Yẹn Mọ Nude He Yọ́n Hugan Sika
Dile E Yin Didọ Gbọn Charles Mylton Dali
To gbedopo Papa dọmọ: “Gbọ mí ni do Charlie hlan Amelika fie akuẹ nọ sẹ́n to atin lẹ ji te. Ewọ sọgan mọ bo yí delẹ dohlan mí!”
GBẸTỌ lẹ to paa mẹ, lẹndọ tohomẹliho Amelika tọn lẹ yin titlẹ po sika po wẹ nkọtọn. Na yewlẹ gbẹninọ yin nuhe sinyẹnawu taun to whèzẹtẹn Europe tọn to ojlẹ enẹlẹ mẹ. Mẹjitọ ṣie lẹ tindo ogle pẹvi de bosọ nọ yìn oyìn po koklo vude lẹ po. Mí ma tindo miyọ́n lẹtliki kavi osin to họmẹ gba. To whenẹnu, mọjanwẹ mẹdepope masọ tin to yakẹ.
Yẹn yin jiji to Hoszowczyk to 1er janvier 1893, diblayi owhe 106 lẹ die wayi. Gbetato mítọn tin to Galicia, yèdọ ayimatẹn de heyin apadewhe ahọluigba Austro-Hongrie tọn to whenẹnu. Todin Hoszowczyk tin to whèzẹtẹn Pologne tọn he ma dẹn do Slovakie po Ukraine po. Avivọ-whenu lẹ nọ sinyẹn taun bọ osin-ago lẹ nọ sinyẹn taun. To whenuena yẹn yin nudi owhe ṣinawe mẹvi nkọtọn, yẹn nọ zinzọnlin na nudi kilomẹtlu daa yì tọ̀tó po asiọvi de po nado gbà osin-ago lọ nado sọgan mọ osin. Yẹn nọ hẹn ẹn wá whégbè bọ Mama nọ yí ì zan na nudida po nukiklọ po. E nọ yì yan avọ̀ lẹ to tọ̀tó, bo nọ yí osin-ago daho lẹ zan taidi avọ̀yannu de.
Wehọmẹ depope matin to Hoszowczyk, ṣigba yẹn plọn bosọ nọ do ogbè Pologne, Russie, Slovakie, po Ukraine po tọn. Mí yin pinpọn e go whẹ́n to Orthodoxe Glẹki tọn mẹ, podọ yẹn nọ wadevizọn taidi jọja he nọ nọ̀ agbà kọ̀n. Ṣigba etlẹ yin to owhe fliflimẹ tọn mẹ, yẹn jẹflumẹ dogbọn yẹwhenọ lẹ dali he nọ dọ dọ mí ma dona dù olàn to vendredi ṣigba yé lọsu lẹ nọ wàmọ.
Delẹ to họntọn mítọn lẹ mẹ ko lẹkọ sọn azọ́n mẹ to États-Unis po akuẹ po nado vọ́ ohọ̀ yetọn lẹ gbá podọ nado họ̀ glepọnu lẹ. Ehe wẹ whàn Papa nado dọho gando dido mi hlan Amelika go po kọmẹnu delẹ he to tito basi nado vọ́ gbejizọnlin devo basi yì finẹ lẹ po. Enẹ yin to 1907 to whenuena yẹn yin owhe 14 mẹvi.
Bu to Amelika
To madẹnmẹ yẹn tin to bato de mẹ, podọ to osẹ awe godo mí ko dasa ohù Atlantique tọn. To ojlẹ lọ mẹ, hiẹ tindo nuhudo dọla 20 Amelika tọn, yin e mayin mọ yé na lẹkọ na we do otò towe mẹ. Yẹn tindo dọla 20 fataka tọn dopo, podọ gbọnmọ dali yẹn yin dopo to omẹ livi susu he jugbọn Lopo Ellis tọn ji, yèdọ aliho New York tọn, yì Amelika lẹ mẹ. Na nugbo tọn, akuẹ ma nọ sẹ́n to atin lẹ ji gba, podọ tohomẹliho lẹ mayin titlẹ po sika po gba. Nugbo lọ wẹ yindọ, susu tohomẹliho lọ lẹ tọn ma tlẹ yin titlẹ paali!
Mí dó pínpàn yì Johnstown, Pennsylvanie. Dawe he tin po yẹn po lẹ ko yì finẹ pọ́n bosọ yọ́n owhé he nọ wleawu núdùdù po adọtẹn po tọn de fie yẹn sọgan nọ̀. Yanwle ṣie wẹ yin nado dín mẹdaho ṣie yọnnu he nọ nọ̀ Jerome, Pennsylvanie mọ, ehe yẹn wá yọnẹn to godo mẹ dọ nudi kilomẹtlu 25 poun wẹ e tin te. Ṣigba yẹn nọ dọ Yarome, kakati ni yin Jerome, na “J” nọ yin yiylọ taidi “Y” to ogbè ṣie mẹ. Mẹdepope ma ko sè dogbọn Yarome dali pọ́n, bọ otò jonọ tọn mẹ wẹ yẹn tin te, bo ma sọgan dó Glẹnsigbe depope bo masọ tindo akuẹ susu.
Yẹn nọ yí afọnnu lẹpo zan nado to azọ́n dín. To wekantẹn mẹyidoazọnmẹ tọn mẹ, omẹ awe kavi atọ̀n poun wẹ na yin yíyí sọn sọha susu mẹhe tò do gbonu lẹ tọn mẹ. Enẹwutu to azán lẹpo gbè yẹn nọ lẹkọ do owhé he nọ wleawu núdùdù po adọtẹn po tọn lọ gbè bo nọ plọn Glẹnsigbe po alọgọ owe alọgọnamẹ tọn delẹ po. Yẹn nọ mọ azọ́n he yido taun delẹ to whedelẹnu, ṣigba osun lẹ to jujuyi, podọ akuẹ ṣie ko dibla vọ̀.
Yin Kinkọndopọ hẹ Nọvi Lẹ
To gbedopo yẹn zẹ̀ gbọn hotẹli he tindo ahannutẹn de sẹpọ pínpàn glintẹn. Núdùdù lọ dewan dagbedagbe taun! Blẹdi ojánọ lẹ, núdùdù he mẹ olàn lili tin te lẹ, po núdùdù devo he tin to ahannutẹn lọ lẹpo po yin vọnu eyin mẹde jẹ̀ bia, ehe kọfo daho dopo yin dọla atọ́n. Dile etlẹ yindọ owhe ṣie ma ko pé mẹhe sọgan jẹ̀ bia nù sọ, nusàtọ ahannutẹn lọ tọn wàlẹblanu na mi bo sà bia lọ na mi.
Dile yẹn to núdù, dawe delẹ biọ họmẹ bo dọmọ: “Yawu bo nù ahàn towe! Pínpàn lọ ko jei Jerome.”
“Yarome dọ wẹ mì te ya?” wẹ yẹn kanse.
“Lala, Jerome,” wẹ dawe lọ lẹ dọ. To ojlẹ enẹ mẹ wẹ yẹn yọ́n fie mẹdaho ṣie yọnnu nọ nọ̀. Na nugbo tọn, to ahannutẹn lọ, yẹn dukosọ hẹ dawe de he nọ nọ̀ ohọ̀n atọ̀ntọ poun do fie ewọ nọ nọ̀! Enẹwutu yẹn họ̀ tike pínpàn tọn de podọ to godo mẹ mọ mẹdaho ṣie yọnnu.
Mẹdaho ṣie yọnnu po asu etọn po nọ penukundo owhé he gbè amì-kuntọ lẹ nọ nọ̀ go, bọ yẹn sọ nọ nọ̀ yé dè. Yé mọ azọ́n de na mi nado nọ ṣọ́ pọmpi he nọ glọnalina osin sọn bibiọ amìdo lọ mẹ. Whedepopenu he e do azọ́n te, yẹn dona ylọ zomọ-jladotọ de. Yẹn nọ mọ azọ́nkuẹ cent 15 yí to gbedopo. Enẹgodo yẹn wazọ́n to pínpàn-gàn ji, to bliki-mẹ̀tẹn de, podọ etlẹ yin taidi azọ́nwatọ alọdowemẹ na alọgọmọyi to owù-nujijọ whenu tọn de. To godo mẹ yẹn sẹtẹn yì Pittsburgh fie mẹdaho ṣie sunnu Steve nọ nọ̀. To finẹ, mí nọ wazọ́n to azọ́nwhé he nọ basi ogàn. Yẹn ma bẹ akuẹ he sù pli bo yí depope hlan owhé pọ́n gbede.
Whẹndo de po Ṣiọdidi Po
Dile yẹn to zọnlinzin jei azọ́n mẹ to gbedopo, yẹn doayi viyọnnu jọja vito-mẹde de go he ṣite to nukọn owhé he gbè e nọ wazọ́n te tọn. Yẹn dọ na dee dọ, ‘Etẹ, ewọ yọnwhanpẹ taun.’ To osẹ atọ̀n godo, to 1917, Helen po yẹn po wlealọ. To owhe ao he bọdego lẹ mẹ, mí ji ovi ṣidopo, dopo kú to whenuena e gbẹ́ pò to oviyẹyẹ yin.
To 1918 azọ́nwhé Pínpàn Pittsburgh tọn haya mi taidi mọto-kuntọ tohomẹliho ji tọn de. Kafe satẹn de tin sẹpọ fie yè nọ glin mọto tohomẹliho ji tọn lẹ do to fie mẹde sọgan nù kafe kọfo dopo te. To ohọ̀ lọ mẹ, dawe Glẹkinu awe he tindo kafe satẹn lọ ma nọ kiya eyin hiẹ tlẹ biọ nudepope, eyin yewlẹ gbẹ́ sọgan dọyẹwheho na we sọn Biblu lọ mẹ. Yẹn nọ dọmọ: “Be mìwlẹ jlo na dọna mi dọ aihọn lọ blebu wẹ ma yọ́n bọ mì omẹ awe lẹ kẹdẹ wẹ yin mẹhe yọ́n lẹ ya?”
“Eyọn, pọ́n ẹn to Biblu mẹ!” wẹ yé nọ dọ. Ṣigba to ojlẹ lọ mẹ, yé gboawupo nado dù to ji e.
E blawu dọ, to 1928, mẹvivẹ ṣie Helen bẹ azọ̀n. Na ovi lẹ nido mọ nukunpedomẹgo dagbe yí, yẹn bẹ yé yì nado yì nọhẹ mẹdaho ṣie yọnnu po asu etọn po to Jerome. Yé ko họ̀ ogle de to ojlẹ ehe mẹ. Yẹn nọ basi dlapọn na ovi lọ lẹ gbọzangbọzan bo nọ wleawu akuẹ tọn to osun lẹpo mẹ nado suahọna núdùdù yetọn. Yẹn sọ nọ yí avọ̀ hlan yé. E blawu dọ, ninọmẹ Helen tọn ylan deji, bọ ewọ kú to 27 août 1930.
Yẹn tindo numọtolanmẹ ṣokẹdẹninọ po bẹwlu tọn po. To whenuena yẹn yì yẹwhenọ lọ dè nado basi tito ṣiọdidi tọn lẹ, ewọ dọmọ: “Hiẹ masọ yin hagbẹ ṣọṣi ehe tọn ba. Hiẹ ma ko jọ̀ akuẹ na nuhe hugan owhe dopo.”
Yẹn basi zẹẹmẹ dọ asi ṣie ko to azọ̀n jẹ na ojlẹ dindẹn podọ yẹn nọ yí akuẹ he lan depope jo na ovi lẹ na yé nido sọgan na nunina na ṣọṣi lọ he tin to Jerome. Ṣogan, whẹpo yẹwhenọ lọ do yigbe nado penukundo ṣiọdidi lọ go, yẹn dona yàn dọla 50 do sú ahọ́ he yẹn ko dù wayi lẹ. Yẹwhenọ lọ sọ biọ dọla 15 devo nado sọgan na hodidọ Amísa tọn to mẹdaho yọnnu Helen tọn whé fie họntọn lẹ po whẹndo lọ po ko basi tito nado pli do bo do sisi godo tọn yetọn hia hlan Helen. Yẹn ma sọgan mọ dọla 15 lọ gba, ṣigba yẹwhenọ lọ yigbe nado basi Amísa lọ eyin yẹn na sú akuẹ lọ to azán he gbè yẹn na yí sùnmẹ-kuẹ.
To whenuena yẹn yí sùnmẹ-kuẹ yẹn dona yí akuẹ lọ zan nado họ̀ afọpa po avọ̀ po na wehọmẹ ovi lẹ tọn. Eyọn, osẹ awe nkọtọn to godo mẹ, yẹwhenọ lọ biọ mọto tohomẹliho ji tọn ṣie mẹ. “Hiẹ gbẹsọ dù dọla 15 enẹ do mi,” wẹ e dọ. Enẹgodo, to whenuena e jẹte to fihe e jei, e dobuna mi dọ, “Yẹn jei ogán towe dè na akuẹ lọ nido yin didesẹ sọn sùnmẹ-kuẹ towe mẹ.”
To vivọnu azọ́nzán lọ tọn, yẹn yì ogán ṣie dè bo dọ nuhe ko jọ lọ na ẹn. Dile etlẹ yindọ Katoliki de wẹ ewọ, e dọmọ, “Eyin yẹwhenọ enẹ wá fi, yẹn na dọ nuhe yẹn lẹn gando walọ ylankan etọn go na ẹn!” Enẹ hẹn mi jẹ nulẹnpọn ji dọ, ‘Yẹwhenọ lẹ jlo akuẹ mítọn poun, ṣigba yé ma nọ plọn nudepope mí gando Biblu go gba.’
Nugbo lọ Pinplọn
Whedevonu he yẹn yì kafe satẹn heyin dawe Glẹkinu awe lọ lẹ tọn mẹ, mí dọhodo numimọ ṣie hẹ yẹwhenọ lọ ji. Taidi kọdetọn de, yẹn jẹ nuplọn hẹ Biblu Plọntọ lẹ ji, dile Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ yin yiylọdọ to whenẹnu. Yẹn nọ nọ̀ nukle to ozán blebu mẹ bo nọ to Biblu po owe Biblu tọn lẹ po hia. Yẹn wá yọnẹn dọ Helen ma to yaji to lẹwezomẹ gba, dile yẹwhenọ lọ ko dọ do, ṣigba e to amlọndọ to okú mẹ. (Job 14:13, 14; Johanu 11:11-14) Na nugbo tọn, yẹn ko mọ nude he yọ́n hugan sika—yèdọ nugbo lọ!
Osẹ delẹ to godo mẹ, to opli tintan ṣie hẹ Biblu Plọntọ lẹ ji to Jipa Aihundatẹn Pittsburgh tọn mẹ, yẹn dlẹnalọ bo dọmọ, “Yẹn ko plọn nususu dogbọn Biblu lọ dali to whèjai ehe hugan dehe yẹn plọn to owhe ṣie lẹpo mẹ to ṣọṣi lọ mẹ.” To godo mẹ, whenuena yé kanse dọ mẹnu wẹ jlo na tindo mahẹ to yẹwheho lọ didọ mẹ to wunkẹngbe etọn, alọ ṣie yiaga whladopo dogọ.
Enẹgodo, to 4 octobre 1931, yẹn basi yẹhiadonu klandowiwe ṣie tọn hlan Jehovah gbọn baptẹm osin tọn dali. To madẹnmẹ yẹn penugo nado haya ohọ̀ de bo hẹn ovi lẹ lẹkọ nado wá nọhẹ mi, bo haya whégbè-pọntọ de nado gọalọ to nukunpipedo ovi lẹ go mẹ. Mahopọnna azọngban whẹndo tọn ṣie lẹ, bẹsọn janvier 1932 jẹ juin 1933, yẹn tindo mahẹ to wunmẹ sinsẹ̀nzọn vonọtaun tọn de mẹ he nọ yin yiylọdọ alọgọtọ tọn, to ehe mẹ yẹn nọ yí ganhiho 50 jẹ 60 zan te to osun dopo mẹ to hodidọ na mẹdevo lẹ mẹ dogbọn Biblu dali.
To ojlẹ ehe mẹ yẹn jẹ ayido yọnnu jọja whanpẹnọ de go ji he nọ saba do mọto tohomẹliho ji tọn ṣie yì podọ lẹkọ sọn azọ́n etọn mẹ. Nukun mítọn lẹ nọ dukosọ to mẹpọnnu he nọ pọ́n godo ṣie mẹ. Lehe yẹn po Mary po pé do niyẹn. Mí nọ họntọn mẹ bosọ wlealọ to août 1936.
To 1949 owhe susu dido to azọ́n lọ mẹ ṣie hẹn ẹn yọnbasi na mi nado dè tito ganmẹ didiọ azọ́n tọn he na dotẹnmẹ mi nado basi gbehosọnalitọ, dile lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ tọn lọ nọ yin yiylọdọ. Viyọnnu ṣie pẹvi hugan lọ, Jean, ko bẹ gbehosọnalitọ bibasi jẹeji sọn 1945 gbọ́n, bọ mí sọ nọ basi gbehosọnalitọ dopọ. To godo mẹ, Jean dukosọ hẹ Sam Friend, he to sinsẹ̀nzọnwà to Bẹtẹli, tatọ-tẹnnọ aihọn tọn heyin Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn to Brooklyn, New York.a Yé wlealọ to 1952. Yẹn zindonukọn to gbehosọnalitọ bibasi mẹ to Pittsburgh bosọ nọ deanana plọnmẹ Biblu susu lẹ, to ojlẹ de mẹ hẹ whẹndo voovo 14 to osẹ dopodopo mẹ. To 1958, yẹn doalọte sọn azọ́n mọto kùnkùn tohomẹliho ji tọn ṣie mẹ. To enẹgodo, gbehosọnalitọ bibasi yin nuhe bọawu, to whenuena e yindọ yẹn masọ dona wà agbasazọ́n na ganhiho ṣinatọ̀n to gbedopo ba.
To 1983, Mary bẹ azọ̀n. Yẹn tẹnpọn nado penukundo ewọ go dile ewọ ko penukundo yẹn go ganji do na diblayi owhe 50 lẹ. To agọgbọnẹnmẹ, to 14 septembre 1986, ewọ kú.
Fie Yẹn Yin Jiji te Dindinmọ
To 1989, Jean po Sam po nọ hẹn mi yì plidopọ lẹ to Pologne. Mí sọ basi dlapọn yì lẹdo he mẹ yẹn whẹ́n te. To whenuena Russie-nu lẹ yí adà aihọn lọ tọn enẹ, yé diọ oyín otò lọ lẹ tọn bo bẹ gbẹtọ lẹ yì aigba devo lẹ ji. Dopo to nọvisunnu ṣie lẹ mẹ yin bibẹ sọyi Istanbul bọ nọviyọnnu daho de yì Russie. Podọ oyín gbetato ṣie tọn mayin yinyọnẹn gbọn mẹhe mí kanse lẹ dali gba.
Enẹgodo osó he tin to olá delẹ taidi dehe yẹn jẹakọ hẹ. Dile mí sẹpọ yé, onú devo lẹ yin yinyọnẹn—pópló de, aliho zẹklantẹn de, ṣọṣi de, aná he gbọn otọ̀ de ji. To ajiji mẹ, po nupaṣamẹ po, mí mọ ohia de he dọ “Hoszowczyk”! Ojlẹ kleun delẹ die wayi, Communistes lẹ ko hẹn nuyiwadomẹji bu, bọ oyín dowhenu gbetato lọ lẹ tọn ko yin gigọdotẹnmẹ.
Ohọ̀ mítọn ma sọ tin ba, ṣigba adògbẹ́ he ko nọ yin yiyizan na nudida kọho tọn tin to finẹ, he ko yin didi do aigba mẹ jẹ daa nkọtọn. Enẹgodo yẹn dlẹnalọdo atin daho de bo dọmọ: “Pọ́n atin enẹ. Yẹn do e whẹpo do yì Amelika. Pọ́n lehe e ko whẹ́n sọ!” To enẹgodo, mí basi dlapọn na yọdo lẹ, bo to oyín hagbẹ whẹndo tọn lẹ tọn dín, ṣigba mí ma mọ depope.
Nugbo lọ Zize do Otẹn Tintan Mẹ
To whenuena asu Jean tọn kú to 1993, ewọ kanse mi eyin yẹn jlo dọ ewọ ni jo Bẹtẹli do nado penukundo yẹn go. Yẹn dọna ẹn dọ enẹ na yin onú he ylan hugan he ewọ sọgan wà, podọ numọtolanmẹ ṣie lẹ gbẹsọ yin dopolọ. Yẹn nọ nọ̀ na dee kakajẹ whenuena yẹn tindo owhe 102, ṣigba to enẹgodo e lẹzun dandannu nado sẹtẹn na mi yì owhé mẹgopinpọn tọn de gbè. Yẹn gbẹsọ yin mẹho de to Agun Bellevue tọn mẹ to Pittsburgh, podọ mẹmẹsunnu lẹ nọ wá bo nọ ze mi yì opli lẹ to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ to dimanche lẹpo. Dile etlẹ yindọ nuwiwa yẹwhehodidọ tọn ṣie tindo dogbo todin sọ, yẹn gbọṣi hukan gbehosọnalitọ madogánnọ lẹ tọn ji.
To owhe lẹ gblamẹ, yẹn duvivi wehọmẹ vonọtaun na azọ́nplọnmẹ nugopọntọ lẹ tọn heyin titobasina gbọn Ogbẹ́ Watch Tower dali. To décembre he wayi, yẹn yì adà delẹ to Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta tọn na mẹho agun tọn lẹ. Podọ to 11 avril he wayi ehe, Jean hẹn mi yì Oflin okú Klisti tọn tẹnmẹ, yèdọ hùnwhẹ de he yẹn ko nọ yí nukun nuhọakuẹ tọn do pọ́n mahẹ tintindo to e mẹ to owhe lẹpo mẹ sọn 1931 gbọ́n.
Delẹ to mẹhe yẹn ko plọn Biblu hẹ lẹ mẹ to sinsẹ̀nzọnwà todin taidi mẹho lẹ, mẹdevo lẹ taidi mẹdehlan lẹ to Huwaji Amelika tọn, podọ mẹdevo lẹ ko yin baba daho lẹ, bo to Jiwheyẹwhe sẹ̀n po ovi yetọn lẹ po. Atọ̀n to ovi ṣie titi lẹ mẹ—Mary Jane, John, po Jean po—gọna ovi yetọn susu po ovivi lẹ po to Jehovah Jiwheyẹwhe sẹ̀n po nugbonọ-yinyin po. Odẹ̀ ṣie wẹ yindọ to gbedopo viyọnnu ṣie devo lẹ po pipotọ ovivi ṣie lẹ tọn po gọna whẹndo ẹnẹtọ lẹ ni wà onú dopolọ.
Todin to owhe 105 mẹvi mẹ, yẹn gbẹsọ to tulina mẹlẹpo nado plọn Biblu bosọ dọho na mẹdevo lẹ dogbọn nuhe yé ko plọn dali. Mọwẹ, yẹn tindo nujikudo dọ eyin hiẹ dọnsẹpọ Jehovah pẹkipẹki, hiẹ ma na jẹflumẹ gbede. Enẹgodo hiẹ lọsu sọgan duvivi nude he yọ́n hugan sika he nọ gble—yèdọ nugbo he nọ hẹn mí penugo nado tindo haṣinṣan họakuẹ de hẹ Ogbẹ̀-Namẹtọ mítọn, yèdọ Jehovah Jiwheyẹwhe.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Whenuho gbẹzan Sam Friend tọn sọawuhia to zinjẹgbonu Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn [Flansegbe] 1er août 1986 tọn mẹ, weda 22-6.
[Yẹdide to weda 25]
To whenuena yẹn to mọto tohomẹliho ji tọn kùn
[Yẹdide to weda 26]
To owhé mẹgopinpọn tọn gbè fie yẹn nọ nọ̀ todin
[Yẹdide to weda 27]
Ohia alidohiamẹ tọn he mí mọ to 1989