Vijiji He Dona Yin Finflin De
“Na yè ji Whlẹngantọ de hlan mì to egbé . . . he yin Klisti Oklunọ.”—Luku 2:11.
NUDI owhe fọtọ́n donu awe die wayi, yọnnu de ji visunnu de to tòpẹvi Bẹtlẹhẹm tọn mẹ. Omẹ vude poun to otò lọ mẹ wẹ mọnukunnujẹ nujọnu-yinyin vijiji ehe tọn mẹ. Ṣigba lẹngbọhọtọ delẹ, he to danji po lẹngbọpa yetọn lẹ po to ozán lọ mẹ, mọ angẹli susugege lẹ bo sè yé to hànji dọmọ: “Gigo hlan Jiwheyẹwhe to olọn aga, podọ jijọho to gbẹtọ mẹhe mẹ ewọ yin homẹhunnọ te lẹ ṣẹnṣẹn.”—Luku 2:8-14.
Enẹgodo lẹngbọhọtọ lọ lẹ mọ Malia po asu etọn Josẹfu po to kanlinpa de mẹ, kẹdẹdile angẹli lọ lẹ ko dọna yé do. Malia do Jesu na ovi lọ, bo tẹ́ ẹ do otò kavi núdùtẹn kanlin lẹ tọn de mẹ to kanlinpa lọ mẹ. (Luku 1:31; 2:12) To egbehe, owhe fọtọ́n donu awe godo, diblayi madatọ̀n gbẹtọvi lẹpo tọn wẹ sọalọakọ́n nado yin hodotọ Jesu Klisti tọn. Podọ nujijọ he gando jiji etọn go lẹ yin dodonu otàn he sọgan ko nọ yin pìnpìn hú devo depope to whenuho gbẹtọvi tọn mẹ.
To Espagne, otò he mẹ aṣa Katoliki tọn doadọ̀do te de podọ fie gbẹtọ lẹ yiwanna hùnwhẹ aṣa tọn lẹ te tlala, aliho susu ko yin awuwlena nado flin ozán dopo gee enẹ lọ to Bẹtlẹhẹm.
Hùnwhẹ Noẹli Tọn to Espagne
Sọn owhe kanweko 13tọ gbọ́n, Nujijọ Jiji Jesu tọn lẹ didohia yin dopo to adà he nọ saba yin mimọ to hùnwhẹ Espagne tọn lẹ mẹ. Whẹndo susu nọ basi ojlẹmọ pẹvi otò he mẹ Jesu yin titẹ́ do tọn. Boṣiọ okò tọn lẹ nọ nọtena lẹngbọhọtọ lọ lẹ, Nujlẹtọ (kavi “ahọlu atọ̀n”) lọ lẹ, Josẹfu, Malia, po Jesu po. Nudohia daho Nujijọ Jiji Jesu tọn he nọ bẹ boṣiọ he klo taidi gbẹtọ lẹ hẹn nọ saba yin didoai sẹpọ tòhọ̀ lẹ to Noẹli whenu. E họnwun dọ François d’Assise wẹ na ko ze aṣa ehe sinai to Italie nado dọ̀n ayidonugo gbẹtọ lẹ tọn wá kandai Owe Wẹndagbe lẹ tọn ji gando jiji Jesu tọn go. To nukọnmẹ yẹwhenọ pamẹnọtọ Franciscain lẹ hẹn aṣa lọ gbayipe to Espagne podọ to otò devo lẹ mẹ.
Nujlẹtọ lọ lẹ tindo adà tangan de to hùnwhẹ Noẹli Espagne tọn lẹ mẹ, kẹdẹdi Papa Noẹli to otò devo lẹ mẹ. Gbẹtọ lẹ yise dọ Nujlẹtọ lọ lẹ nọ na nunina ovi Espagne tọn lẹ to 6 janvier, heyin Día de Reyes (Azán Ahọlu lẹ tọn), kẹdẹdile Nujlẹtọ lẹ, sọgbe hẹ nuyise he gbayipe, hẹn nunina wá na viyẹyẹ Jesu do. Etomọṣo, omẹ vude wẹ yọnẹn dọ kandai Owe Wẹndagbe lẹ tọn ma dọ Nujlẹtọ nẹmu he dla Jesu pọ́n gba. Kakati nado yin ahọlu lẹ, yé yin yinyọnẹn po gbesisọ po taidi sunwhlẹvu-plọntọ lẹ.a Humọ, to dlapọn Nujlẹtọ lọ lẹ tọn godo, Hẹlodi hù visunnu he tin to Bẹtlẹhẹm lẹpo “sọn ovi owhe awe mẹ tọn jẹ odò” na e to tintẹnpọn nado hù Jesu wutu. Enẹ dohia dọ ojlẹ delẹ ko juwayi to jiji Jesu tọn godo whẹpo yé do basi dlapọn yetọn.—Matiu 2:11, 16.
Sọn owhe kanweko 12tọ gbọ́n, tòpẹvi Espagne tọn delẹ nọ basi wadohia jiji Jesu tọn, ehe nọ bẹ dlapọn lẹngbọhọtọ lẹ tọn podọ to nukọn mẹ Nujlẹtọ lẹ tọn yì Bẹtlẹhẹm hẹn. To egbehe, tòdaho Espagne tọn susu wẹ nọ wleawuna cabalgata, kavi sadidi de, to 5 janvier lẹpo, bọ “ahọlu atọ̀n” lọ lẹ nọ ṣite to mọto heyin aṣọ́dona delẹ mẹ bo nọ to bọnbọn lẹ má na nupọntọ lẹ gbọn tòhò lọ mẹ. Aṣọ́donu Noẹli tọn lẹ po villancicos (ohàn) lẹ po nọ yidogọna zohunhun ojlẹ hùnwhẹ lọ tọn.
Whẹndo Espagne tọn susu yiwanna nado nọ dù núdùdù whèjai tọn vonọtaun de to ozán he jẹnukọnna Noẹli mẹ (24 décembre). Núdùdù aṣa tọn lọ nọ bẹ núdùdù taidi turrón (bọnbọn he nọ yin bibasi po almọndi po owín po), almọndi lili, atin-sinsẹ́n húhú lẹ, lẹngbọvu-lan hìhì, po hùmẹ-whèvi lẹ po hẹn. Hagbẹ whẹndo tọn lẹ, etlẹ yin mẹhe nọ nọ̀ fidindẹn lẹ, sọgan dovivẹnu vẹkuvẹku nado tin to pọmẹ to nujijọ ehe whenu. To núdùdù aṣa tọn devo whenu, to 6 janvier, whẹndo lọ nọ dù roscón de reyes, akla vivi loboto “Ahọlu lẹ” tọn he nọ tindo sorpresa (boṣiọ pẹvi) de he nọ yin zize whlá do akla lọ mẹ. Aṣa mọnkọtọn to ojlẹ Lomunu lẹ tọn mẹ nọ hùn dotẹnmẹ dote na afanumẹ he tindo adà he mẹ boṣiọ yin whiwhla do lọ nado yin “ahọlu” na azán dopo.
“Ojlẹ He mẹ Ayajẹ po Nuwiwa po Nọ Sù Hugan te to Owhe Gblamẹ”
Depope he aṣa lẹdo tọn lẹ na ko wleawuna Noẹli do, e ko lẹzun hùnwhẹ titengbe aihọn tọn. The World Book Encyclopedia dlẹnalọdo Noẹli taidi “ojlẹ he mẹ ayajẹ po nuwiwa po nọ sù hugan te to owhe gblamẹ na Klistiani livi susu po mẹhe mayin Klistiani delẹ po to aihọn mẹ.” Be onú dagbe de wẹ ehe yin ya?
E họnwun dọ jiji Klisti tọn yin nujijọ whenuho tọn de. Nugbo lọ dọ angẹli lẹ lá jiji enẹ taidi ohia ‘jijọho tọn to gbẹtọ mẹhe mẹ ewọ yin homẹhunnọ te lẹ ṣẹnṣẹn’ do nujọnu-yinyin etọn hia hezeheze.
Etomọṣo, “to bẹjẹeji sinsẹ̀n Klistiani tọn, Nujijọ jiji Jesu tọn lẹ ma nọ yin hùnwhẹ de gba,” wẹ linlin-kantọ Espagne-nu Juan Arias dọ. Eyin whẹho lọ yinmọ, fie wẹ hùnwhẹ Noẹli tọn wá sọn? Aliho tẹwẹ yọnhugan nado flin jiji po gbẹzan Jesu tọn po? To hosọ he bọdego mẹ, hiẹ na mọ gblọndo na kanbiọ enẹlẹ.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Owe Wiwe— Wefọ po Zẹẹmẹ po gbọn Mẹplọntọ Ogbẹ́ Jesu tọn lẹ dali to Espagne-gbè mẹ basi zẹẹmẹ dọmọ “To Pẹlsianu lẹ, Medianu lẹ, po Kaldeanu lẹ po ṣẹnṣẹn, Nujlẹtọ lẹ yin hagbẹ yẹwhenọ tọn de he nọ ze afinyọnnuwiwa, sunwhlẹvu-pinplọn po amasinzọnwiwa po daga.” Mahopọnna enẹ, to Ojlẹ Nukunmahun Europe tọn lẹ gblamẹ, pipli Nujlẹtọ lẹ tọn he yì pọ́n viyẹyẹ Jesu yin lilá taidi mẹwiwe lẹ bọ yè sọ do yinkọ na yé dọ Melchior, Gaspar, po Balthasar po. E tlẹ yin didọ dọ oṣiọ yetọn lẹ tin to sinsẹ̀nhọ daho Cologne tọn mẹ to Allemagne.