Hihọ́ Mimọ to Aihọn He Gọ́ Na Owù de Mẹ

NADO zinzọnlin to fie bọmbu flinflin lẹ yin didi do sọgan hẹn okú wá. Nalete, be e ma na yin alọgọnamẹnu de eyin hiẹ tindo yẹdide alidohiamẹ tọn he do fie bọmbu flinflin lẹ yin didi do hia ya? Humọ, mí ni dọ dọ hiẹ ko yin azọ́nplọn nado yọ́n bọmbu flinflin voovo lẹ. E họnwun dọ, oyọnẹn mọnkọtọn na de owù lọ dọ hiẹ ni yin awugblena kavi yin hùhù pò tlala.

Biblu sọgan yin yiyijlẹdo yẹdide alidohiamẹ tọn mọnkọtọn to pọmẹ hẹ azọ́nplọnmẹ do bọmbu flinflin lẹ yinyọnẹn tọn ji go. Biblu bẹ nuyọnẹn he yiaga hugan hẹn na nuhe dù didapana owù lẹ po nukunpipedo nuhahun he nọ fọ́n to gbẹzan mẹ lẹ po go.

Doayi opagbe mẹhẹndeji tọn ehe go heyin mimọ to Howhinwhẹn lẹ 2:10, 11 mẹ dọmọ: “Whenuena nuyọnẹn biọ ayiha towe mẹ, bọ oyọnẹn sọ yin homẹhunnu gbigbọ towe tọn, [nugopipe nulẹnpọn tọn] na whlá we, wuntuntun nasọ yí we whlá.” Nuyọnẹn po wuntuntun heyin nùdego tofi po ma wá sọn gbẹtọvi dè gba ṣigba sọn olọn mẹ. “Mẹhe tuntóai hlan [nuyọnẹn jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn] na tin mahanú, bo nasọ nọ̀ blẹo matin obudi oylan tọn.” (Howhinwhẹn lẹ 1:33) Mì gbọ mí ni pọ́n lehe Biblu sọgan hẹn hihọ́ mítọn pọnte deji bosọ gọalọna mí nado dapana nuhahun susu gbọn.

Didapana Nujijọ Ajiji He Sọgan Hùmẹ Lẹ

Sọha heyin zinzinjẹgbonu to agọe gbọn World Health Organization [Titobasinanu Aihọn tọn na Agbasalilo] (WHO) dali lẹ dohia dọ sọha mẹhe nọ kú to owhe dopodopo mẹ na nujijọ ajiji aliho ji tọn wutu lẹ yin nudi gbẹtọ 1 171 000 nkọtọn. Diblayi gbẹtọ livi 40 devo lẹ nọ yin awugblena, podọ nuhe hugan livi 8 wẹ nọ jiya awugble ojlẹ-dindẹn tọn.

Dile etlẹ yindọ hihọ́ mlẹnmlẹn ma yọnbasi to whenuena yè to mọto kùn, hihọ́ mẹdetiti tọn mítọn nọ yin hinhẹn pọnte deji tlala to whenuena mí setonuna osẹ́n aliho ji tọn lẹ. To hodidọ gando aṣẹpipa gandudu tọn, he nọ ze osẹ́n aliho ji tọn lẹ dai bosọ nọ hẹn yé nado yin tonusena lẹ go, Biblu dọmọ: ‘Mì gbọ alindọn lẹpo ni yin mẹmẹglọ hlan aṣẹpipa daho lẹ.’ (Lomunu lẹ 13:1) Mọto-kùntọ he setonuna ayinamẹ ehe lẹ nọ dè owù nujijọ ajiji tọn pò, gọna kọdetọn ylankan he e nọ saba bẹhẹn lẹ.

Mẹwhinwhàn devo nado kùn mọto po hihọ́ po wẹ sisi nina ogbẹ̀. Biblu dọ gando Jehovah Jiwheyẹwhe go dọmọ: “To dè we wẹ asisa ogbẹ̀ tọn te.” (Psalm 36:9) Enẹwutu ogbẹ̀ yin nunina de sọn olọn mẹ wá. Gbọnmọ dali, mí ma tindo jlọjẹ depope nado yí nunina enẹ sẹ̀ sọn mẹdepope si kavi nado do sisi matindo hia hlan ogbẹ̀ gba, gọna, mílọsu tọn na taun tọn.​—Gẹnẹsisi 9:​5, 6.

To jọwamọ-liho, sisi tintindo na ogbẹ̀ gbẹtọvi tọn bẹ hinhẹn ẹn diun dọ mọto po owhé mítọn po tindo hihọ́ jẹ obá he yọnbasi mẹ hẹn. To Islaeli hohowhenu tọn mẹ, hihọ́ nọ yin pinpọn po nukun nujọnu tọn po to adà gbẹzan tọn lẹpo mẹ. Di apajlẹ, to whenuena ohọ̀ de yin gbigbá, Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn biọ dọ họta etọn—yèdọ fide he susu nuyiwa whẹndo tọn nọ wá aimẹ te—ni tindo glọ̀ndo de. “Hiẹ [sọ dona] basi oglọn de na họta towe, dọ hiẹ hẹn ohùn wá ohọ̀ towe ji eyin mẹde flẹ sọn finẹ yì blo.” (Deutelonomi 22:8) Eyin mẹde flẹ na osẹ́n hihọ́ tọn ehe ma ko yin tonusena wutu, Jiwheyẹwhe nọ hẹn mẹhe tindo ohọ̀ lọ yin azọngbannọ. Matin ayihaawe, yíyí nunọwhinnusẹ́n owanyinọ he osẹ́n ehe bẹhẹn lẹ do yizan mẹ na de nujijọ ajiji lẹ pò to azọ́nwatẹn lẹ kavi etlẹ yin to ayidedai lẹ mẹ.

Ahididi hẹ Onú Adínọ He Sọgan Hùmẹ lẹ Ṣiṣizan

Sọgbe hẹ WHO, azọ̀-nùtọ he hugan liva dopo wẹ tin to aihọn mẹ todin, podọ nudi gbẹtọ livi ẹnẹ wẹ nọ kú to owhe dopo mẹ na taba wutu. Sọha ehe yin nukundo nado jideji jẹ nudi livi 10 to owhe 20 jẹ 30 he ja lẹ mẹ. Azọ̀-nùtọ livi susu devo lẹ, gọna mẹhe nọ zan amasin-adínọ “sọn ojlo mẹ wá” lẹ, na hẹn agbasalilo po gbẹzan dagbe yetọn po gble na onú adínọ lẹ ṣiṣizan yetọn wutu.

Dile etlẹ yindọ Ohó Jiwheyẹwhe tọn ma donù yizan taba tọn po amasin-adínọ ṣiṣizan po go tlọlọ, nunọwhinnusẹ́n etọn lẹ sọgan basi hihọ́na mí sọn nuyiwa ehelẹ si. Di dohia, 2 Kọlintinu lẹ 7:1 na ayinamẹ dọmọ: “Mì gbọ mí ni klọ́ míde sọn dihó agbasalan po gbigbọ tọn lẹpo po mẹ.” Ayihaawe depope matin dọ taba po amasin-adínọ lẹ po nọ hẹn agbasalan flu, kavi gblezọn po adí awugblenamẹ tọn susu lẹ po gba. Humọ, Jiwheyẹwhe nọ jlo dọ agbasa mítọn lẹ ni yin “wiwe,” he zẹẹmẹdo wiwe-ṣeke po madodiho po. (Lomunu lẹ 12:1) Be hiẹ ma yigbe dọ yíyí nunọwhinnusẹ́n ehelẹ do yizan mẹ na de owù pò tlala to gbẹzan mẹde tọn mẹ ya?

Duduto Walọyizan Owùnọ lẹ Ji

Mẹsusu ma nọ nọ̀ jlẹkaji to núdùdù po núnùnù po mẹ gba. Kọdetọn núdùdù zẹjlẹgo tọn lẹ sọgan bẹ awutu adọ́-vivi tọn, azọ̀n agbasa wiwọ̀ tọn, po ahunzọ̀n po hẹn. Ahàn sinsinyẹn ṣiṣizan nọ dekọtọn do nuhahun dogọ lẹ mẹ, taidi azọ̀n walọ ahànnu zẹjlẹgo tọn, cirrhose, whẹndo he gbakija lẹ, po nujijọ ajiji aliho ji tọn lẹ po mẹ. To adà wazẹjlẹgo tọn awetọ mẹ, núdùdù didepo hugan lọsu sọgan yin awugblenamẹnu bosọ sọgan dekọtọn do nuhahun núdùdù ma dù to gbesisọmẹ he nọ ze ogbẹ̀ do owù mẹ tọn mọnkọtọn lẹ mẹ taidi gánvivọ hugan na núdùdù ma dù to gbesisọmẹ wutu.

Dile Biblu ma tlẹ yin nuplọnmẹwe amasinzọnwiwa tọn de do sọ, e na ayinamẹ tlọlọ do nuhudo na jlẹkajininọ to núdùdù po núnùnù po mẹ ji. “Sè, hiẹ ovi ṣie, na hiẹ ni yọnnuin, bosọ nọ do ayiha towe do aliho jijlọ ji. A tin to ahànnumunọ lẹ mẹ blo; to yé he to agbasalan yede tọn hẹngble lẹ mẹ. Na ahànnumunọ po adọ̀nọ po na zun wamọnọ.” (Howhinwhẹn lẹ 23:19-21) Etomọṣo, Biblu dọ dọ núdùdù po ahànnunu po dona yin awuvivinu de. “Mẹdopodopo ni to dùdù, bosọ to nùnù, na e ni to vivi magbọjẹ etọn lẹpo tọn dù, nunina Jiwheyẹwhe tọn wẹ.”—Yẹwhehodọtọ 3:13.

Biblu sọ na tuli walọyizan jlẹkaji tọn gando aihundida lanmẹyiya tọn go, bo zinnudeji dọ “zinzan agbasa tọn yin alenọ na pẹvide.” Ṣigba e yidogọ dọmọ: “[Mẹdezejo] jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn yin alenọ na onú lẹpo, e tindo opagbe aihọn he tin to dinvie tọn, po aihọn he ja tọn po.” (1 Timoti 4:8) Hiẹ sọgan kanse dọ ‘Nawẹ mẹdezejo jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn yin ale etlẹ yin todin gbọn?’ To aliho susu mẹ wẹ. Gbọnvona yíyí adà tangan gbigbọmẹ tọn de dogọ gbẹzan mẹde tọn, mẹdezejo jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn nọ wleawuna jẹhẹnu dagbe lẹ taidi owanyi, ayajẹ, jijọho, po mawazẹjlẹgo po​—he popolẹpo yetọn nọ yidogọna pọndohlan nujikudo tọn po agbasalilo dagbe po.—Galatianu lẹ 5:​22, 23.

Kọdetọn Vẹadi Fẹnnuwiwa Tọn Lẹ

To egbehe, mẹsusu ko gbẹkọ alọhẹndotenamẹ walọ dagbe tọn lẹpo go. Azọ̀n-bẹplamẹ SIDA tọn yin dopo to kọdetọn lọ lẹ mẹ. Sọgbe hẹ WHO, hugan gbẹtọ livi 16 wẹ ko kú sọn bẹjẹeji azọ̀n-bẹplamẹ SIDA tọn whenu gbọ́n, podọ to alọnu din, nudi gbẹtọ livi 34 wẹ ko tindo wánvú VIH tọn, heyin wánvú he nọ hẹn SIDA wá lọ. Susu mẹhe to yaji sọn SIDA si lẹ tọn bẹ azọ̀n lọ gbọn zanhẹmẹtọgbẹ́ susu tintindo dali, yẹ́nví heyin yiyizan gbọn amasin adínọ ṣizantọ lẹ dali, kavi sọn ohùn he ko tindo wánvú lọ lẹ didó mẹ.

Kọdetọn devo lẹ na walọyizan fẹnnuwiwa tọn bẹ l’herpès, ofùn, hépatite B po C po, gọna syphilis hẹn. Dile hogbe amasinzọnwiwa tọn mọnkọtọn lẹ ma tlẹ yin yiyizan to ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ do sọ, agbasagonu heyin gingandego gbọn azọ̀n bẹplamẹ zanhẹmẹ tọn dali delẹ he gbayipe to ojlẹ lọ mẹ dọ́n yin yinyọnẹn. Di apajlẹ Howhinwhẹn lẹ 7:23 basi zẹẹmẹ kọdetọn dobunamẹ ogalilọ tọn taidi ‘owhán de he sọ́mẹ sọn otù mẹ.’ Syphilis nọ saba bẹpla otù, dile hépatite nọ wà do. Mọwẹ, lehe ayinamẹ Biblu tọn dọ Klistiani lẹ ‘ni joagọ sọn ohùn po ogalilọ po kọ̀n’ wá do ganmẹ bosọ yin owanyi tọn do sọ’!​—Owalọ lẹ 15:28, 29.

Omọ̀ Owanyina Akuẹ Tọn

To vivẹnudido mẹ nado yawu lẹzun adọkunnọ, mẹsusu nọ ze yedelẹ do owù daho mẹ na nuhe dù akuẹ yetọn. E blawu dọ, mẹdetiti zizedo owù mọnkọtọn lẹ mẹ nọ saba dekọtọn do hẹnbu kavi dindọ̀n akuẹ tọn mẹ. Ṣigba, Biblu dọna devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ dọmọ: “Ewọ . . . ni nọ wakoe, bo nọ yí alọ etọn do wazọ́n onú dagbe tọn, na ewọ nido tindo nado na mẹhe ma tindo.” (Efesunu lẹ 4:28) Nugbo wẹ dọ, azọ́n sinsinyẹnwatọ de sọgan nọ ma lẹzun adọkunnọ. Etomọṣo, e nọ tindo jijọho ayiha mẹ tọn, osi mẹdetiti tọn, podọ vlavo akuẹ he e tlẹ sọgan basi nunina etọn na nuhe jẹ de.

Biblu na avase dọmọ: “Mẹhe jlo nado yin adọkunnọ lẹ jai biọ whlepọn de mẹ, po omọ̀ de po, po onulu wantuntun susu he nọ gbleawunamẹ po, ehe nkọ nọ siọ omẹ do vivà po dindọ̀n po mẹ. Na owanyi akuẹ tọn wẹ adọ̀ owalọ oylan lẹpo tọn de: [podọ gbọn mọdidona owanyi ehe dali mẹdelẹ ko] . . . yí homẹgble susu do sọwhán yede.” (1 Timoti 6:​9, 10) Mí ma sọgan gbẹ́ dọ susu “mẹhe jlo nado yin adọkunnọ lẹ” tọn wẹ nọ lẹzun adọkunnọ gba. Ṣigba to etẹlẹ hinhẹnbu mẹ? Be e mayin nugbo wẹ dọ agbasalilo, whẹndo, po gbigbọnọ-yinyin yetọn po, podọ etlẹ yin jẹhẹnu amlọn yetọn tọn nọ jiya ya?​—Yẹwhehodọtọ 5:12.

Gbẹtọ nuyọnẹntọ de nọ yọnẹn dọ ‘ogbẹ̀ ma sinai do nuhe emi tindo lẹ ji’ gba. (Luku 12:15) Akuẹ po nutindo delẹ po yin dandannu to suhugan ogbẹ́ lẹ tọn mẹ. Na nugbo tọn, Biblu dọ dọ ‘akuẹ tin na hihọ́,’ ṣigba e yidogọ dọ ‘ale oyọnẹn tọn wẹ yindọ nuyọnẹn nọ whlá ogbẹ̀ mẹhe tindo e lẹ tọn dote.’ (Yẹwhehodọtọ 7:12) To vogbingbọn mẹ na akuẹ, oyọnẹn po nuyọnẹn he sọgbe po sọgan gọalọna mí to ninọmẹ lẹpo mẹ, ṣigba na titengbe tọn to whẹho he gando ogbẹ̀ mítọn go lẹ mẹ.​—Howhinwhẹn lẹ 4:​5-9.

Whenuena Nuyọnẹn Kẹdẹ Wẹ Na Basi Hihọ́na Mí

To madẹnmẹ nuyọnẹn nugbo tọn na ‘basi hihọ́na mẹhe tindo e lẹ’ to aliho yiaga hugan gbede pọ́n tọn mẹ​—yèdọ hihọ́-basinamẹ gbọn “nukunbibia daho” he to sisẹpọ po awuyiya po mẹ, to whenuena Jiwheyẹwhe na và mẹylankan lẹ sudo. (Matiu 24:21) Gbẹtọ lẹ na to akuẹ yetọn lẹ bẹ dlan tòhomẹ-liho lẹ ji to whenẹnu taidi “awuhiọnamẹnu de,” (NW ) sọgbe hẹ Biblu. Etẹwutu? Na yé na ko plọnnu gbọn numimọ sinsinyẹn gblamẹ dọ sika po fataka po ma na họ̀ ogbẹ̀ yetọn to “azán homẹgble OKLUNỌ tọn tọn gbè” wutu. (Ezekiẹli 7:19) To alọ devo mẹ, “gbẹtọ susugege” de, he gbọn zinzin dali ‘bẹ adọkun yetọn lẹ pli do olọn mẹ’ gbọn dagbenu gbigbọmẹ tọn lẹ zizedo otẹn tintan mẹ to gbẹzan yetọn mẹ dali, na mọaleyi sọn adọkun dejidego yetọn mẹ bo nasọ mọ ogbẹ̀ mavọmavọ yí to paladisi aigba ji tọn de mẹ.—Osọhia 7:9, 14; 21:3, 4; Matiu 6:19, 20.

Nawẹ mí sọgan duale sọgodo jidenọ ehe tọn gbọn? Jesu na gblọndo dọmọ: “Ehe wẹ ogbẹ̀ madopodo, dọ yé ni yọ́n hiẹ ṣokẹdẹ Jiwheyẹwhe nugbo, podọ ewọ mẹhe hiẹ dohlan, yèdọ Jesu Klisti.” (Johanu 17:3) Gbẹtọ livi susu lẹ ko mọ oyọnẹn ehe to Ohó Jiwheyẹwhe tọn, Biblu mẹ. E mayin dọ omẹ mọnkọtọn lẹ tindo todido jiawu de na sọgodo kẹdẹ wẹ gba ṣigba yé sọ nọ tindo numimọ jijọho po hihọ́ po tọn jẹ obá de mẹ todin. E yin kẹdẹdile psalm-kàntọ lọ dọ do dọmọ: “Yẹn na mlọnai bo damlọn jijọho mẹ, na hiẹ, OKLUNỌ, dopokẹdẹ wẹ hẹn mi sinai mahanú.”—Psalm 4:8.

Be hiẹ sọgan sọ lẹnnupọndo asisa nudọnamẹ tọn devo ji he sọgan gọalọ nado de owù lẹ pò na agbasalilo po ogbẹ̀ towe po jẹ obá he mẹ Biblu basi jẹ ya? Owe devo de ma tindo aṣẹpipa Biblu tọn, podọ owe devo depope ma sọgan gọalọna we nado mọ hihọ́ nujọnu tọn to aihọn he gọ́ na owù egbehe tọn mẹ gba. Naegbọn hiẹ ma gbadopọnna ẹn yinukọn dogọ?

[Apotin/Yẹdide to weda 6]

Agbasalilo Dagbe po Hihọ́ Po—Na Alọgọ Biblu Tọn Wutu

Nado vò to nujijọ nugbo gbẹzan tọn lẹ si, yọnnu jọja de he yinkọ etọn yin Janea yí ì do basi aṣa nado nọ zan marijuana, taba, cocaïne, amphétamines, LSD, po amasin adínọ devo lẹ po. E sọ nọ nùahànmú taun. Sọgbe hẹ Jane, asu etọn lọsu tin to ninọmẹ dopolọ mẹ. Sọgodo yetọn dózin taun. Enẹgodo Jane dukosọ hẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ. E jẹ opli Klistiani tọn lẹ yì ji bo nọ hia Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn po linlinnamẹwe gbẹdohẹmẹtọ etọn, Réveillez-vous! po, he e nọ má hẹ asu etọn. Yé omẹ awe lẹ jẹ Biblu plọn ji hẹ Kunnudetọ lẹ. Dile yé wleawuna pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn na nujinọtedo yiaga Jehovah tọn lẹ, yé gbẹ́ amasin adínọ po ahàn sinsinyẹn ṣiṣizan lẹpo po dai. Etẹwẹ yin kọdetọn lọ? “Gbẹzan yọyọ mítọn ko hẹn ayajẹ susu tlala wá,” wẹ Jane wlan to owhe delẹ godo. “Yẹn dopẹna Jehovah taun na huhlọn mẹklọwe Ohó etọn tọn podọ na gbẹzan awuvivo tọn po agbasalilo tọn he mí penugo nado to zinzan todin po.”

Nuhọakuẹ yinyin mẹyidoazọnmẹ nugbonọ de yin didohia ganji gbọn whẹho Kurt tọn dali, mẹhe azọ́n etọn bẹ nukunpipedo zomọ nudọnamẹ-sẹdo tọn go hẹn. Nuhudo tin na azọ́nwanu yọyọ de, podọ azọ́nmẹyimẹdotọ Kurt tọn ze azọngban hihọ̀ ẹ to akuẹ he ma vẹahi hugan de ji tọn do alọmẹ na ẹn. Kurt mọ nusatẹn dagbe de, bọ yé sọ wá gbekọndopọ kọ̀n do akuẹ de ji. Ṣigba, wekantọ nusatẹn lọ tọn basi nuṣiwa de to akuẹ lọ kinkàn mẹ, bọ akuẹ lọ yin didepo na nudi dọla 40 000 Amelika tọn. To ayidido nuṣiwa lọ go mẹ, Kurt ylọ nusatẹn lọ, podọ mẹhe nọ penukundo nusatẹn lọ go dọ dọ to owhe 25 azọ́nwiwa emitọn whenu, emi ma ko mọ nugbodidọ mọnkọtọn pọ́n gba. Kurt basi zẹẹmẹ dọ ayihadawhẹnamẹnu emitọn yin awuwlena gbọn Biblu dali. Kọdetọn lọ wẹ yindọ mẹhe nọ penukundo nusatẹn lọ go biọ vọkan zinjẹgbonu Réveillez-vous! he dọhodo nugbodidọ to ajọwiwa mẹ ji tọn 300 na e nido sọgan má yé na azọ́nwatọgbẹ́ etọn lẹ. Na Kurt, nugbodidọ etọn dekọtọn do zizemẹdaga mẹ.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Yẹdide to weda 7]

“Yẹn wẹ OKLUNỌ Jiwheyẹwhe towe, he plọn we na ale.”—ISAIA 48:17