Jamɔ kɛ Nazi Nɔyeli
“Hitler . . . yɛ Katoleknyo Man Nɔkwɛlɔ Sɛɛyelɔ, ni kɛjɛ enɔyeli lɛ klɛŋklɛŋ gbi lɛ nɔ ni Franz von Papen batsɔ mɔ ni gbalaa Katolek kui lɛ fɛɛ koni amɛfi Nɔyeli hee lɛ sɛɛ. Anuɔ von Papen he yɛ Nɔyeli lɛ he fɛɛ he ni eewo anɔkwafoi lɛ aŋaa ni amɛfee toiboo amɛha Adolf Hitler ni amɛsusuuu he.”
“Afii 1933 shishijee mli ni Katolek nifeemɔ kɛ susumɔ kuu ni yɔɔ Germany ni [franz] von Papen nyiɛ hiɛ lɛ kɛ nɛkɛ adafitswaa nɛɛ ha: ‘Wɔ German Katolekbii lɛ kɛ wɔsusuma kɛ wɔhemɔkɛyeli fɛɛ baadamɔ Adolf Hitler kɛ e-Nɔyeli lɛ sɛɛ. Suɔmɔ ni eyɔɔ kɛhaa wɔjaku maŋ lɛ, ehewalɛ kɛ nilee akɛ maŋ nɔkwɛlɔ lɛ feɔ wɔ naakpɛɛ. . . . Esa akɛ German Katolekbii . . . kɛ amɛhe awo Nɔyeli ni ji Etɛ lɛ tswaa kɛ shimaa lɛ mli waa diɛŋtsɛ.’”
Franz von Papen ji mɔ titri ni ha ato kpaŋmɔ yɛ Nazi nɔyeli lɛ ni esɔmɔ lɛ yɛ Germany lɛ kɛ Vatican ni yɔɔ Roma lɛ teŋ. Akɛ waonaa gbɛi wo kpaŋmɔ lɛ shishi yɛ July 20, 1933. Ni akɛ sanejajemɔ krɛdɛɛ nɛɛ ha: “Osɔfonukpa kɛ maŋ lɛ woloŋmalɔ Pacelli [ni sɛɛ mli lɛ ebatsɔ Paapa Pius Xll] kɛ yijiemɔ kɛ woo ha Man Nɔkwɛlɔ Sɛɛyelɔ von Papen, akɛ, Grand Cross of the Order of Pius . . . ni Maŋ Nɔkwɛlɔ Sɛɛyelɔ von Papen hu kɛ Madonna yɛŋ ni ji Maria he amaga ha Nɔyeli lɛ akɛ nikeenii. . . . Kadimɔ nii ni kɔɔ kpaŋmɔ nɛɛ he lɛ yɛ nikeenii nɛɛ fɛɛ he ni aŋma yɛ nɔ akɛ: ‘A memento of the Reich Concordat 1933.’” (1933 Kpaŋmɔ lɛ kaimɔ) .—Wiemɔi ni atsɛ lɛ fɛɛ jɛ Franz von Papen—His Life and Times ni H. W. Blood-Ryan ŋma lɛ mli.