Yinkọ Biblu Tọn de to Ozẹ́n Hohowhenu Tọn de Go

Zẹ́nkla ozẹ́n de he ko yin bibasi sọn owhe 3 000 die tọn, ehe yin kùnkùn sọn dòglọ to 2012 lẹ wẹ dọ̀n ayidonugo dodinnanutọ lẹ tọn to agọe. Etẹwutu zẹ́nkla ehe do dọ̀n ayidonugo yetọn sọmọ? E ma yin zẹ́nkla lọ lẹ na yede wẹ gba, ṣigba nuhe yin kinkando yé ji wẹ.

Whenue whenuho-kantọ dòkuntọ lẹ penugo bo to zẹ́nkla lọ lẹ ode do dego godo, yé wá mọ nukinkan Kenaninu hohowhenu tọn lẹ tọn de. Nuhe yin kinkan lọ die: “Ẹṣbaali Bẹni [visunnu] Beda tọn.” Tintan die he dodinnanutọ dòkuntọ lẹ mọ yinkọ enẹ to nukinkan hohowhenu tọn de mẹ.

Na nugbo tọn, Ẹṣbaali devo yin nùdego to Biblu mẹ—yèdọ dopo to visunnu Ahọlu Sauli tọn lẹ mẹ. (1 Otàn. 8:33; 9:39) Weyọnẹntọ Yosef Garfinkel, he tindo mahẹ to dodinnanu lọ mẹ dọmọ: “E jẹna ayidego dọ yinkọ lọ Ẹṣbaali sọawuhia to Biblu mẹ, podọ todin to kandai dodinnanu dòkunkun tọn mẹ ga, kiki to gandudu Ahọlu Davidi tọn whenu.” Mẹdelẹ lẹndọ ojlẹ tangan enẹ kẹdẹ mẹ wẹ yinkọ enẹ sọawuhia te. Whladopo dogọ, kunnudenu dodinnanu dòkunkun tọn nọgodona nudọnamẹ de he tin to Biblu mẹ.

To fidevo lẹ to Biblu mẹ, yinkọ lọ Ẹṣbaali nọ yin alọdlẹndo di Iṣi-boṣẹti, bọ “baali” nọ yin didiọ do “boṣẹti.” (2 Sam. 2:10) Etẹwutu? Dodinnanutọ lẹ dọmọ: “To Samuẹli 2tọ mẹ, e taidi dọ yinkọ lọ Ẹṣbaali ma nọ saba yin yiyizan na e nọ flinmẹ Baali, yèdọ yẹwhe jikun tọn Kenaninu lẹ tọn, ṣigba yinkọ dowhenu tọn lọ . . . yin hihla dai to Owe Otànnugbo lẹ tọn mẹ.”