni woji nɛɛ ja lɛ he yɛ be mli ni nyɛmimɛi komɛi kɛ enɛ etee helatsamɔ he ni date bɛ nɔ, ni mɔ ko hu yeko he odase lɛ hewɔ. Ni ani wɔbii fɛɛ hu ni abaptisiko amɛ lɛ hiɛ amɛ identification woji lɛ ni aŋmala nɔ fɛɛ nɔ yɛ nɔ? Kɛ jeee nakai lɛ, kɛ oshara ko ba trukaa ni kɔɔ obi lɛ he lɛ, te tsofafeemɔ he nitsulɔi lɛ baafee tɛŋŋ ale oshidaamɔ yɛ la he, kɛ mɔ ni sa akɛ amɛtsɛ lɛ lɛ?
8 No sɛɛ lɛ kwɛmɔ ni mɔ fɛɛ mɔ ahiɛ nɛkɛ woji nɛɛ yɛ amɛhe YƐ BEI FƐƐ MLI. Kwɛmɔ akɛ obii lɛ hiɛ woji nɛɛ lo dani amɛya skul daa gbi, hɛɛ, dani amɛya shwɛmɔ he loo hiɛtserɛjiemɔ he ko po. Esa akɛ wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ akwɛ ni ehiɛ nɛkɛ woji nɛɛ yɛ be mli ni wɔtee wɔ nitsumɔ he, be mli ni wɔyɔɔ gbɛhamɔ, aloo be mli ni wɔtee Kristofoi akpee. Kaaya he ko ni ohiɛɛɛ kɔkɔɔkɔ!
9 Susumɔ nɔ ni baanyɛ aba onɔ kɛ akɛ bo tee helatsamɔ he yɛ shihilɛ ni mli wa mli, trukaa, ni nɔ̃ enyɔ onɔ, ni onyɛɛɛ owie oha ohe lɛ he okwɛ. Kɛ ohiɛɛɛ wolo lɛ yɛ omasɛi, ni owekunyo loo onukpa ko bako helatsamɔ he lɛ ni eeewie eha bo, ni amu sane naa akɛ ‘la he miihia bo’ lɛ, no lɛ eka shi faŋŋ akɛ abaanyɛ agbala la awo omli. Dɔlɛ sane ji akɛ, enɛ eba mɛi komɛi anɔ. Shi kɛ wɔhiɛ wolo lɛ, ewieɔ ehaa wɔ, ni etsɔɔ nɔ ni wɔ suɔmɔnaa nii ji.
10 No hewɔ ni medical document loo wolo lɛ hi fe tsofafeemɔ he nineshi ga loo kuɛnii lɛ. Sɛɛkpee nɔ lɛ etsɔɔɔ wɔ yiŋtoi ni damɔ Biblia lɛ nɔ kɛha wɔshidaamɔ lɛ, ni waonaa gbɛi hu bɛ nɔ, ni baama nɔ ni wɔjaje lɛ nɔ mi. Canada saneyeli he yiŋkpɛɛ ko wie yɛ nyɛmi yoo ko wolo lɛ he akɛ: “[Helatsɛ lɛ] ehala gbɛ pɛ ni eeetsɔ nɔ eha datrɛfoi kɛ mɛi fɛɛ ni kɛ gbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ he kwɛmɔ haa lɛ ale, kɛ eeeba akɛ nɔ̃ aaanyɔ enɔ loo enyɛɛɛ etsɔɔ nɔ ni ji esuɔmɔnaa nii, akɛ ekpɛlɛɛɛ la ni aaaha lɛ lɛ nɔ.” No hewɔ lɛ kaanyiɛ ni ebɛ ohe kɔkɔɔkɔ!
11 Akɛni ato wɔ tsofafeemɔ he gbɛtsɔɔmɔ lɛ he gbɛjianɔ aha shihilɛi ni baa trukaa lɛ titri hewɔ lɛ, kɛ ohala akɛ afee bo opireshɛn lɛ, belɛ obaafee nilelɔ akɛ oooŋmala bo diɛŋtsɛ onɔ, ni tsɔɔ ohe ni otsɔ hiɛ osaa (ni damɔ wɔ tsofafeemɔ he gbɛtsɔɔmɔ lɛ nɔ) koni okɛ nibii pɔtɛɛ ni otaoɔ awo mli, tamɔ nɔ̃ opireshɛn ni osumɔɔ kɛ datrɛfoi lɛ agbɛi kɛ tsofafeemɔ he hu ni osumɔɔ. Eji hegbɛ ni oyɔɔ akɛ ofee nakai koni akɛ tsamɔ ni osumɔɔ lɛ aha bo. Eyɛ mli akɛ ekolɛ bo kɛ odatrɛfonyo lɛ fɛɛ kpaŋ gbɛ akɛ saji ni yɔɔ hiɛdɔɔ aaaba moŋ, shi tsɔɔmɔ mli akɛ esa akɛ anyiɛ nɛkɛ gbɛtsɔɔmɔ nɛɛ sɛɛ kɛ nɔ ko ni akpaaa gbɛ ba trukaa.—Abɛi 22:3.
12 Nifeemɔ ni he hiaa ni nyiɛ sɛɛ ji ni okɛ tsofafeemɔ he nitsulɔi ni he baahia yɛ opireshɛn ni ohala, loo trukaa tsofafeemɔ mli lɛ awie. Namɛi titri esa akɛ okɛ amɛ awie?
Okɛ Tsofafeemɔ he Nitsulɔi lɛ Awie
13 TSOFAFEELƆI AKUU LƐ: Be nɛɛ ji be ni esaaa akɛ asheɔ gbɔmɔ gbeyei. (Abɛi 29:25) Kɛ ofee ohe mɔ ni bɛ nɔmimaa yɛ saji ahe lɛ, mɔ ko baanu shishi akɛ oyeee anɔkwale. Kɛ opireshɛn he miihia, nɔ ni ohala jio, eba trukaa jio, esa akɛ bo loo oweku lɛ mlinyo ko ni bɛŋkɛ bo kpaakpa abi mɔ ni nyiɛ opireshɛn feelɔi akuu lɛ hiɛ lɛ saji otii komɛi. Sanebimɔ ko ni he hiaa ji, Ani kuu lɛ kɛ bulɛ baaha helatsɛ lɛ suɔmɔnaa nii ni afee lɛ tsofa ni la fataaa he yɛ shihilɛi fɛɛ mli? Kɛ nɔmimaa nɛɛ bɛ lɛ, no lɛ onyɛŋ ona hebuu ni hi jogbaŋŋ.
14 Okɛ bulɛ kɛ nɔmimaa atsɔɔ nɔ ni osuɔmɔnaa nii ji lɛ mli faŋŋ. Feemɔ lɛ faŋŋ akɛ oosumɔ helatsamɔ kroko ni akɛaatsu onaagba lɛ he nii, ni la fataaa he. Okɛ mlijɔlɛ kɛ hekɛnɔfɔɔ awie ogbɛtsɔɔmɔ ni otsɔ hiɛ okɛha yɛ tsofafeemɔ mli lɛ he, kɛ bɔ ni helatsamɔ he lɛ yeɔ ehe yɛ sɔ̃ ni aaakã amɛnɔ yɛ enɛ mli lɛ he. Kɛ mɔ ni baafee opireshɛn lɛ sumɔɔɔ ni ekpɛlɛɔ osuɔmɔnaa nii anɔ lɛ, ebaahi akɛ okafite be, shi obi helatsamɔ he woloŋmalɔ lɛ ni etao datrɛfonyo kroko eha bo. Enɛ fata enitsumɔ lɛ he.
15 ANESTHESIOLOGIST: Yɛ mɛi ni yɔɔ kuu ni sa akɛ okɛ amɛ awie dani afee bo opireshɛn lɛ mli lɛ fɛɛ ateŋ lɛ, OHIƐ AKAKPA NƆ AKƐ OKƐ DATRƐFONYO NƐƐ AAAWIE. Akɛni sɔ̃ ka enɔ akɛ ekwɛ ni ohi wala mli beni afeɔ bo opireshɛn lɛ hewɔ lɛ, anesthesiologist lɛ ji mɔ ni baakpɛ eyiŋ yɛ saji tamɔ la ni akɛbaatsu nii lɛ he. No hewɔ lɛ onaŋ hebuu kɛmɔŋ shi kɛji okɛ datrɛfonyo ni baafee opireshɛn lɛ pɛ wie. No hewɔ lɛ esa akɛ okɛ anesthesiologist nɛɛ awie ni otsɔ̃ eyiŋ yɛ oshidaamɔ lɛ he, koni okɛle kɛji akɛ ekɛ bulɛ baaha oshidaamɔ lɛ aloo efeŋ nakai.—Okɛto Luka 18:3-5 he.
16 Nɔ ni afɔɔ feemɔ ji ni anesthesiologist nɛɛ ayasara helatsɛ lɛ yɛ be kukuoo mli yɛ gbɛkɛ ni enɔ jetsɛremɔ abaafee opireshɛn lɛ—ni kɛ eba akɛ gbɔmɔ nɛɛ sumɔɔɔ shidaamɔ ni okɔ yɛ la he lɛ, no mli lɛ ekpe sɛɛ tsɔ̃. Maa nɔ mi akɛ datrɛfonyo lɛ atsɔ hiɛ ahala anesthesiologist ni kɛ bo baakpa gbee ni obaanyɛ otsɔ hiɛ okɛ lɛ awie kɛ ohala akɛ afee bo opireshɛn lɛ. Kɛkɛ lɛ obaana be ni okɛhala mɔ kroko kɛji klɛŋklɛŋ mɔ lɛ sumɔɔɔ ni etsuɔ osuɔmɔnaa nii ahe nii. Kaaha mɔ ko miitsɔ oyiŋ yɛ hegbɛ ni oyɔɔ akɛ ohalaa anesthesiologist ni osumɔɔ kɛha opireshɛn ni aaafee bo lɛ he.
17 Esa akɛ oha mɛnɛɛmɛi fɛɛ ale oshidaamɔ ni tsakeee lɛ: OHEEE LA. Bi ni akɛ tsofafeemɔ he gbɛjianɔtoo ni la bɛ mli atsu nii yɛ osane lɛ mli. Tsĩi nibii krokomɛi ni abaanyɛ akɛto la najiaŋ yɛ osane lɛ mli lɛ tã. Kɛ tsofafeelɔi akuu lɛ nuɔ he akɛ enɛ he baŋ sɛɛnamɔ yɛ osane lɛ mli lɛ, no lɛ bi amɛ ni amɛtao gbɛi krokomɛi kɛjɛ tsofafeemɔ he woji amli. Maa nɔ mi oha amɛ akɛ kɛ amɛmiisumɔ lɛ, obaanyɛ oha amɛle saji komɛi ni kɔɔ enɛ he, kɛtsɔ onukpai ni yɔɔ osafo lɛ mli lɛ ni ooobi amɛ ni amɛna Hospital Liaison Committee ni bɛŋkɛ nyɛ lɛ amɛha bo lɛ nɔ.
Hegbɛi ni Oyɔɔ lɛ ni Okɛaatsu Nii
18 Kwɛmɔ sɔ̃ ni mɔ yeɔ ehe kɛjɛɔ mli wolo lɛ, kɛ kpɛlɛmɔ wolo ni helatsamɔ he lɛ haa okɛ owaonaa gbɛi woɔ shishi kɛ ahe bo afɔ̃ shi yɛ jɛmɛ lɛ mli jogbaŋŋ. Bei komɛi lɛ, kɛ amɛkpɛlɛ nɔ akɛ amɛkɛ bulɛ baaha osuɔmɔnaa nii lɛ sɛɛ nɔŋŋ lɛ, baafa kroko ni nyiɛ sɛɛ lɛ baajaje akɛ mɔ ni kɛ ewaonaa gbɛi ewo shishi lɛ kpɛlɛɔ nɔ akɛ helatsamɔ he lɛ baanyɛ ekɛ helatsamɔ nibii ni “hereɔ mɔ yiwala” atsu nii kɛ amɛkɛ naagbai kpe. La baanyɛ afata enɛ he. Oyɛ hegbɛ akɛ otsakeɔ wiemɔi ni tamɔ nɛkɛ koni la akaba mli kwraa, aloo ofoɔ mli kwraa po. Ekolɛ helatsɛmɛi akwɛlɔi lɛ baabɔ mɔdɛŋ amɛkɛɛ bo akɛ onyɛŋ ofee nakai, shi obaanyɛ! Tsɔɔmɔ mli akɛ wolo lɛ ji kpaŋmɔ ni kã bo kɛ amɛ teŋ, ni no hewɔ lɛ onyɛŋ okɛ owaonaa gbɛi awo kpaŋmɔ ni okpɛlɛɛɛ nɔ lɛ shishi. Kɛ mɔ ko bɔ mɔdɛŋ akɛ eeenyɛ onɔ ni okɛ owaonaa gbɛi awo shishi lɛ, bi ni atsɛ helatsamɔ he nɔkwɛlɔ lɛ loo helatsɛmɛi anajiaŋdamɔlɔ ni yɔɔ jɛmɛ lɛ aha bo ni okɛ lɛ awie.
19 Ani obaanyɛ ofee nibii nɛɛ? Hɛɛ, obaanyɛ. No hewɔ lɛ esa akɛ ole hegbɛi ni oyɔɔ akɛ helatsɛ lɛ. Ashiii nɛkɛ hegbɛi ni adesa yɔɔ nɛɛ yɛ helatsamɔ he lɛ shinaa lɛ naa beni oboteɔ jɛmɛ lɛ. Ehe ehiaaa ni oŋmɛɛ he koni no aha akwɛ bo. Kaaha mɔ ko mɔ ko miikɛɛ bo nɔ kroko ni bɛ mli.
20 Atsɛɔ nɛkɛ hegbɛi nɛɛ ekome akɛ sane-numɔ kɛ enɔkpɛlɛmɔ hegbɛ, ni tsɔɔ akɛ anyɛŋ afee bo tsofa ko ja okpɛlɛ nɔ dã. Obaanyɛ okpoo gbɛi ni amɛsumɔɔ ni amɛtsɔ nɔ amɛfee bo tsofa lɛ kwraa po kɛ oosumɔ. Nɔ ni baatsɔ onɔkpɛlɛmɔ lɛ hiɛ aba ji nɔ ni tsofafeemɔ kuu lɛ eto amɛyiŋ akɛ amɛbaafee, kɛ osharai ni fata he lɛ fɛɛ ni aaatsɔɔ mli fitsofitso aha bo. No sɛɛ lɛ, esa akɛ amɛtsɔɔ bo nɔ kroko ni yɔɔ ni amɛbaanyɛ amɛfee. Kɛkɛ lɛ, yɛ be mli ni aha ole enɛɛmɛi lɛ, obaajɛ mli ohala nɔ̃ tsamɔ ni osumɔɔ.
21 Bɔni afee ni ona nɔmimaa yɛ nɔ ni okpɛlɛɔ nɔ lɛ he lɛ, ESA AKƐ obi saji kpakpai yɛ nɔ fɛɛ nɔ ni onuuu shishi lɛ he, titri lɛ kɛ helatsamɔ he nitsulɔi lɛ kɛ wiemɔi wuji loo tsofafeemɔ mli wiemɔi ni onuuu shishi miitsu nii lɛ. Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, kɛ datrɛfonyo kɛɛ akɛ ebaasumɔ ni ekɛ “plasma” atsu nii lɛ, ekolɛ obaamu sane naa ni tɔmɔ ko bɛ he akɛ eetsɔɔ “plasma volume expander,” shi jeee nakai ni. Dani obaakpɛlɛ nɔ lɛ, bi akɛ: “Ani eji la mli nibii komɛi?” Bi sane yɛ gbɛi ni eeetsɔ nɔ efee nakai lɛ ahe akɛ: “Ani la mli nibii kɛ nitsumɔ fata nɛkɛ helatsamɔ nɛɛ he?” Kɛ etsɔɔ tsɔne ko ni ebaasumɔ ni ekɛtsu nii lɛ, bi akɛ: “Ani akɛ mila baato yɛ be mli ni akɛ tsɔne nɛɛ tsuɔ nii lɛ?”
22 Shi mɛni esa akɛ ofee yɛ be mli ni ofee nɔ ni yɔɔ yiteŋgbɛ nɛɛ fɛɛ ni kɛlɛ, amɛkɛ bo kpaaa gbee aloo amɛmiite shi amɛmiiwo oshidaamɔ lɛ? Kaashashao shi akɛ ooobi yelikɛbuamɔ. Mɛi komɛi mɛɔ be kakadaŋŋ tsɔ̃ yɛ yelikɛbuamɔ nɛɛ bimɔ mli, ni ekɛ amɛ wala woɔ oshara mli.
Yelikɛbuamɔ ni Sɛɛnamɔ Yɔɔ he yɛ Hiamɔ Be Mli
23 Kadimɔ gbɛ ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ ni atsɔɔ nɔ akɛnaa yelikɛbuamɔ ni he hiaa lɛ: (1) Kɛ eba akɛ bo loo osuɔlɔ ko ehala opireshɛn aloo enɛ he bahia trukaa yɛ he ni béi eba yɛ akɛni helatsamɔ he lɛ miisumɔ ni akɛ la atsu nii; aloo (2) kɛji bo loo osuɔlɔ lɛ shihilɛ yɛ tsofafeemɔ mli lɛ fite kwraa ni hiɛdɔɔ ba sane lɛ mli lɛ, no lɛ:
24 TSƐ NYƐ ASAFO LƐ MLI ONUKPAI LƐ kɛji ofeko nakai momo. (Yɛ anɔkwale mli lɛ, yɛ wɔ shidaamɔ yɛ la he lɛ hewɔ lɛ, eji nilee gbɛ akɛ wɔɔha onukpai lɛ ale nɔ ni yaa nɔ, be fɛɛ be ni wɔɔya helatsamɔ he kɛ hela wulu ko.) No sɛɛ lɛ, kɛ anuɔ he akɛ ehe miihia lɛ, ONUKPAI LƐ BAATSƐ HOSPITAL LIAISON COMMITTEE NI BƐŊKƐ NYƐ LƐ. Kɛ oosumɔ lɛ, Hospital Liaison Committee lɛ mlibii lɛ ateŋ mɛi komɛi baaba helatsamɔ he lɛ yɛ nɛkɛ be nɛɛ mli ni amɛbaye amɛbua bo.—Yes. 32:1, 2.
25 Nɛkɛ Hospital Liaison Committee onukpai nɛɛ le datrɛfoi ni kɛ amɛ kpaa gbee ni yɔɔ he ni oyɔɔ lɛ, ni amɛnine baanyɛ ashɛ amɛnɔ amɛha bo, ni amɛbɔi datrɛfoi loo helatsamɔ hei krokomɛi ni baanyɛ aye abua lɛ hu ataomɔ. Kɛ eko bɛ he ni oyɔɔ lɛ, onukpai lɛ baabi ajinafoi krokomɛi ni bɛŋkɛ amɛ lɛ. Ni kɛ no hu yeee omanye lɛ, amɛbaatsɛ Hospital Information Desk yɛ Accra. Ekolɛ amɛbaanyɛ amɛto gbɛjianɔ ni amɛnine ashɛ datrɛfonyo ni kɛ amɛ kpaa gbee, ni baanyɛ atsɔɔ nɔ ni datrɛfoi akuu ni kwɛɔ bo bianɛ lɛ baanyɛ afee ni la baaa mli lɛ mli. Atsɔse nyɛmimɛi ni feɔ Hospital Liaison Committee lɛ mlibii lɛ koni amɛtsu shihilɛi nɛɛ ahe nii.
26 Hospital Liaison Committee lɛ mlibii lɛ hu miisumɔ ni amɛye amɛbua bo loo owekunyo ko koni nyɛnyɛ nyɛkɛ datrɛfonyo, loo helatsamɔ he nɔkwɛlɔ lɛ awie, shi esa akɛ obi nakai yelikɛbuamɔ lɛ. Eji anɔkwale akɛ, nɛkɛ nyɛmimɛi nɛɛ nyɛŋ akpɛ yiŋ amɛha bo, shi bei pii lɛ, amɛbaanyɛ amɛye amɛbua bo yɛ bɔ ni Asafo lɛ kwɛɔ saji ehaa lɛ hesusumɔ mli, koni amɛgbala ojwɛŋmɔ kɛba nɔ ni obaanyɛ ohala yɛ tsofafeemɔ kɛ mla mli lɛ nɔ.
27 Kɛji datrɛfoi ni feɔ bo tsofa lɛ sumɔɔɔ ni amɛkɛ bo kpaa gbee lolo lɛ, okɛ helatsamɔ he nɔkwɛlɔ lɛ awie koni etsake amɛ eha bo ni ekɛ mɛi krokomɛi ni kɛ bulɛ baaha osuɔmɔnaa nii lɛ aye amɛnajiaŋ. Kɛji amɛ nɔkwɛlɔ lɛ shashao shi yɛ enɛ feemɔ mli, ni KƐ OYƐ datrɛfonyo kroko diɛŋtsɛ yɛ he kroko ni abaanyɛ ajie bo kɛya jɛmɛ lɛ, no lɛ oyɛ hegbɛ akɛ oŋmaa enɛ yɛ wolo nɔ ni okɛ date woɔ nɔ ohaa helatsamɔ he nɔkwɛlɔ lɛ akɛ osumɔɔɔ ni datrɛfoi ni amɛgbɛi yɔɔ wolo lɛ nɔ, ni amɛkɛ bo kpaaa gbee lɛ akwɛ bo dɔŋŋ, koni okɛ owaonaa gbɛi awo shishi.
28 Ani obaanyɛ ofee nakai? Hɛɛ, oyɛ nakai hegbɛ lɛ. Ebaanyɛ egbele gbɛ yɛ amɛnitsumɔ lɛ he mlai agbɛfaŋ koni datrɛfoi krokomɛi kɛ amɛhe abawo sane lɛ mli ni amɛye amɛbua bo. Ni, nɔ ni he hiaa fe fɛɛ lɛ, ebaanyɛ eha atsu tsofafeemɔ ni he hiaa bo lɛ he nii dani oshihilɛ lɛ afee akɛ eefite kwraa ni eetsɔ oshara. Kaaha osɛɛ miitsɛ tsɔ̃!
29 Eyɛ mli akɛ wɔnyɛŋ wɔkɛɛ mɔ ko akɛ eyahe egbɔmɔtsoŋ hewalɛnamɔ he inshuɔrans moŋ, shi esa akɛ wɔha ole akɛ bei pii lɛ, ewaa akɛ aaana datrɛfonyo ni kɛ wɔ aaakpa gbee akɛ eeekwɛ mɛi ni bɛ tsofafeemɔ he inshuɔrans ni sa loo tsofafeemɔ mli inshuɔrans lɛ eko kwraa yɛ maji ni akɛtsuɔ nii yɛ mli lɛ amli.
Sanebimɔi ni Akɛtsɔɔ Mɔ Tsɔne ni Sa akɛ Ohiɛ Ahi Nɔ
30 Esa akɛ ole akɛ sanebimɔi komɛi yɛ ni datrɛfoi kɛ mɛi krokomɛi biɔ, ni jeee be fɛɛ be amɛbiɔ kɛ yiŋtoo kpakpa. Amɛteŋ nɔ ni datrɛfoi fɔɔ bimɔ ji akɛ:
• “Ani obaasumɔ ni ogbo (oha obi lɛ agbo) fe ni ooohe ‘la ni agbalaa awoɔ mɔ mli ni hereɔ mɔ yiwala lɛ’?”
31 Kɛ okɛɛ hɛɛ lɛ, enɛ baafee nɔ ni ja yɛ jamɔ gbɛfaŋ. Shi bei pii lɛ, anuuu nakai hetoo lɛ shishi. Esa akɛ okai akɛ jeee sɔɔmɔ nitsumɔ otee yɛ shihilɛ nɛɛ mli. Shi moŋ, oowie tsofafeemɔ ni he hiaa he. No hewɔ lɛ, esa akɛ oha owiemɔ lɛ akɔ otoibolɔi lɛ, tsofafeelɔi kɛ mlalelɔi fɛɛ he.—Lala 39:2; Kol. 4:5, 6.
32 Kɛha datrɛfonyo, loo helatsamɔ he nɔkwɛlɔ lɛ, “hɛɛ” baanyɛ atsɔɔ akɛ oosumɔ ni otsɔ la odasefonyo aloo oosumɔ ni okɛ obi lɛ asha afɔle yɛ ohemɔkɛyeli hewɔ. Bei pii lɛ, hemɔkɛyeli ni mli wa ni oyɔɔ yɛ gbohiiashitee lɛ mli lɛ he ni okɛ amɛ aaawie, yɛ shihilɛ nɛɛ mli lɛ yeŋ ebuaŋ tsɔ̃. Amɛbaabu bo akɛ mɔ ni eye jamɔ he sɛkɛ, ni onyɛɛɛ okpɛ yiŋ ni ja yɛ be mli ni oshara eba wala he. Yɛ gbekɛbii agbɛfaŋ lɛ, amɛbaabu bo akɛ fɔlɔ ni kuɔ ehiɛ eshwieɔ nii anɔ, ni kpooɔ nɔ ni amɛtsɛɔ lɛ tsofafeemɔ ni “hereɔ mɔ yiwala” lɛ.
33 Shi no ETSƆƆƆ akɛ ookpoo helatsamɔ. Okɛ datrɛfonyo lɛ kpaaa gbee yɛ NƆ̃ tsamɔ ni esumɔɔ ni ekɛha bo lɛ mli kɛkɛ. Bei pii lɛ, shidaamɔ nɛɛ tsakeɔ shihilɛ lɛ ehaa bo kɛ amɛ fɛɛ. Kɛfata he lɛ, eji shishiumɔ akɛ amɛaaha anu shishi akɛ la yɛ shweshweeshwe ni no PƐ ji tsofafeemɔ gbɛ ni “hereɔ mɔ yiwala.” (Kwɛmɔ How Can Blood Save Your Life? wolo lɛ, baafai 7-22.) No hewɔ lɛ esa akɛ oha nakai sane lɛ mli afee faŋŋ jogbaŋŋ. Mɛɛ gbɛ nɔ oootsɔ ofee enɛ? Obaanyɛ oha hetoo akɛ:
• “Misumɔɔɔ ni magbo (mibi lɛ agbo). Eji miisumɔ ni magbo (mibi lɛ agbo) kulɛ, mihi shia. Shi miba biɛ koni mana tsamɔ koni mahi wala mli (mibi lɛ ahi wala mli). Nɔ ni mitaoɔ ji tsofafeemɔ kroko ni la fataaa he kɛha mi (mibi lɛ) hela lɛ tsamɔ. Tsofai kɛ gbɛi krokomɛi yɛ.”
34 Saji krokomɛi ni bei pii lɛ datrɛfoi fɔɔ bimɔ ji:
• “Ani la ni aaanyɛ onɔ ni agbala awo omli lɛ baaha ashwie bo kɛjɛ ojamɔ lɛ mli aloo ehaŋ ona naanɔ wala? Te osafo lɛ mlibii baabu bo amɛha tɛŋŋ?”
35 Yɛ maŋ ko nɔ, he ni helatsamɔ he lɛ kɛ kojomɔ he tsu nii koni eha anyɛ mɔ lɛ nɔ ni aha lɛ la lɛ, nyɛmi yoo lɛ ha kojolɔ lɛ hetoo akɛ kɛ kojolɔ lɛ kpɛ eyiŋ nakai lɛ, no lɛ sɔ̃ lɛ kaŋ lɛ nyɛmi yoo lɛ nɔ. Eyɛ mli akɛ eja yɛ gbɛ ko nɔ moŋ, shi kojolɔ lɛ ŋɔ lɛ akɛ akɛni sɔ̃ lɛ kaaa nyɛmi yoo lɛ nɔ hewɔ lɛ, belɛ sɔ̃ lɛ abaka lɛ kojolɔ lɛ nɔ mɔ. No hewɔ lɛ efã ni aha nyɛmi yoo lɛ la. Eyɛ mli akɛ akɛ saji tamɔ nɛkɛ efɔɔɔ kojomɔ he yaa yɛ maŋ nɛɛ mli moŋ, shi kɛ ojie susumɔ ni tamɔ nɛkɛ kpo otsɔɔ datrɛfonyo, tsofafeelɔi anɔkwɛlɔ, loo helatsamɔ he nɔkwɛlɔ ko lɛ, no lɛ ekolɛ amɛbaakpɛ amɛyiŋ akɛ amɛbaaha bo la yɛ opireshɛn tsu lɛ mli ni oleee.
36 Esa akɛ onu shishi akɛ beni amɛbiɔ nɛkɛ saji nɛɛ, belɛ amɛteŋ mɛi komɛi kɛmiitao gbɛ ni amɛaatsɔ nɔ amɛkɛha bo la lɛ, akɛni okpoo lɛ hewɔ. Kaaha amɛ nakai hegbɛ lɛ kwraa ni oleee! No hewɔ lɛ te wɔɔfee tɛŋŋ wɔjo nakai naataamɔ lɛ naa foi? Obaanyɛ oha amɛ hetoo akɛ:
• “Kɛ anyɛ minɔ ni akɛ la ha mi yɛ gbɛ ko nɔ lɛ, ebaafee tamɔ nɔ ni anyɛ minɔ akɛ mi ena bɔlɛ pɛpɛɛpɛ. Nakai tutuamɔ ni esaaa lɛ baaye mihenumɔ kɛ mumɔ awui, ni ebaahao mi yɛ mishihilɛ be ni eshwɛ lɛ fɛɛ mli. Mate shi mawo migbɔmɔtso ni atutuaa ni mikpɛlɛɛɛ nɔ nɛɛ kɛ mihewalɛ fɛɛ. Mabɔ mɔdɛŋ fɛɛ ni manyɛ ni mikɛ mɛi ni tutuaa migbɔmɔtso nɛɛ aya saneyeli he tamɔ bɔ ni mafee mɛi ni nyɛɔ minɔ ni amɛkɛ mi ana bɔlɛ lɛ pɛpɛɛpɛ.”
37 Esa akɛ wɔha sane lɛ aje kpo faŋŋ akɛ la ni aaanyɛ wɔnɔ ni akɛha wɔ lɛ ji wɔgbɔmɔtsei atutuamɔ ni wɔhiɔ kwraa. Ejeee sane bibioo. No hewɔ lɛ daamɔ shi shiŋŋ. Ha efee faŋŋ akɛ oosumɔ tsofafeemɔ gbɛ kroko ni la kɛ nitsumɔ bɛ mli.
Mɛni Obaafee ni Okɛsaa Ohe Oto?
38 Wɔti nibii komɛi ni esa akɛ ofee ni okɛbu bo kɛ oweku lɛ he kɛjɛ la ni osumɔɔɔ ni akɛaaha bo lɛ he lɛ mli. (Yɛ sɛɛ mli lɛ, wɔkɛ saji amlitsɔɔmɔ ni tsɔɔ gbɛ ni aaatsɔ nɔ atsu naagbai ni teɔ shi yɛ gbekɛbii kɛ fufɔobii ni asumɔɔ ni aha amɛ la lɛ ahe lɛ he nii baaha.) Wɔna nɔ ni Asafo lɛ ejɛ suɔmɔ mli efee koni ekɛ yelikɛbuamɔ ni he hiaa yɛ be ni sa mli lɛ hu aha. Mɛni esa akɛ okɛ nɛkɛ adafitswaa nɛɛ afee koni ona nɔmimaa akɛ ofee klalo akɛ okɛ tsofafeemɔ mli shihilɛ ni kaa mɔ hemɔkɛyeli lɛ baakpe?
Klɛŋklɛŋ lɛ: Okɛ weku lɛ asusu saji nɛɛ ahe koni nyɛfee he nɔkwɛmɔ nɔ, ni nyɛle nɔ ni nyɛbaakɛɛ kɛ nɔ ni nyɛbaafee, titri lɛ beni sane ko ete shi trukaa.
No sɛɛ lɛ: Nyɛkwɛa ni nyɛnine ashɛa woji ni he hiaa nyɛ lɛ fɛɛ nɔ.
Kɛkɛ lɛ: Nyɛkɛ sane lɛ afɔa Yehowa hiɛ yɛ sɔlemɔ mli kɛ hiɛdɔɔ koni efi nyɛ sɛɛ yɛ nyɛyiŋ ni nyɛkpɛ shiŋŋ akɛ ‘nyɛaatsi nyɛhe kɛjɛ la he’ lɛ mli. Emla ni kɔɔ la he nɛɛ toiboo maa eduromɔ nɔ mi kɛhaa wɔ, kɛha naanɔ wala namɔ.—Bɔf. 15:29; Abɛi 27:11, 12.
[Akrabatsa ni yɔɔ baafa 5]
Kɛ tsofafeemɔ mli shihilɛ ko tsake kwraa kɛyashɛ he ni aawie akɛ abaaha helatsɛ lɛ la lɛ, kwɛmɔ akrabatsa nɛɛ mli kɛha nɔ ni esa akɛ ofee:
1. Tsɛ osafo lɛ mli onukpai lɛ ni amɛbaye amɛbua bo.
2. Ha onukpai lɛ atsɛ Hospital Liaison Committee ni bɛŋkɛ nyɛ lɛ, kɛ amɛhe miihia.
3. Hospital Liaison Committee lɛ baanyɛ aye abua bo ni okɛ datrɛfoi kɛ mɛi krokomɛi awie.
4. Hospital Liaison Committee lɛ baanyɛ aye abua bo ni oyana datrɛfoi krokomɛi koni amɛkɛ datrɛfoi ni kwɛɔ bo lɛ asusu tsofai kɛ gbɛi krokomɛi ni yɔɔ lɛ ahe.
5. Hospital Liaison Committee lɛ baanyɛ aye abua bo hu koni ajie bo kɛya helatsamɔ he kroko ni kɛ bulɛ baaha osuɔmɔnaa nii, kɛha tsofafeemɔ ni he hiaa bo lɛ.