Bẹtẹli—Todaho Dagbe po Oylan po Tọn

TODAHO delẹ nọ diyin na dagbe—kavi na oylan—na nujijọ he nọ wá aimẹ to yé mẹ lẹ wutu. Ṣigba, Bẹtẹli yin dehe gbọnvo taun na e lẹzun yinyọnẹn na dagbe po oylan po. Tọgbo Jakobu ylọ todaho lọ dọ Bẹtẹli, ehe zẹẹmẹdo “Owhé Jiwheyẹwhe tọn.” Ṣigba to owhe fọtọ́n dopo godo, yẹwhegan Hosea ylọ todaho lọ dọ “Owhé Awugblenamẹ tọn.” Nawẹ todaho ehe diọ sọn dagbe do oylan mẹ gbọn? Podọ etẹwẹ mí sọgan plọn sọn whenuho etọn mẹ?

Kọndopọ Bẹtẹli tọn hẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ bẹjẹeji to owhe 1943 J.W.M. to whenuena Ablaham gbẹ́ pò togbẹ̀. To ojlẹ enẹ mẹ, todaho lọ yin yinyọnẹn taidi Luzi, yèdọ oyín dowhenu Kanani tọn etọn. E yin didoai to todaho osó ji tọn mẹ, nudi kilomẹtlu 17 delẹ to agewaji Jelusalẹm tọn. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n Ablaham po tavẹ-ylọvi etọn Lọti po dile yé to pinpọn aigba dojo Agbàdo Jọdani tọn hlan sọn nọtẹn he yiaga tlala de mẹ to osó he tin to lẹdo Bẹtẹli tọn mẹ lẹ ji. Po zìnzìn po, Ablaham hẹn awusinyẹnnamẹnu dide lẹdo yìndugbo tọn lẹ na kanlinpa daho yetọn wá ayidonugo Lọti tọn mẹ dọmọ: “Yẹn vẹ̀ we, a dike wiwọ́ de tin to yẹn po hiẹ po ṣẹnṣẹn blo, podọ to kanlinyìntọ ṣie lẹ, po kanlinyìntọ towe lẹ po ṣẹnṣẹn blo, na nọvinọvi wẹ mí wutu. Be aigba lẹpo pete ma tin to nukọn towe? Yẹn vẹ̀ we, klan dewe sọn dee: eyin hiẹ na yí amiyọnmẹ, be yẹn na yí adusimẹ; kavi eyin hiẹ sọ yí adusimẹ, be yẹn na yí amiyọnmẹ.”—Gẹnẹsisi 13:3-11.

Ablaham ma tẹdo jlọjẹ etọn nado basi dide jẹnukọn go gba. Kakatimọ, e na dotẹnmẹ omẹ pẹvi lọ nado dè adà he yọ́n hugan lọ. Mí sọgan hodo apajlẹ walọ dagbe Ablaham tọn. Mí sọgan didẹ whẹho sinsinyẹn lẹ gbọn zize afọdide tintan to hodidọ to huwhẹ̀ mẹ dali podọ to nuyiwa matin ṣejannabi mẹ.—Lomunu lẹ 12:18.

Owhe lẹ to godo mẹ whenuena ovivi Ablaham tọn Jakobu dosla do Luzi, e kudlọ ahunhẹnnamẹ tọn de. E mọ “aliya de yè ze dote to aigba bọ aga etọn sọ́ olọn: bo doayi e go, angẹli Jiwheyẹwhe tọn lẹ to jihẹ, bosọ to tejẹ to e ji. Bo doayi e go, OKLUNỌ ṣite to aga etọn.” (Gẹnẹsisi 28:11-19; yijlẹdo Johanu 1:51 go.) Odlọ lọ tindo zẹẹmẹ titengbe de. Angẹli he Jakobu mọ lẹ na wadevizọn hlan ẹn to hẹndi mẹ na opagbe he Jiwheyẹwhe do na ẹn gando okún etọn go. Otẹn yiaga Jehovah tọn to aga aliya lọ tọn dohia dọ ewọ na deanana angẹli lẹ to azọ́n ehe mẹ.

Nujikudo godonọnamẹ sọn olọn mẹ wá tọn ehe whàn Jakobu sisosiso. To finfọn sọn odlọ lọ mẹ, e ylọ ofi lọ dọ Bẹtẹli, he zẹẹmẹdo “Owhe Jiwheyẹwhe tọn,” bosọ dopà hlan Jehovah dọmọ: “Sọn enẹ he hiẹ na mi lẹpo mẹ, yẹn na nọ na madao etọn hlan we dandan.”a (Gẹnẹsisi 28:20-22) To yinyọnẹn dọ nuhe emi tindo lẹpo wá sọn Jiwheyẹwhe dè mẹ, e jlo nado na adà titengbe de taidi ohia pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn etọn tọn.

Klistiani lẹ lọsu to egbehe tindo angẹli lẹ he to lizọnyizọnwa do ota yetọn mẹ. (Psalm 91:11; Heblu lẹ 1:14) Yé lọsu sọgan do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn yetọn hia na dona yetọn lẹpo gbọn “opẹ susu dali hlan Jiwheyẹwhe.”—2 Kọlintinu lẹ 9:11, 12.

To godo mẹ, kúnkan Jakobu tọn lẹ lẹzun akọta de. Nukọntọ yetọn Jọṣua gbawhàn ahọlu kosi Bẹtẹli tọn sẹpọ bẹjẹeji awhàngbigba Kanani tọn. (Jọṣua 12:16) To ojlẹ Whẹdatọ lẹ tọn whenu, yẹwhegan-yọnnu Debola nọ nọ̀ yakẹ Bẹtẹli tọn bosọ dọ ohó Jehovah tọn na gbẹtọ lẹ. Samuẹli lọsu ga nọ basi dlapọn na Bẹtẹli gbọzangbọzan to whenuena e to whẹdana akọta Islaeli tọn.—Whẹdatọ lẹ 4:4, 5; 1 Samuẹli 7:15, 16.

Bẹtẹli Lẹzun Ahọ́nkan Atẹṣiṣi Tọn

Ṣigba kọndopọ Bẹtẹli tọn hẹ sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke doalọte to Ahọluduta lọ mimá to 997 J.W.M. godo. Ahọlu Jeloboami ze Bẹtẹli dai taidi ahọ́nkan na sinsẹ̀n-bibasi oyìnvu tọn, yèdọ oyìnvu heyin linlẹn nado nọtena Jehovah. (1 Ahọlu lẹ 12:25-29) Enẹwutu wẹ, to whenuena e to dọdai vasudo Bẹtẹli tọn dọ, Hosea dlẹnalọdo e taidi “Bẹti-avẹni,” ehe zẹẹmẹdo “Owhé Awugblenamẹ tọn.”—Hosea 10:5, 8.

Dile Bẹtẹli tlẹ ko lẹzun ahọ́nkan awugblenamẹ gbigbọmẹ tọn do sọ, nujijọ he tin to kọndopọmẹ hẹ ẹ lẹ to awuwlena nuplọnmẹ titengbe lẹ zọnmii. (Lomunu lẹ 15:4) Nupinplọn mọnkọtọn dopo yin gando yẹwhegan he yè ma dọ oyín etọn de go heyin didohlan sọn Juda yì Bẹtẹli nado yì dọ dọdai vasudo agbà po yẹwhenọ etọn lẹ tọn po. Jehovah sọ dọna ẹn ga nado lẹkọwa Juda—yèdọ kilomẹtlu vude lẹ hlan huwaji—ma dùnú kavi nù osin. Yẹwhegan ehe yí adọgbigbo do dọ dọdai to Jeloboami nukọn, yèdọ ahọlu Islaeli tọn, bo hodẹ̀ do agbà Bẹtẹli tọn. Ṣigba to enẹgodo e vẹtoli do Jiwheyẹwhe bo dùnú to owhé yẹwhegan mẹhomẹ Bẹtẹli tọn de gbè. Etẹwutu? Yẹwhegan mẹhomẹ lọ gbọn lalo dali sọalọakọ́n dọ angẹli Jehovah tọn de ko degbena ẹn nado hẹjó hatọ yẹwhegan de. Tolivivẹ yẹwhegan he wá sọn Juda tọn enẹ dekọtọn do okú ajiji etọn mẹ.—1 Ahọlu lẹ 13:1-25.

Eyin hatọ yisenọ de na ayinamẹ dọ mí ni wà nude he tindo ayihaawe, nawẹ mí dona yinuwa gbọn? Flin dọ ayinamẹ linlẹn dagbe tọn lẹ tlẹ sọgan gbleawunamẹ eyin e ma sọgbe. (Yijlẹdo Matiu 16:21-23 go.) Gbọn anademẹ díndín sọn Jehovah dè dali gbọn odẹ̀ po oplọn Ohó etọn tọn po dali, mí na dapana nuṣiwa awubla tọn heyin yẹwhegan he yè ma dọ oyín etọn lọ tọn.—Howhinwhẹn lẹ 19:21; 1 Johanu 4:1.

Owhe 150 delẹ to godo mẹ, yẹwhegan Amọsi lọsu basi gbejizọnlin yì agewaji nado dọ dọdai sọta Bẹtẹli. Amọsi gbọn nujikudo dali gblewhẹdo gbẹtọ agọjẹdomẹtọ etọn lẹ, gọna yẹwhegan Amazia, mẹhe gbọn goyiyi dali dọna Amọsi nado ‘họnyi biọ aigba Juda tọn mẹ.’ Ṣigba Amọsi gbọn tugbigbo dali dọna Amazia dogbọn nugbajẹmẹji he na wá whédo yẹwhenọ lọ lọsu tọn ji lẹ dali. (Amọsi 5:4-6; 7:10-17) Apajlẹ etọn flin mí dọ Jehovah sọgan na adọgbigbo lizọnyizọnwatọ whiwhẹnọ etọn lẹ.—1 Kọlintinu lẹ 1:26, 27.

To agọgbọnẹnmẹ, Ahọlu nugbonọ Josia Juda tọn họ́ ‘agbà he tin to Bẹtẹli liai, bosọ mẹ̀n otẹn yiaga lọ bo li i pọdọpọdọ bosọ mẹ̀n Aṣela lọ.’ (2 Ahọlu lẹ 23:15, 16) Mẹho lẹ to egbehe sọgan hodo apajlẹ dagbe etọn gbọn hihodo anademẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ po zohunhun po dali podọ nado yin nukọntọ to agun lọ hinhẹn do madodiho mẹ.

Nujijọ ehelẹ to whenuho Bẹtẹli tọn mẹ to yẹhiadonu liho do kọdetọn dodowiwa po kanyinylan po tọn lẹ hia, yèdọ tonusisena po tolivivẹna Jehovah po tọn. Owhe lẹ jẹnukọn, Mose ko ze nudide ehe donukọnna akọta Islaeli tọn dọmọ: “Yẹn ko ze to egbehe do nukọn towe ogbẹ̀ po dagbe po, podọ okú po oylan po.” (Deutelonomi 30:15, 16) Ayihamẹlinlẹnpọn do whenuho Bẹtẹli tọn ji na na tuli mí nado kọ̀n mídelẹ dopọ hẹ “Owhé Jiwheyẹwhe tọn,” yèdọ nọtẹn de na sinsẹ̀n-bibasi nugbo, kakati nido yin hẹ “Owhé Awugblenamẹ tọn.”

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Yẹdide to weda 23]

Gbakija to nọtẹn Bẹtẹli tọn, fie Jeloboami do ahọ́nkan sinsẹ̀n-bibasi oyìnvu tọn ai do