Epausa tekotevẽhápe

REÑEʼẼ térã rejapo jave ne asignasión iñimportánte repytaʼimi ha upéi resegi reñeʼẽ. Péicha hesakãvéta pe informasión ha umi nerendúva imanduʼa porãvéta umi púnto prinsipál rehe. Pyaʼeterei reñeʼẽramo katu redesahusiáta umi nerendúvape ha noñentendeporãmoʼãi la eréva.

¿Mbaʼéichapa reikuaáta moõpa tekotevẽ repausaʼimi? ¿Mbaʼeichagua páusapa rejapo vaʼerã?

Oĩ jave umi sígno de puntuasión. Jalee hag̃ua hekoitépe peteĩ informasión, tekotevẽ ñañatende porã umi sígno de puntuasiónre, umíva ohechauka moõpa otermina peteĩ párrafo térã peteĩ fráse. Por ehémplo umi kóma térã dos púnto nepytyvõ repilla hag̃ua mbaʼéichapa rentende vaʼerã umi fráse. Péro relee jave en púvliko umi nerendúva ndohechamoʼãi umíva, upévare rerrespeta vaʼerã umi sígno de puntuasión, upéicharõmante haʼekuéra opilláta avei mbaʼépa heʼise pe informasión. (Ikatu rehecha leksión 1, “Elee oĩhaichaite”.) Nderejapóiramo umi páusa tekotevẽhápe, ijetuʼúta umi nerendúvape ontende hag̃ua pe releéva, térã ontendéta ótra kosaite.

Reikuaa hag̃ua avei moõpa tekotevẽ repausa reñatende vaʼerã umi palávra oñemoĩvare káda frásepe. Por ehémplo heʼíramo: “¡Cháke!”, térã “maʼéna anga”, repillátama mbaʼéichapa relee vaʼerã. Upéicha avei ojapo umi chofér ivakeánova oviaha jave, haʼekuéra oikuaa mbaʼéicha javépa tekotevẽ ofrenaʼimi térã omombytaite voi ikamión. Nde avei rejapo vaʼerã upéicha reñeʼẽ jave, ndahaʼéi reprepara porãnte vaʼerã ne asignasión, síno epytaʼimi umi párte tekotevẽhápe. Péicha umi mbaʼe eréva igústo ha oñentende porãta.

Rejepreparávo relee hag̃ua en púvliko ikatu remarka umi lugár tekotevẽhápe repytaʼimi. Por ehémplo, rejaposéramo peteĩ páusa mbykýva, ikatu remoĩ peteĩ rrajaʼi opakuévo pe fráse, ha rejaposéramo peteĩ páusa ipukuvéva, ikatu remoĩ dos rrája. Péro releekuévo rehechakuaáramo rejapoha peteĩ páusa natekotevẽihápe, emarka umi palávra tekotevẽva relee de segidoite. Upéi elee kompletoite pe fráse ijetuʼúva ndéve. Heta diskursánte ivaléva ojapo péicha.

Ñañemongeta jave ñande rapichándi nañaneprovlemaguasúi jajapo hag̃ua páusa, pórke odependéntema la jaʼesévare osẽ reíntema hag̃ua ñandéve. Péro rejepokuaáramo repausapa rei natekotevẽihápe, noñentendemoʼãi la eréva ha avavépe nereipytyvõmoʼãi. Ikatu rehecha leksión 4, “Elee ha eñeʼẽ syryry”, upépe retopáta heta suherénsia remehora hag̃ua.

Reñeʼẽta jave ótro púntore. Rejapo jave nde párte iporãta avei repausáramo reñeʼẽta jave ótro púntore, péicha umi nerendúva ikatúta ojepyʼamongeta pe ere vaʼekuére ha opillátama reñeʼẽtaha ótra kósarema. Upéicha avei ojapo umi omaneháva veíkulo, ojerétaramo peteĩ eskínape, ofrenaʼimi katuete ojere porã hag̃ua.

Heta diskursánte ndopausái oñeʼẽta jave ótro púntore. ¿Mbaʼérepa oiko jepi upéva? Ikatu oime oñeʼẽse hetaiterei mbaʼére ha apúrope oho hese. Sapyʼánte koʼãichagua persóna ojepokuaa voi péicha oñeʼẽ, térã ohendu entéro umi oĩva ijerére oñeʼẽ pyaʼetereiha avei. Péro umi ndopausáiva oñeʼẽ jave, noporomboʼeporãi. Rehechakuaáramo iñimportanteha pe informasión ha reipotáramo umi nerendúva imanduʼa pe ere vaʼekuére, tekotevẽ trankílo porãnte remyesakã umi púnto prinsipál. Aníke nderesarái umi páusa iñimportanteha ñaporomboʼe hag̃ua.

Rejapótaramo peteĩ diskúrso, nde voskéhope remohenda porã vaʼerã umi púnto prinsipál ha ehecha moõpa repausaʼimíta, ikatu hag̃uáicha umi nerendúva opilla rehasatamaha ótro púntope. Ha otokáramo ndéve rejapo diskúrso leído, ikatu remarka umi idéa prinsipál, péicha reikuaátama moõpa repausáta.

Koʼãichagua páusa ipukuve vaʼerã, péro ani rehasa la rrája, pórke ikatu remongaiguepa umi nerendúvape. Ipukuetereíramo umi páusa, umi hénte opensáta nderejepreparái hague ha ndereikuaaveimaha mbaʼépa la erétava.

Rerresalta hag̃ua la eréva. Umi páusa tuicha avei nepytyvõta rerresalta hag̃ua peteĩ púnto. Por ehémplo, katuete og̃uahẽvéta upe eréva repytaʼimíramo rejapo rire peteĩ porandu, térã ere rire peteĩ mbaʼe iñimportánteva. Peichagua páusa ikatu avei oipytyvõ umi nerendúvape ojepyʼamongeta hag̃ua upe ohendu vaʼekuére, térã oikuaaseve hag̃ua mbaʼépa eréta upe rire. Péro nemanduʼa vaʼerã reiporavo vaʼerãha mbaʼe púntopa rerresaltase, pórke rejapóramo manterei amo ipahápe rekonfundipa jeýta umi nerendúvape.

Jesús ojevale porã vaʼekue koʼãichagua páusare. Oĩrõ guare peteĩ sinagógape Nazarétpe, Jesús olee kuri Isaías kuatiañeʼẽ, péro nomyesakãi derechoite mbaʼépa heʼise pe profesía. Síno primerorã olia pe kuatiañeʼẽ ha omeʼẽ pe kuimbaʼe oñatendévape upépe. Upéi oguapy ha opavave oĩva pe sinagógape ojesareko hese. Upépe ae haʼe heʼi umi héntepe: “Koestedía oñekumpli pe aleéva angete” (Luc. 4:16-21).

Oiko jave peteĩ mbaʼe ikatúva oporodistrae. Sapyʼánte remeʼẽ jave nde diskúrso ikatu oiko oimeraẽ mbaʼe odistraéva umi nerendúvape ha tekotevẽmante repyta. Upéva oiko jepi avei predikasiónpe, ikatu hatãiterei ohasa peteĩ kamión, térã hasẽ peteĩ mitã. Ñande aty guasuhápe katu oĩramo peteĩ tyapu oporomolestáva, ikatúnte reñeʼẽ hatãmie, péro hatãitereíramo pe tyapu ikuentavénte repyta ha rehaʼarõ topa raẽ, pórke umi nerendúva ndaikatumoʼãi voínte oñatende nderehe. Rejapóramo koʼãichagua páusa reipytyvõta umi nerendúvape oaprovecha porã hag̃ua pe informasión.

Oñembohovái hag̃ua umi porandu. Nde diskúrso aja rejapóramo peteĩ porandu ojepyʼamongeta hag̃ua umi nerendúva, rehaʼarõʼimi vaʼerã haʼekuéra ombohovái hag̃ua pe porandu ipyʼapýpe. Neremeʼẽiramo tiémpo opensa hag̃ua hikuái, umi porandu ndaideprovechomoʼãi.

Ndahaʼéi umi diskúrso javénte rejapo vaʼerã umi páusa, síno avei predikasiónpe. Oĩ ningo persóna nanderejáiva voi reñeʼẽ, oñepyrũ guive oñeʼẽ oho reíma voi hese. Oimérõ nde rejepokuaa jepi reñeʼẽterei, umi suherénsia oĩva ko leksiónpe nepytyvõta remehora hag̃ua. Péicha ikatúta reñemongetakuaave ha ndekatupyryvéta predikasiónpe. Entérope ou porãiterei peteĩ páusa; isilénsio jave ningo japytuʼu, ñandepyʼaguapy ha igustoiterei.

Ñañemongeta jave ndahaʼéi ñandénte jajagarrapa vaʼerã, tekotevẽ avei ñahendu mbaʼépa opensa pe ótra persóna. Rejapysakáramo umi ótro oñeʼẽ jave, rehechaukáta iñimportanteha ndéve g̃uarã haʼekuéra heʼíva, ha katuete nerenduséta avei hikuái.

¿Mbaʼépa ikatu rejapo repredika porãve hag̃ua? Ndénte reñeʼẽ rangue iporãvéta rehejáramo umi hénte avei opartisipa meme. ¿Mbaʼéicha ikatu rejapo upéva? Oñepyrũ hag̃ua oñemongeta oĩ heta oñeʼẽva peteĩ témare ha ojapóva peteĩ porandu, ha ohaʼarõ pe ogajára ombohovái. Upéi oreko enkuénta mbaʼépa heʼi pe ogajára osegi hag̃ua oñemongeta, ha ija vove chupe ombaʼeporandu jey pe ogajárape. Péicha ojapo koʼã ermáno oikuaágui oipytyvõ porãvetaha umi héntepe oikuaáramo mbaʼépa oipyʼapy ha ointeresa chupekuéra (Prov. 20:5).

Añetehápe ningo naentéroi ombohováita umi porandu ñande ñahaʼarõháicha. Péro lomímonte ñameʼẽ vaʼerã chupekuéra tiémpo ombohovái hag̃ua, Jesús omeʼẽ vaʼekue tiémpo iñenemigokuérape jepe okontesta hag̃ua (Mar. 3:1-5). Jajapo jave upéva ñaipytyvõ umi ñanerendúvape opensa hag̃ua, ha péicha ikatu jaikuaa mbaʼépa oĩ ikorasõme. Ñande jaipota umi hénte odesidi porã ha umi porandu rupive ikatúta japilla mbaʼéichapa ñaipytyvõ porãvéta chupekuéra (Heb. 4:12).

Ñañehaʼãramo jaiporu porã umi páusa saʼi saʼípe ñanevakeánotama. Péicha hekoitépe ñaporomboʼéta, ndahasymoʼãi oñentende hag̃ua la jaʼéva ha pe enseñánsa opyta arevéta umi hénte akãme.