Te “Toro” Ae Kakaonimaki Ma Ni Wanawana
“Ao ai antai te toro ae kakaonimaki ae wanawana, ae kateaki iroun ana toka ba mataniwiia tabonibaina?”—MATAIO 24:45.
1, 2. Bukin tera ngkai e rangi ni kakawaki bwa ti na karerekei karara n taamnei ni boong aikai?
NI BWAKANTAAIN te Kauabong ae Nitian 11 33 C.E, ao a tabeka aia titiraki taan rimwin Iesu ae rangi ni kakawaki nanona nakoira ni boong aikai ae kangai: “Tera kanikinaean rokom ma tokin aonaba?” E kaekaia Iesu n taekina te taetae ni burabeti ae kamimi. E taekini tanuani buaka, roongo, mwaeiei, ao ai taian aoraki. Ma akanne “boni moan rikini maraki.” E na bon rikirake ni kakaiaki riki te kangaanga. Ai kakamaaku ra te bwai ae e na bon riki aei!—Mataio 24:3, 7, 8, 15-22; Ruka 21:10, 11.
2 Ni moa man 1914, a tabe ni kakoroaki bukin angiin baike e taetae ni burabetini Iesu n 1914. E a bon roko ni korakorana te “maraki” ae rabuna ngkai te botannaomata. Ma e ngae n anne, a bon riai n aki maaku Kristian ni koaua. E a tia ngkoa ni berita Iesu bwa e na kateimatoai maiuia n taian amwarake n taamnei. Kioina ngkai e a boni mena Iesu i karawa, e kanga ngkanne ni bairea karerekean karara n taamnei i aon te aba?
3. Tera te babaire are e a tia ni karaoia Iesu ibukin ‘kamarikeara n ara tai’?
3 E katauraoa kaekan te titiraki anne Iesu. E titiraki ni kangai ngke e taekina te taetae ni burabeti aei: “Ao ai antai te toro ae kakaonimaki ae wanawana, ae kateaki iroun ana toka ba mataniwiia tabonibaina ni kaamarakeia n aia tai?” Imwina, e a manga taku riki imwin anne: “E a kabaia te toro ae e noria ana toka ngkana e roko ba e tabe iai. E koaua ae I tuangngkami ba e na karaoia ba mataniwin ana bwai nako.” (Mataio 24:45-47) Ni koauana e na boni bae n iai te “toro” ae e a tia ni mwiokoaki bwa te tia katauraoa te amwarake n taamnei, ae te “toro” ae e riai ni kakaonimaki ma ni wanawana. Ma te koaua bwa bon te aomata ae tii temanna te toro anne, temanna imwin temanna ke te aekaki riki teuana? Kioina ngkai e bati te amwarake n taamnei ae riai ni karekeaki iroun te toro ae kakaonimaki aei, e riai ngkanne bwa ti na kakaaea bwa antai te toro aei.
Te Toro aei Tii Temanna ke te Koraki ae Mwaiti?
4. Ti kanga n ataia bwa e aki kona n nanonaki te aomata ae tii temanna bwa e na tei ibukin “te toro ae kakaonimaki ae wanawana”?
4 E aki kona n tei “te toro ae kakaonimaki ae wanawana” ibukin tii temanna te aomata. Bwa bukin tera? Ibukina bwa e a kaman moana ana mwakuri te toro aei n tibwaa te amwarake n taamnei man te moan tienture, ao ni kaineti ma are e taku Iesu, e bon teimatoa naba ni mwakuri te toro aei ni karokoa rokon te Toka n 1914. E na kabanea ngkanne te ririki ae 1,900 tabun te aomata ane e kakaonimaki ni mwakuri anne. E kangaanga te roko n te abwaki n ririki anne ao e aki roko naba iai Metutera!—Karikani Bwaai 5:27.
5. Kabwarabwaraa bwa bukin tera ngkai a aki kona n nanonaki Kristian aika kabiraki n tatabemania nako bwa a na tei ibukin te taeka ae “te toro ae kakaonimaki ae wanawana.”
5 Nanona ngkanne bwa te kibuntaeka ae “te toro ae kakaonimaki ae wanawana” e kaineti nakoia Kristian n tatabemania nako? E koaua bwa a riai Kristian ni kabane ni kakaonimaki ao ni wanawana; ma e teretere bwa e nanona te bwai riki teuana Iesu ngke e taekina “te toro ae kakaonimaki ae wanawana.” Ti kanga n ataa anne? Ibukina bwa e taekinna ae n ‘rokon te toka’ ao e na katea te toro anne “ba mataniwin ana bwai nako.” A na kanga ngkanne Kristian n tatabemania nako n rineaki bwa a na tararuai “ana bwai nako” te Uea? E na boni kangaanga reken anne!
6. E kanga ni kataia ni mwakuri te natannaomata ae Iteraera n aron ana “tabonibai” te Atua ke ana “toro”?
6 Te iango ae tii ngaia te kabanea n raoiroi riki, e bon nanonia te kurubu ni Kristian teuana Iesu bwa “te toro ae kakaonimaki ae wanawana.” E kona naba ni kaineti nakoia tooro aika kakaokoro nako aroia? Eng, bwa itibubua te ririki imwain Kristo, ao Iehova e arana te natannaomata ae Iteraera bwa “taani kakoaua au taeka” ao “au tia makuri ae I rineia.” (Itaia 43:10) Kaain Iteraera ni kabane man 1513 B.C.E., ake a anganaki te Tua Mairoun Mote, ni karokoa Bentekota n 33 C.E., boni ngaiia kaain te koraki n toro aei. A aki reke tibwangaia angiia I-Iteraera n tararuakin te natannaomata ke ni babairean kaetieti ibukin kaamwarakeaia n te itera n taamnei. E kabonganaia ueea Iehova ma taani motikitaeka, burabeti, ibonga ao ai tibun Rewi bwa a na karaoi mwakuri aikai. A riai n tei ibukin ana tautaeka Iehova te natannaomata ae Iteraera ao ni kamoamoaa taekana i buakoia natannaomata nako. A na riki tibun Iteraera n tatabemania nako bwa ana tia kakoaua Iehova.—Te Tua-Kaua 26:19; Itaia 43:21; Maraki 2:7; I-Rom 3:1, 2.
E a Kabaneaki te “Toro”
7. Bukin tera ngke e a aikoa kariaiakaki te natannaomata ae Iteraera n “toro” iroun te Atua?
7 Kioina ngkai I-Iteraera bon ana “toro” te Atua n tienture aika nako, boni ngaiia naba ngkanne ake e taekinia Iesu ngke e taekina taekan te toro? Tiaki, bwa Iteraera ake rimoa a a tia ni bitaki n te aro are a aikoa ngkai kakaonimaki ke ni wanawana. E kabwarabwaraa taekaia Bauro ngke e korea ana taeka lehova nakoia te natannaomata aei ni kangai: “E taetaebuakaki aran te Atua i buakoia Tientaire i bukimi.” (I-Rom 2:24) A a bon roko n tokiia Iteraera man rongorongon aia karitei n taai aika nako ngke a ribaa Iesu, ao n te aro anne are a a ribaki iai iroun Iehova.—Mataio 21:42, 43.
8. E rineaki n ningai te “toro” are e onea mwia Iteraera, ao n te aro raa?
8 Ana aki-kakaonimaki te “toro,” aei, e aki nanonaki iai bwa e na katokiia taan taromauriia aika kakaonimaki man rereken kanaia n te itera n taamnei. N tain Bentekota 33 C.E., 50 te bong imwin utin Iesu, ao e a ruo te taamnei ae raoiroi i aoia 120 taan rimwin Kristo n te ruu i eta i Ierutarem. N te tai anne ao e a bungiaki te natannaomata ae boou. E tanoata taekan tein te botaki aei ngke a a moanna kaaina, n taetaekina “ana makuri te Atua aika kamimi” nakoia kaain Ierutarem ma te ninikoria. (Mwakuri 2:11) Mangaia are bon te natannaomata n te itera n taamnei ane boou anne, are e a riki bwa te “toro” are e na tataekina mimitongin Iehova nakoia aomata ao e na katauraoi naba amwarake n taamnei n te tai ae riai. (1 Betero 2:9) E tau raoi n aranaki bwa “ana Iteraera te Atua.”—I-Karatia 6:16.
9. (a) Antai kaain “te toro ae kakaonimaki ae wanawana”? (b) Antai ngkanne “tabonibaina”?
9 Kaain “ana Iteraera te Atua” n tatabemania nako boni Kristian aika a a tia ni katabui maiuia, ao ni bwabetitoaki naba n te taamnei ae raoiroi, ma ni kaantaningaa te nako karawa. Mangaia are te kibuntaeka ae “te toro ae kakaonimaki ae wanawana” e kaineti nakoia kaain te natannaomata n taamnei aika kabiraki ni kabane aika mena i aon te aba, man 33 C.E. ni karokoa ngkai. N aron naba are kaain Iteraera ake a maeka n te tai are i marenan te ririki 1513 B.C.E. ni karokoa Bentekota 33 C.E., bon tooro ake kaain te koraki ni moan Kristian. Ma antai ngkanne taian ‘tabonibai’ ake a bubutimwaea te amwarake n taamnei mairoun te toro? N te moan tienture C.E., ao a bane Kristian ni kaantaningaa te nako karawa. Mangaia are tabonibai boni Kristian aika kabiraki naba, ake a aki iangoaki bwa te kurubu n aomata teuana ma a taraaki n tatabemania nako. A kainnanoa te amwarake n taamnei mairoun te toro aomata ni kabane, n ikotaki naba ma te koraki ake iai mwiokoaia n te ekaretia.—1 I-Korinto 12:12, 19-27; Ebera 5:11-13; 2 Betero 3:15, 16.
“Aia Makuri Nako n Tatabemania”
10, 11. Ti kanga n ataia bwa a aki bane te koraki n toro aikai n titeboo mwiokoaia n aia mwakuri?
10 Kioina ngkai “ana Iteraera te Atua” bon te koraki n toro ae kakaonimaki ae wanawana ae iai mwiokoaia, a bane ngkanne n tatannako ma tabeia. E katereterea aei Iesu n ana taeka ae koreaki ni Mareko 13:34 ngke e kangai: “Ai aron te aomata are e nako n te aba teuana, ngke e kitana batana, ao e angania ana toro te tau-taeka, n angania aia makuri nako n tatabemania, ao e tuanga te tia tantani n te mataroa, ba e na kamarurungnga.” Mangaia are a bane n tatannako ma mwiokoaia tooro aikai, bwa a na karikirakei riki ana bwai Kristo aika i aon te aba. A karaoa aia beku aei kaain te toro aei ni kaineti ma aia konabwai n tatabemania nako ao aia tai ae kona n reke.—Mataio 25:14, 15.
11 Imwina riki ao e a manga tuangia Kristian aika kabiraki te abotoro Betero n ana tai ni kangai: “Bwaai n tituaraoi aika kam anganaki, kam na manga angania raomi nako n akoiia iai, n ai aroia touati aika raoiroi aika ana touati ana akoi te Atua.” (1 Betero 4:10) Mangaia are, iai mwiokoaia taani kabiraki bwa a na uouota te rongorongo nakon temanna ma temanna, bwa a aonga ni kabongana ana bwai n tituaraoi te Atua are e a tia n angania. Imwina riki e a katereterea Betero n ana taeka bwa a aki bane n titeboo aia konabwai Kristian ni kabane, n ikotaki naba ma mwiokoaia ao ai kakabwaiaia aika okoro n aia beku ibukin Atuaia. Ma a bane ni kona n ibuobuoki te koraki n toro aei n aanga tabeua ibukin karikirakean aroia te natannaomata n taamnei. N te aro raa?
12. A kanga te koraki n toro aika aine ao mwaane n tatabemania nako ni boutokaa rikiraken mwaitiia raoia n toro?
12 Te moanibwai, a kaantaningaki n tatabemania nako bwa a na riki bwa taani kakoaua ibukin Iehova, aika tataekina te rongorongo ae raoiroi ae taekan te Tautaeka n Uea. (Itaia 43:10-12; Mataio 24:14) Imwain raoi waeraken Iesu nako karawa, e tuangia ana reirei aika kakaonimaki aika mwaane ao aine bwa a na riki bwa taan reirei. E taku: “Ma ngaia ae kam na nako ni kakiritiania botanaomata ni kabaneia, ni babetitoiia nako nanon aran te Tama ma te Nati ma te Tamnei are Raoiroi; n reireiia ba a na kabane baike I tuangngkami n tauu: ao noria, I a memena naba i roumi ni boongi ni kabane ni karokoa tokin aonaba.”—Mataio 28:19, 20.
13. Tera te kakabwaia are e reke nakoia taani kabiraki ni kabane?
13 Ngke a moani kuneaki taan rimwin Kristo aika boou, ao a karauaki n reireiaki bwa a na atai bwaai ni kabane ake e tua Kristo bwa e na karaoaki irouia taan rimwina. Imwin tabeua te tai ao a a katauaki ake a butimwaea aei bwa a nang riki bwa taan reireinia aomata. A inaaomata kaain te koraki n toro man baronga aika bati ni karerekei amwarake n taamnei. A buokanibwai Kristian ni kabane aika kabiraki n aia mwakuri ni karikiia aomata bwa taan rimwin Kristo. (Mwakuri 2:17,18) E waaki nako te mwakuri aei man te tai are e moana karaoan iai ana mwakuri te toro aei, ni karokoa tokin te waaki ae buakaka ae ngkai.
14. Antai ae aki uki nakoia te kabwarabwara n te ekaretia, ao tera aia namakin aine aika kakaonimaki aika kabiraki ni kaineti ma anne?
14 Te koraki ake a a tibwa bwabetitoaki aika kabiraki, a a manga riki naba bwa kaain te toro, ao n aki ongeia bwa antai ae reireiia, ma a boni karekea naba reireiaia irouia te koraki ake a katauaki bwa a na riki bwa unimwaane n te ekaretia ni kaineti ma ana kaetieti te Baibara. (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:6-9) Mwaane aika rineaki aikai, a kakabwaiaki n anganaki te kona ni buoka rikiraken te natannaomata n te aro ae kaokoro. Kristian aine aika kabiraki aika kakaonimaki, a aki ribaa are bon tii mwaane aika Kristian aika a riai ni kabwarabwara n te ekaretia. (1 I-Korinto 14:34, 35) Ma a kukurei ni karekei kakabwaiaia man aia kakorakora mwaanen te ekaretia, ao a kukurei naba ni karaoi mwioko tabeua aika okoro ake a uki karaoaia irouia aine, n ikotaki naba ma tataekinan te euangkerio nakoia aomata. Taari aine aika kabiraki aika ingainga nanoia ni boong aikai, a kaotiota naba te nanorinano ae aron anne n aki ongeia bwa unimwaane ake a a tia ni katauaki nakon te kairiri kaain te koraki ake a kabiraki, ke tiaki.
15. Tera teuana nibwan te amwarake n taamnei n te moan tienture, ao antai ae kaira karaoana?
15 Oin raoi te amwarake n taamnei are e reke n te moan tienture e waakinaki man reeta aika koreaki irouia abotoro ao taan rimwin Kristo tabeman ake taani kairiri n taai akekei. E tabwanin te Baibara n Erene n reeta aikai ake a mena i nanon booki ake a kairaki koreaia iroun te taamnei aika 27 mwaitiia. Ngaai ngkai aika a kakabonganaki n taian ekaretia, ao akea te nanououa bwa boni ngaia ae a kakatauraoa aia reirei mai iai unimwaane. N te aro aei, ao a kona ngkanne te koraki ake a tei ibukin te toro ae kakaonimaki n tibwatibwaa te amwarake n taamnei ae bati nakoia Kristian aika raoiroi nanoia. E kakoauaki bwa a a tia te koraki n toro n te moan tienture ni kakaonimaki nakon mwiokoaia.
Te “Toro” 19 te Tienture Imwina
16, 17. A kanga te koraki n toro ni kaota koauan aroia ni kakaonimaki, ni waakinakoan karaoan tabeia man ririki ake rimoa ni karokoa 1914?
16 Ma tera aroni boong aikai? Ngke e oki Iesu n 1914, te koaua bwa e kunea te kurubu teuana ae kaainaki irouia Kristian aika kabiraki ake a kakaonimaki n anganga te amwarake n taina ae riai? E boni kunea. E kai kinaaki te kurubu aei ibukin uaan aia mwakuri kaaina aika raraoi. (Mataio 7:20) E kakoauaki naba aei man rongorongon bwaai aika a riki n taai aika nako.
17 N te tai are e a oki iai Iesu, ao tao bon 5,000 tabun tabonibai ake a tabe ni kabutanako taekan te koaua man te Baibara. A karako taani mwakuri iai ma e kabonganai aanga aika niniwana te toro ibukin kataabangakan te rongorongo ae raoiroi. (Mataio 9:38) N te katoto, a karaoaki babaire ibukin kabwarabwara aika reke man booki aika kabwarabwaraa te Baibara bwa a na boretiaki n te nutibeebwa n te mwaiti ae e kaania 2,000. N te aro aei ao e kona n roko te koaua man ana Taeka te Atua, irouia aomata aika a mwaiti riki nakon tebwina te ngaa n te tai ae tii teuana. N reitaki ma anne, e a tia naba ni katauraoaki te kaetieti ibukin kaotan taamnei ake a aki-kakammwakuri ao aika kakammwakuri naba, ae a ikotaki ae wanua te aoa maanna. Imwin taiani kamataku aikai, ao a a kona ngkanne n anganaki aomata aika e raka i aon ruaiwa te mirion mwaitiia ake a mena n aaba aika tenua aika taian kantenanti, rongorongon te Baibara man te moani karikibwai ni karokoa banen te Tautaeka ae Manna Tenga te Ririki are e kairaki iroun Kristo. Boretiakin booki bon teuana naba te anga ae kabonganaki. N aron ae iai 50,000 tabun katoton Te Taua-n-Tantani aika boretiaki n 1914.
18. E rinea n ningai te toro Iesu bwa e na tautaekani ana bwai nako, ao bukin tera?
18 Eng, ngke e a roko te Toka, e kuneia ana toro aika kakaonimaki n teimatoa ni kaakamwarakeia taian tabonibai ao n tataekina naba te rongorongo ae raoiroi. E a bati riki ngkai mwiokoaia tooro aikai. E taku Iesu: “E koaua ae I tuangngkami ba e na karaoia ba mataniwin ana bwai nako.” (Mataio 24:47) E karaoa aei Iesu n 1919, ngke e a tia te toro n rinanon tuoakina. Ma bukin tera ngkanne bwa e a bati riki mwiokoan “te toro ae kakaonimaki ae wanawana”? Ibukina bwa e a bati riki ana bwai te Toka. E kaueaki Iesu n 1914.
19. Kabwarabwaraa bwa e kanga n tararuaki kainnanoia “te koraki ae uanao” n te aro n taamnei.
19 Baikara bwaai ake e rineaki te toro ae kakaonimaki bwa e na tautaekani, iroun ana Toka are e a tibwa kaueaki? Bwaai n taamnei ni kabane ake Ana bwai i aon te aba. N te katoto, uabwi te ririki imwin katokaani Kristo i aon ana kaintokanuea n 1914, ao e a tibwa kuneaki “te koraki ae uanao” mai buakoia “tiibu tabemang.” (Te Kaotioti 7:9; Ioane 10:16) Te koraki aikai bon tiaki taani kabiraki ake “ana Iteraera te Atua,” ma boni mwaane ao aine aika raoiroi nanoia aika kaantaningaa te maiu i aon te aba, ao a tangira Iehova ma ni kani beku irouna n aron naba are a karaoia te koraki ake a kabiraki. N aron anne, a taku nakon “te toro ae kakaonimaki ae wanawana”: “Ti na airi ma ngkami, ba ti ongo ba E memena te Atua i roumi.” (Tekaria 8:23) Te koraki ni Kristian aika a tibwa bwabetitoaki aikai, a katoonga naba te amwarake n taamnei ae bati aei, are aekakin naba are irouia tabonibai ake a kabiraki, ao koraki aika uoua aikai a uaia n ibuokanibwai ni kanaia n taamnei man te tai arei ni karokoa ngkai. Ai kabwaia ra kaain “te koraki ae uanao” iai!
20. Tera te mwioko are a karaoia “te koraki ae uanao” ibukin karikirakean ana bwai te Uea?
20 A kukurei kaain “te koraki ae uanao” n ikotaki ma te koraki n toro ake a kabiraki n tataekina te rongorongo ae raoiroi. Ibukin aia uarongorongo, e a tabe ngkanne n ririkirake mwaitin ana bwai te Toka i aon te aba, mangaia are e a rikirake naba mwiokoan “te toro ae kakaonimaki ae wanawana.” Kioina ngkai e a tabe n rikirake mwaitiia aomata aika a tangiria ni kan reiakina te koaua, a a kateaki ngkanne taabo ni boreeti aika bati bwa kaitaraan kainnanoakin booki ake a aanaki n te Baibara. A kateaki mwaangan te aobiti n tararua ibukia Ana tia Kakoaua Iehova n aaba aika mwaiti. A tibwaaki nako mitinare “ni karokoa tabon aonaba.” (Mwakuri 1:8) Man te mwaiti ae tao nimaua te ngaa taani kabiraki n 1914, e a rikirake mwaitiia taan neboa te Atua ni karokoa ae e a raka riki i aon onoua te mirion ni boong aikai, ao angiina bon “te koraki ae uanao.” Eng, e a raka riki ngkai mwaitin ana bwai te Uea man te tai are e kaueaki iai n 1914!
21. Baikara kaikonaki aika uoua ake ti na rinanoi n ara reirei are imwina?
21 E kaotaki man bwaai aikai ni kabane bwa e a tia ni ‘kakaonimaki ma ni wanawana’ te toro aei. Imwin naba te tai are e taekina iai “te toro ae kakaonimaki ae wanawana” Iesu, ao e a anga uoua te kaikonaki are e a kateretereaki iai aroaro akanne. Kaikonakaia kibono aika wanawana ao aika nanobaba, ao kaikonakan taian tarena. (Mataio 25:1-30) Ai kaingainga ra! Baikara nanon taiani kaikonaki aikai ibukira ni boong aikai? Ti na rinanon taekan te titiraki aei n te kaongora are imwina.
Tera Am Iango?
• Antai kaain “te toro ae kakaonimaki ae wanawana”?
• Antai “tabonibaina”?
• E mwiokoaki n ningai te toro ae kakaonimaki bwa e na mataniwi i aon ana bwai ni kabane te Toka, ao bukin tera ngkai e riki anne n te tai anne?
• Antai aika a a tia ni buoka karikirakean ana bwai te Toka i nanon tatabebwi te ririki n nako, ao a kanga ni karaoa anne?
[Taamnei n iteraniba 20]
A kakoauaki bwa a teimatoa ni kakaonimaki nakon mwiokoaia te koraki n toro n te moan tienture