NIKASEMƆ 40
LALA 111 Nibii Ni Hãa Wɔnáa Miishɛɛ
Yehowa Ji Mɔ Ni ‘Hãa Wɔmii Shɛɔ Wɔhe Waa’
“Maba Nyɔŋmɔ, mɔ ni hãa mimii shɛɔ mihe waa lɛ ŋɔɔ.”—LALA 43:4.
NƆ NI WƆBAAKASE
Wɔbaana nibii ni baanyɛ ahã wɔmiishɛɛ atã, kɛ nɔ ni wɔbaanyɛ wɔfee koni wɔná miishɛɛ ekoŋŋ.
1-2. (a) Ŋmɛnɛ lɛ, te mɛi babaoo nuɔ he amɛhãa tɛŋŋ? (b) Mɛni he wɔbaasusu yɛ nikasemɔ nɛɛ mli?
ŊMƐNƐ LƐ, mɛi miifee nɔ fɛɛ nɔ ni amɛbaanyɛ koni amɛná miishɛɛ, shi fɛɛ sɛɛ lɛ, amɛnáaa miishɛɛ ni amɛtaoɔ lɛ. Mɛi babaoo awerɛ eho amɛhe ni amɛnuɔ he akɛ amɛbɛ nɔ ko mli. Yehowa tsuji komɛi po nuɔ he nakai. Sane lɛ kɛkɛ ji, wɔyɛ “naagbee gbii lɛ amli,” ni no hewɔ lɛ bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ, wɔkɛ ‘shihilɛi ni mli wa’ ni baanyɛ ahã wɔmiishɛɛ atã lɛ baakpe.—2 Tim. 3:1.
2 Yɛ nikasemɔ nɛɛ mli lɛ, wɔbaana nibii ni baanyɛ ahã wɔmiishɛɛ atã, kɛ nɔ ni wɔbaanyɛ wɔfee koni wɔná miishɛɛ ekoŋŋ. Shi dani no baaba lɛ, wɔbaahã sanebimɔ nɛɛ hetoo: Kɛ́ wɔmiitao wɔná miishɛɛ lɛɛlɛŋ lɛ, namɔ ŋɔɔ esa akɛ wɔya?
NAMƆ BAANYƐ AHÃ WƆNÁ MIISHƐƐ LƐƐLƐŊ?
3. Mɛni nibii ni Yehowa ebɔ lɛ tsɔɔ wɔ yɛ ehe? (Kwɛmɔ mfonirii lɛ hu.)
3 Yehowa yɛ miishɛɛ be fɛɛ be, ni eesumɔ ni wɔ hu wɔná miishɛɛ. Enɛ hewɔ lɛ, ebɔ nibii pii ni hãa wɔnáa miishɛɛ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, kɛ́ wɔná niyenii ko ni ŋɔɔ wɔye, wɔna kooloi ni miishwɛ, wɔkwɛ bɔ ni shikpɔŋ lɛ kã shi fɛfɛo, ni wɔna fɔfɔii kɛ nibii fɛfɛji krokomɛi ni ebɔle wɔ lɛ, wɔnáa miishɛɛ. Anɔkwa, Yehowa sumɔɔ wɔ waa ni eesumɔ ni wɔná miishɛɛ daa!
Baby elephant: Image © Romi Gamit/Shutterstock; penguin chicks: Vladimir Seliverstov/500px via Getty Images; baby goats: Rita Kochmarjova/stock.adobe.com; two dolphins: georgeclerk/E+ via Getty Images
Bɔ ni kooloi shwɛɔ kɛ miishɛɛ lɛ hãa wɔnaa akɛ, Yehowa ji miishɛɛ Nyɔŋmɔ (Kwɛmɔ kuku 3)
4. (a) Eyɛ mli akɛ Yehowa naa bɔ ni etɔɔ wɔ yɛ je lɛ mli lɛ moŋ, shi mɛni hewɔ emiishɛɛ etãaa lɛ? (b) Mɛni Yehowa edro wɔ ni yeɔ ebuaa wɔ koni wɔnyɛ wɔdamɔ wɔnaagbai lɛ anaa? (Lala 16:11)
4 Yehowa naa bɔ ni etɔɔ wɔ yɛ je lɛ mli lɛ kɛ naagbai ni wɔkɛkpeɔ lɛ fɛɛ, ni egbaa enaa waa. Kɛ̃lɛ, eyɛ miishɛɛ. Biblia lɛ po kɛɔ akɛ, lɛ ji “miishɛɛ Nyɔŋmɔ lɛ.” (1 Tim. 1:11) Mɛni hewɔ emiishɛɛ etãaa lɛ? Nɔ kome ji akɛ, Yehowa le akɛ etsɛŋ naagbai ni yɔɔ je lɛ mli lɛ fɛɛ sɛɛ baafo. Anɔkwa, eto be ni ekɛbaatsu enɛ he nii, ni eemɛ blɛoo ni nakai be lɛ ashɛ. Kɛ́ be ni eto lɛ shɛ nɔŋŋ lɛ, ebaajie nibii fɛɛ ni hãa wɔpiŋɔ ni wɔwerɛ hoɔ wɔhe lɛ kɛya shi kome nyɔŋlo. Shi amrɔ nɛɛ po lɛ, Yehowa nuɔ he ehãa wɔ, ni eesumɔ ni eye ebua wɔ koni wɔnyɛ wɔdamɔ wɔnaagbai lɛ anaa. Mɛni efee ni hãa wɔnaa nakai? Edro wɔ nibii pii ni hãa wɔnáa miishɛɛ. (Kanemɔ Lala 16:11.) Nakai efee ehã e-Bi Yesu. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?
5-6. Mɛni hewɔ Yesu yɔɔ miishɛɛ lɛ?
5 Yɛ Yehowa sɛɛ lɛ, Yesu ji mɔ ni yɔɔ miishɛɛ fe fɛɛ yɛ je lɛ mli. Mɛni hewɔ wɔkɛɔ nakai? Klɛŋklɛŋ lɛ, Yesu feɔ enii tamɔ Yehowa pɛpɛɛpɛ yɛ nɔ fɛɛ nɔ mli. Biblia lɛ kɛɛ “lɛ ji mɔ ni tamɔ Nyɔŋmɔ ni anaaa lɛ lɛ.” (Kol. 1:15; 1 Tim. 6:15) Agbɛnɛ hu, mɔ ko mɔ ko bɛ ni kɛ Yehowa, miishɛɛ Nyɔŋmɔ lɛ, ehi shi be kplaŋŋ fe Yesu.
6 Oti kroko hewɔ ni Yesu yɔɔ miishɛɛ ji, efeɔ nɔ ni e-Tsɛ lɛ sumɔɔ be fɛɛ be. (Abɛi 8:30, 31; Yoh. 8:29) Kɛfata he lɛ, Yesu yɛ miishɛɛ ejaakɛ eyeɔ Yehowa anɔkwa, ni no hewɔ lɛ, Yehowa shwɛɛɛ ehe kwraa.—Mat. 3:17.
7. Kɛ́ wɔmiitao wɔná miishɛɛ lɛ, mɛni esa akɛ wɔfee?
7 Kɛ́ wɔbale Yehowa jogbaŋŋ lɛ, wɔ hu wɔbaaná miishɛɛ. Nɔ hewɔ lɛ ji akɛ, kɛ́ wɔhe be wɔkase Yehowa he nii ni wɔbale esusumɔ yɛ saji ahe kɛ bɔ ni enuɔ he ehãa yɛ nibii ahe lɛ, ewaŋ tsɔ kɛhãŋ wɔ akɛ wɔbaakase lɛ, ni kɛ́ wɔkase lɛ lɛ, wɔbaaná miishɛɛ. Nɔ kroko ni baahã wɔná miishɛɛ ji, ni wɔbaafee Yehowa suɔmɔnaa nii. Kɛ́ wɔfee Yehowa suɔmɔnaa nii lɛ, ebaaná wɔhe miishɛɛ, ni kɛ́ wɔna akɛ eyɛ wɔhe miishɛɛ lɛ, wɔ hu wɔbaaná miishɛɛ.a (Lala 33:12) Fɛɛ sɛɛ lɛ, eshɛɔ be ni wɔmiishɛɛ fɛɛ tãa, ni bei komɛi po lɛ, etsɛɔ waa dani wɔnáa miishɛɛ ekoŋŋ. Kɛ́ eba lɛ nakai lɛ, esaaa akɛ wɔmuɔ sane naa akɛ Yehowa bɛ wɔhe miishɛɛ. Yehowa nuɔ wɔ shishi. Ele akɛ wɔyeee emuu, ni no hewɔ lɛ, bei komɛi lɛ, sane baadɔ wɔ, wɔbaaye awerɛho, ni wɔbaahao. (Lala 103:14) Nyɛhãa wɔkwɛa nibii komɛi ni baanyɛ ahã wɔmiishɛɛ atã, kɛ nɔ ni wɔbaanyɛ wɔfee koni wɔná miishɛɛ ekoŋŋ.
KAAHÃ NƆ KO NƆ KO FITE OMIISHƐƐ
8. Kɛ́ wɔkɛ naagbai kpe yɛ shihilɛ mli lɛ, te wɔbaanyɛ wɔnu he tɛŋŋ?
8 Kɛ́ wɔkɛ naagbai kpe yɛ shihilɛ mli lɛ, wɔmiishɛɛ baanyɛ atã. Ani aawa bo yi yɛ anɔkwale lɛ hewɔ? Ani onibii fɛɛ hiɛ ekpãtã yɛ adebɔɔ naa oshãra ko mli? Ani ooye ohia? Ani hela emɔ bo? Ani gbɔlɛ eta ohe? Naagbai nɛɛ fɛɛ baanyɛ ahã omiishɛɛ atã, titri lɛ, kɛ́ nɔ ko tsɔ bɛ ni obaanyɛ ofee yɛ he. Biblia lɛ kɛɔ akɛ, “Tsuiŋdɔlɛ gbeɔ mɔ mumɔ.” (Abɛi 15:13) Nakai asafoŋ onukpa ko ni atsɛɔ lɛ Charalambos lɛ nu he ehã. Emami, epapa, kɛ enyɛmi koome pɛ ni eyɔɔ lɛ fɛɛ gboi yɛ be kukuoo mli. Ewie akɛ: “Be ni mimami kɛ mipapa kɛ minyɛmi nuu lɛ yɔɔ wala mli lɛ, miná kulɛ, miyɛ amɛmasɛi be fɛɛ be, shi shihilɛ lɛ eŋmɛɛɛ mi gbɛ, ni enɛ gba minaa waa. Eshɛ he ko ni minu he akɛ, nɔ ko bɛ dɔŋŋ ni manyɛ mafee, ni mibɛ yelikɛbualɔ ko hu.” Anɔkwa, bei komɛi lɛ, naagbai ni wɔkɛkpeɔ lɛ baanyɛ agbala wɔmli waa.
9. Kɛ́ wɔmiishɛɛ tã lɛ, mɛni wɔbaanyɛ wɔfee koni wɔná miishɛɛ ekoŋŋ? (Yeremia 29:4-7, 10)
9 Nɔ ni wɔbaanyɛ wɔfee koni wɔná miishɛɛ ekoŋŋ. Kɛ́ wɔkɛ wɔjwɛŋmɔ emaaa nibii ni wɔnyɛŋ wɔtsake lɛ anɔ ni wɔhiɛ sɔ nibii ni wɔyɔɔ lɛ, no baahã wɔmii ashɛ wɔhe. Mɛi pii ni yɔɔ je lɛ mli lɛ hiɛ susumɔ lɛ akɛ, ja nɔ fɛɛ nɔ etee nɔ jogbaŋŋ ehã amɛ yɛ shihilɛ mli dani amɛbaaná miishɛɛ. Shi Biblia lɛ hãa wɔnaa akɛ, susumɔ ni tamɔ nɛkɛ lɛ ejaaa. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, be ni aŋɔ Yudafoi lɛ nom kɛtee Babilon lɛ, Yehowa tsɔɔ amɛ nibii komɛi ni amɛbaanyɛ amɛfee yɛ nakai shihilɛ ni mli wa lɛ mli po ni baahã amɛná miishɛɛ. (Kanemɔ Yeremia 29:4-7, 10.) Mɛni wɔkaseɔ yɛ enɛ mli? Kɛ́ nibii eyaaa lɛ jogbaŋŋ ehãaa wɔ po lɛ, nɔ kpakpa ko kɛ̃ yɛ ni wɔbaanyɛ wɔkɛ wɔjwɛŋmɔ ama nɔ, ni kɛ́ wɔfee nakai lɛ, wɔbaaná miishɛɛ. Esa akɛ wɔkai hu akɛ, Yehowa shiŋ wɔ kɔkɔɔkɔ; ebaaye ebua wɔ. (Lala 63:7; 146:5) Naa nyɛmi yoo ko ni atsɛɔ lɛ Effie lɛ niiashikpamɔ. Be ko lɛ, epila waa, ni kɛjɛ no sɛɛ lɛ, enyɛɛɛ enyiɛ dɔŋŋ. Mɛni ye ebua lɛ be ni eyaje shihilɛ ni mli wa nɛɛ mli? Ewie akɛ: “Yehowa, miweku lɛ, kɛ nyɛmimɛi lɛ ye amɛbua mi waa ni amɛwo mi hewalɛ. No hewɔ lɛ, mikɛɛ mihe akɛ, ‘Kɛ́ yɛ nɔ ni amɛfee amɛhã mi lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, mifee minii tamɔ nɔ ni jeŋ shihilɛ eje mitsine lɛ, ani no etsɔŋ akɛ mihiɛ esɔɔɔ nɔ ni amɛfee amɛhã mi lɛ?’ No hewɔ lɛ, mimiaa mihiɛ waa koni mikahã nɔ ko kwraa fite mimiishɛɛ, bɔ ni afee ni Yehowa, miweku lɛ, kɛ nyɛmimɛi lɛ ana akɛ mihiɛ sɔɔ nɔ ni amɛfee amɛhã mi lɛ.”
10. Kɛ́ wɔkɛ naagbai miikpe po lɛ, mɛni hewɔ esaaa akɛ wɔhãa no fiteɔ wɔmiishɛɛ?
10 Kɛ́ wɔkɛ naagbai miikpe, loo nibii eyaaa lɛ jogbaŋŋ yɛ wɔshihilɛ mli loo wɔweku lɛ mli po lɛ, esaaa akɛ wɔhãa no fiteɔ wɔmiishɛɛ.b (Lala 126:5) Mɛni hewɔ? Ejaakɛ kɛ́ nibii miiya lɛ jogbaŋŋ yɛ wɔshihilɛ mli po lɛ, jeee no ji nɔ titri hewɔ ni wɔyɔɔ miishɛɛ. Nyɛmi yoo gbɛgbalɔ ko ni atsɛɔ lɛ Maria lɛ wie akɛ: “Kɛ́ wɔkɛ naagbai kpe yɛ wɔshihilɛ mli lɛ, wɔsusuɔ nibii ni Yehowa ewo shi akɛ ebaafee ehã wɔ lɛ ahe ni no hãa wɔnáa miishɛɛ. Enɛ etsɔɔɔ akɛ wɔfóoo yɛ wɔnaagbai lɛ ahe bei komɛi loo wɔwieee amɛhe wɔtsɔɔɔ mɛi. Nɔ moŋ ni etsɔɔ ji akɛ, kɛ́ eba lɛ nakai po lɛ, Yehowa yeɔ ebuaa wɔ ni wɔmiishɛɛ etãaa.” Kɛ́ naagbai ni wɔkɛkpeɔ lɛ amli wa tamɔ mɛ, esaaa akɛ wɔhiɛ kpaa nɔ akɛ, amɛhiŋ shi daa. Bɔ ni kɛ́ aŋma nɔ ko yɛ ŋshɔnaa shia mli lɛ, ŋshɔ lɛ fɔɔ kɛyaa ni anaaa dɔŋŋ lɛ, nakai nɔŋŋ etsɛŋ, Yehowa baafo wɔnaagbai lɛ fɛɛ asɛɛ ni wɔnaŋ amɛ dɔŋŋ.
11. Mɛɛ gbɛ nɔ bɔfo Paulo sane lɛ baanyɛ aye abua bo?
11 Ani bei komɛi lɛ, onuɔ he akɛ Yehowa bɛ ohe miishɛɛ ni no hewɔ nibii eyaaa lɛ jogbaŋŋ kwraa yɛ oshihilɛ mli lɛ? Kɛ́ nakai ni lɛ, kaimɔ akɛ, Yehowa tsuji anɔkwafoi komɛi hu kɛ naagbai ni mli wawai kpe yɛ amɛshihilɛ mli. Amɛteŋ mɔ kome ji bɔfo Paulo. Yesu diɛŋtsɛ hala Paulo ni eyashiɛ ehã “jeŋmaji lɛ kɛ maŋtsɛmɛi kɛ Israelbii lɛ.” (Bɔf. 9:15) Enɛ jeee hegbɛ bibioo! Shi kɛ̃lɛ, Paulo kɛ naagbai pii kpe. (2 Kor. 11:23-27) Ani naagbai ni ekɛkpe lɛ tsɔɔ akɛ ebashɛ he ko ni Yehowa náaa ehe miishɛɛ dɔŋŋ? Dabi kwraa! Paulo nyɛ edamɔ naagbai ni ekɛkpe lɛ fɛɛ anaa, ni no hãa wɔnaa faŋŋ akɛ, Yehowa shiii lɛ. (Rom. 5:3-5) Ni bo hu? Eyɛ mli akɛ okɛ naagbai miikpe moŋ, shi okpako Yehowa sɔɔmɔ. No hewɔ lɛ, hemɔ oye akɛ, Yehowa shiko bo; eyɛ ohe miishɛɛ.
12. Kɛ́ wɔkɛ oti ko ma wɔhiɛ yɛ Yehowa sɔɔmɔ lɛ mli, shi wɔnyɛɛɛ wɔshɛ he lɛ, te no baanyɛ ahã wɔnu he wɔhã tɛŋŋ?
12 Kɛ́ wɔkɛ oti ko ma wɔhiɛ yɛ Yehowa sɔɔmɔ lɛ mli, shi wɔnyɛɛɛ wɔshɛ he lɛ, no hu baanyɛ ahã wɔmiishɛɛ atã. (Abɛi 13:12) Wɔsumɔɔ Yehowa, ni wɔhiɛ sɔɔ nɔ fɛɛ nɔ ni efeɔ ehãa wɔ lɛ. Enɛ hewɔ lɛ, wɔmiisumɔ ni wɔtsu babaoo yɛ esɔɔmɔ lɛ mli. Shi dɔlɛ sane ji, jeee be fɛɛ be wɔnyɛɔ wɔshɛɔ otii ni wɔkɛmamɔ wɔhiɛ yɛ Yehowa sɔɔmɔ lɛ mli lɛ ahe, ejaakɛ bei komɛi lɛ, wɔshihilɛ eŋmɛɛɛ wɔ gbɛ, ni enɛ baanyɛ akumɔ wɔtsui waa. (Abɛi 17:22) Nyɛmi yoo gbɛgbalɔ ko ni atsɛɔ lɛ Holly lɛ wie akɛ: “No mli lɛ, miitao maya Skul Kɛhã Maŋtsɛyeli Sane Kpakpa Jajelɔi lɛ eko, mayasɔmɔ yɛ maŋsɛɛ, loo mayaye mabua kɛ asafo lɛ tsũi ni amamɔɔ yɛ Ramapo lɛ. Shi mishihilɛ tsake, ni mina akɛ minyɛŋ mashɛ otii nɛɛ ahe. Sane lɛ gba minaa waa. Kɛ́ ooshwe waa ni otsu nɔ ko yɛ Yehowa sɔɔmɔ lɛ mli, shi onyɛɛɛ lɛ, ebaanyɛ ehã omiishɛɛ fɛɛ atã.” Wɔteŋ mɛi pii kɛ lɛ kpãa gbee, aloo jeee nakai?
13. Mɛɛ otii nɛkɛ obaanyɛ okɛmamɔ ohiɛ ekɔɔɔ he eko shihilɛ mli ni oyɔɔ?
13 Nɔ ni wɔbaanyɛ wɔfee koni wɔná miishɛɛ ekoŋŋ. Esa akɛ wɔhã ehi wɔjwɛŋmɔ mli be fɛɛ be akɛ, Yehowa nuɔ nii ashishi. Ekɛŋ wɔ akɛ wɔfee nɔ ko ni ele akɛ wɔnyɛŋ wɔfee kɔkɔɔkɔ. Kɛ́ wɔnyɛɛɛ wɔtsu babaoo yɛ esɔɔmɔ lɛ mli tamɔ mɛi krokomɛi po lɛ, wɔjara wa kɛhã lɛ lolo. Yehowa lɛ, nɔ pɛ ni etaoɔ ji, ni wɔbaajɛ heshibaa kɛ anɔkwayeli mli wɔsɔmɔ lɛ. (Mika 6:8; 1 Kor. 4:2) Kɛ́ wɔnyɛɛɛ wɔshɛ oti ko ni wɔkɛma wɔhiɛ lɛ he, shi ena akɛ wɔtsui mli tse, wɔsusuɔ nibii kpakpai ahe, ni wɔmiimia wɔhiɛ ni wɔkase lɛ lɛ, ebaaná wɔhe miishɛɛ. No hewɔ lɛ, kɛ́ ooshwe ni otsu nɔ ko yɛ esɔɔmɔ lɛ mli, shi oshihilɛ eŋmɛɛɛ bo gbɛ lɛ, esaaa akɛ oyeɔ otsui tsɔ.c Moŋ lɛ, obaanyɛ okwɛ akɛ mɛɛ nɔ kroko yɔɔ ni obaanyɛ ofee. Ekolɛ obaanyɛ oye obua oblahii kɛ oblayei ni yɔɔ osafo lɛ mli lɛ koni amɛya amɛhiɛ, loo obaanyɛ owo mɛi ni edara yɛ afii amli lɛ hewalɛ. Ekolɛ obaanyɛ oyasara nyɛmimɛi lɛ, otswa amɛ, loo osɛndi amɛ mɛseji ni okɛwo amɛ hewalɛ. Kɛ́ otsu nɔ ni oshihilɛ baaŋmɛ bo gbɛ ni otsu yɛ Yehowa sɔɔmɔ lɛ mli lɛ, ebaaná ohe miishɛɛ, ni ebaaye ebua bo ni oná miishɛɛ. Etsɛŋ kwraa, jeŋ hee lɛ baaba, ni wɔbaaná hegbɛ wɔsɔmɔ Yehowa ni nɔ ko nɔ ko etsĩii wɔnaa. Nibii ni wɔbaatsu yɛ nakai beiaŋ lɛ ekomɛi po yɛ ni wɔjwɛŋmɔ nyɛŋ ashɛ he bianɛ! Kɛ́ wɔhã enɛ hi wɔjwɛŋmɔ mli lɛ, wɔmiishɛɛ etãŋ. Holly, ni wɔtsĩ etã kɛtsɔ hiɛ lɛ, wie akɛ: “Kɛ́ mina akɛ mimiishɛɛ miihe atã lɛ, mikɛɔ mihe akɛ, ‘Kaaye otsui, etsɛŋ, jeŋ hee lɛ baaba.’ Mile akɛ, yɛ jeŋ hee lɛ mli lɛ, maná hegbɛ mahi shi kɛya naanɔ, ni Yehowa baaye ebua mi ni matsu nɔ fɛɛ nɔ ni mitsui shweɔ ni matsu mahã lɛ lɛ.”
14. Mɛɛ nɔ kroko baanyɛ ahã wɔmiishɛɛ atã?
14 Kɛ́ wɔhã walayeli he wɔjwɛŋmɔ fɛɛ lɛ, wɔmiishɛɛ baatã. Mɛi komɛi yɛ ni kɛ́ okwɛ nibii ni amɛkɛwoɔ Intanɛt lɛ nɔ lɛ, etamɔ nɔ ni daa nɛɛ amɛmiiye wala; ŋmɛnɛ lɛ amɛtee biɛ, wɔ́ lɛ amɛbaho biɛ, amɛmiihéhee nibii, ni amɛmiijie amɛhiɛtserɛ. Kɛ́ ota sɛɛ ookwɛ amɛ lɛ, ebaafee bo akɛ daa nɛɛ amɛyɛ miishɛɛ, ni ekolɛ obaanu he akɛ, ja ofee nibii ni amɛfeɔ lɛ eko dani bo hu obaaná miishɛɛ. Anɔkwa, naagba bɛ he akɛ wɔbaaná wɔhewɔŋ miishɛɛ. Yehowa diɛŋtsɛ po miisumɔ ni wɔná miishɛɛ, ni no hewɔ ebɔ nibii fɛfɛji pii ehã wɔ lɛ. Shi tamɔ mɛi pii ebayɔse lɛ, kɛ́ daa nɛɛ, nɔ pɛ ni wɔsusuɔ he ji bɔ ni wɔbaafee wɔná wɔhewɔŋ miishɛɛ lɛ, wɔmiishɛɛ baatã. Nyɛmi yoo gbɛgbalɔ ko ni atsɛɔ lɛ Eva lɛ wie akɛ, “Kɛ́ okɛɛ ohiɛ sɔŋŋ obaashwɛ lɛ, otsui enyɔŋ omli kɔkɔɔkɔ.” Kɛ́ wɔhã walayeli he wɔjwɛŋmɔ fɛɛ lɛ, wɔmiishɛɛ baatã.
15. Mɛni wɔkaseɔ yɛ Maŋtsɛ Solomon sane lɛ mli?
15 Maŋtsɛ Solomon ye wala diɛŋtsɛ. Ekɛma ehiɛ akɛ, ebaaka nɔ fɛɛ nɔ ni esusuɔ akɛ no baahã ená miishɛɛ lɛ ekwɛ. No hewɔ lɛ, eye niyenii srɔtoisrɔtoi ni ŋɔɔŋɔi, etao lalɔi ni gbee ŋɔɔ ni amɛlá amɛhã lɛ, ni ehé nɔ fɛɛ nɔ ni etsui shweɔ ekɔɔɔ he eko ejara. Shi enɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, etsui enyɔɔɔ emli. Ewie akɛ: “Etɔɔɔ hiŋmɛi lɛ kɛ nikwɛmɔ; ni etɔɔɔ toi hu kɛ ninumɔ.” (Jaj. 1:8; 2:1-11) Mɛi komɛi susuɔ akɛ, kɛ́ amɛná shika pii ni amɛnyɛɔ amɛfeɔ nɔ fɛɛ nɔ ni amɛsumɔɔ lɛ, amɛbaaná miishɛɛ. Shi enɛ jeee anɔkwale; kɛ́ wɔná je nɛɛ fɛɛ po lɛ, jeee no baahã wɔná miishɛɛ lɛɛlɛŋ.
16. Kɛ́ wɔfee nibii kɛye wɔbua mɛi lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ no baahã wɔná miishɛɛ? (Kwɛmɔ mfonirii lɛ hu.)
16 Nɔ ni wɔbaanyɛ wɔfee koni wɔná miishɛɛ ekoŋŋ. Yesu hã wɔle akɛ, “nɔhãmɔ hãa mɔ náa miishɛɛ fe hemɔ.” (Bɔf. 20:35) Asafoŋ onukpa ko ni atsɛɔ lɛ Alekos lɛ wie akɛ: “Mikwɛɔ akɛ mɛni manyɛ mafee kɛye mabua mɛi. Jeee nibii wuji po, shi nibii bibiibibii. Mina akɛ, kɛ́ mifee nibii mihã mɛi lɛ, ehãa misusuɔ amɛhe moŋ fe mi diɛŋtsɛ mihe, ni enɛ hãa mináa miishɛɛ.” Mɛni ji nibii komɛi ni obaanyɛ ofee kɛye obua mɛi? Kɛ́ ona akɛ onyɛmi ko bɛ miishɛɛ lɛ, shɛjemɔ emii. Ekolɛ nɔ ko tsɔ bɛ ni obaanyɛ ofee yɛ enaagbai lɛ ahe, shi kɛ́ obo lɛ toi jogbaŋŋ, ohã ena akɛ esane kã otsui nɔ, ni okai lɛ akɛ ebaanyɛ eshɛrɛ enaagbai lɛ fɛɛ eshwie Yehowa nɔ lɛ, etsui baanyɔ emli fioo. (Lala 55:22; 68:19) Agbɛnɛ hu, obaanyɛ oye obua lɛ ni ena akɛ Yehowa shiko lɛ. (Lala 37:28; Yes. 59:1) Kɛfata he lɛ, obaanyɛ ohoo nii ohã lɛ loo okɛ lɛ aje kpo ni nyɛyashara shi loo ofee nɔ kroko ni tamɔ nakai ni baaye abua lɛ. Obaanyɛ okɛ lɛ ato gbɛjianɔ ni nyɛya shiɛmɔ, ni no hu baahã ená miishɛɛ waa. Kɛ́ ofee nibii ni tamɔ nɛkɛ lɛ, belɛ, ooŋmɛ gbɛ ni Yehowa atsɔ onɔ eye ebua onyɛmi lɛ. Kɛ́ wɔkɛ wɔbe kɛ wɔhewalɛ shã afɔle kɛye wɔbua mɛi lɛ, wɔbaaná miishɛɛ lɛɛlɛŋ!—Abɛi 11:25.
Esaaa akɛ wɔsusuɔ wɔ pɛ wɔhe, esa akɛ wɔsusu mɛi krokomɛi hu ahe (Kwɛmɔ kuku 16)d
17. Kɛ́ wɔmiitao wɔná miishɛɛ lɛ, mɛni esa akɛ wɔfee? (Lala 43:4)
17 Kɛ́ wɔtee nɔ wɔkase Yehowa he nii ni wɔbale lɛ jogbaŋŋ ni wɔfee nɔ ni esumɔɔ be fɛɛ be lɛ, wɔbaaná miishɛɛ. Biblia lɛ hãa wɔleɔ akɛ, Yehowa baanyɛ ehã ‘wɔmii ashɛ wɔhe waa.’ (Kanemɔ Lala 43:4.) No hewɔ lɛ, ekɔɔɔ he eko naagba ni wɔkɛbaakpe yɛ shihilɛ mli lɛ, esaaa akɛ wɔyeɔ wɔtsui. Kɛ́ wɔkɛ Yehowa bɔ naanyo waa ni wɔkɛ wɔhiɛ fɔ̃ enɔ lɛ, ebaaye ebua wɔ ni wɔná miishɛɛ kɛya naanɔ!—Lala 144:15.
LALA 155 Yehowa Hãa Wɔnáa Miishɛɛ Daa
a Kwɛmɔ akrabatsa ni ji, “Okɛ Ohiɛ Afɔ̃ Yehowa Nɔ, Ni Ebaahã Oná Miishɛɛ.”
b Nyɛminuu Dennis Christensen kɛ eŋa Irina fee nɔkwɛmɔnɔ kpakpa yɛ enɛ mli. Kɛ́ ootao obo amɛniiashikpamɔ lɛ toi lɛ, kwɛmɔ Afi 2023 Gbɛtsɔɔmɔ Kuu Lɛ Amaniɛbɔɔ Ni Ji 5 lɛ yɛ jw.org lɛ nɔ.
c Kɛ́ ootao enɛ he saji krokomɛi ni baaye abua bo lɛ, kwɛmɔ sane ni yitso ji, “Okɛ Hiɛshikamɔ Ayɔse Onyɛmɔ, Ni Ohã Omii Ashɛ Ohe” ni je kpo yɛ July 15, 2008, Buu-Mɔɔ lɛ mli lɛ.
d NƆ NI WƆNAA YƐ MFONIRI LƐ MLI: Nyɛmi yoo ko eyahéhée nibii ehã ehe. Shi ehé fɔfɔi eyake nyɛmi yoo ko ni eda yɛ afii amli ni hewalɛwoo he miihia lɛ lɛ hu, ni enɛ ehã ená miishɛɛ waa.