Mẹnu Wẹ Hiẹ Dona Yin Nugbonọ Hlan?
Otò mítọn: . . . Owhẹ̀ etọn ni nọ whẹ́n to whepoponu; ṣigba vlavo owhẹ̀ etọn whẹ́n kavi lala, otò mítọn wẹ.”—Stephen Decatur, ogán awhànfuntọ tọji États-Unis tọn, 1779-1820.
MẸSUSU nọ pọ́n nugbonọ-yinyin mlẹnmlẹn hlan otò yetọn taidi azọngban tintan he yé dona hẹndi. Mẹdelẹ na vọ́ ohó Stephen Decatur tọn lẹ dọ to aliho ehe mẹ dọ, ‘Sinsẹ̀n ṣie, owhẹ̀ etọn ni nọ whẹ́n to whepoponu; ṣigba vlavo owhẹ̀ etọn whẹ́n kavi lala, sinsẹ̀n ṣie wẹ.’
Po lẹnpọn dagbe po, fie mí yin jiji te nọ saba do otò kavi sinsẹ̀n he biọ nugbonọ-yinyin mítọn hia, ṣigba mẹhe mí dona yin nugbonọ hlan yin nujọnu hugan nudide kosọ tọn de poun. Nalete, agọjijẹdo nuhe mẹ yè yin pinpọ́n e go whẹ́n te nọ biọ adọgbigbo bo nọ fọ́n nuhahun sinsinyẹn lẹ dote.
Whlepọn Nugbonọ-Yinyin Tọn
Yọnnu de he whẹ́n to Zambie dọmọ: “Yẹn yiwanna sinsẹ̀n sọn vuwhenu ṣie gbọ́n. Dẹ̀hiho egbesọegbesọ to abò agbà sinsẹ̀n-bibasi whẹndo mítọn tọn mẹ, ayipipa azán hùnwhẹ sinsẹ̀n tọn lẹ go, po tẹmpli mẹ yìyì to gbesisọmẹ po yin apadewhe nuhe yin pinplọn mi sọn vuwhenu lẹ tọn. Sinsẹ̀n po sinsẹ̀n-nuplọnmẹ ṣie po tindo kanṣiṣa pẹkipẹki hẹ aṣa, lẹdo po whẹndo ṣie po.”
Ṣogan, taidi jọja aflanmẹ de, e jẹ Biblu plọn hẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ji bo basi dide to ojlẹ vude godo nado diọ sinsẹ̀n etọn. Be nuyiwa nugbonọ-mayin tọn wẹ ehe yin ya?
Zlatko whẹ́n to Bosnie, bo funawhàn he ṣinyọ́n otò etọn ji na ojlẹ de. Ewọ lọsu jẹ Biblu plọn hẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ji. Todin e gbẹ́ dọ emi ma jlo na funawhàn sọta mẹde ba. Be nuyiwa nugbonọ-mayin tọn wẹ ehe ya?
Gblọndo towe lẹ na sinai do pọndohlan he a tindo ji. Yọnnu heyin nùdego jẹnukọn lọ dọmọ: “To lẹdo ṣie mẹ, nuyiwa he ma tindo jona wẹ e yin nado diọ sinsẹ̀n mẹtọn; e nọ yin pinpọnhlan taidi nuyiwa nugbonọ-mayin tọn, yèdọ mimọ́n whẹndo po lẹdo mẹtọn po.” Mọdopolọ, awhànfuntọ-gbẹ́ dai Zlatko tọn lẹ nọ pọ́n mẹdepope he gbẹ́ nado funawhàn hẹ yé lẹ taidi mẹslẹtọ. Ṣigba yọnnu enẹ po Zlatko po lẹndọ wunmẹ nugbonọ-yinyin he yiaga hugan de—yèdọ nugbonọ-yinyin hlan Jiwheyẹwhe—wẹ whàn nuyiwa yetọn lẹ. Na taun tọn, nukun tẹwẹ Jiwheyẹwhe yí do nọ pọ́n mẹhe jlo na yin nugbonọ hlan ẹn lẹ?
Nugbonọ-Yinyin Nujọnu Tọn —Dohia Owanyi Tọn De
Ahọlu Davidi dọna Jehovah Jiwheyẹwhe dọ: ‘Hiẹ na yinuwa to nugbonọ-yinyin mẹ hẹ nugbonọ.’ (2 Samuẹli 22:26) Hogbe Heblu tọn heyin lilẹdo “nugbonọ-yinyin” tofi do linlẹn homẹdagbe he nọ gbọn owanyi dali kọ̀n ede dopọ hẹ nude kakajẹ whenue lẹndai etọn to kọndopọmẹ hẹ onú enẹ yin hinhẹndi hia. Taidi walọ onọ̀ he tindo ovi he to anọ́nù de tọn, Jehovah nọ gbọn owanyi dali kọ̀n ede dopọ hẹ mẹhe yin nugbonọ hlan ẹn lẹ. Jehovah dọhlan devizọnwatọ nugbonọ etọn lẹ to Islaeli hohowhenu tọn mẹ dọmọ: “Be yọnnu sọgan wọ̀n ovi etọn he tin anọ́nù, bọ e ma na do walẹblanuna ovi ohò etọn mẹ tọn? Nugbo yé sọgan wọ̀n, ṣigba yẹn ma na wọnji gowe gba.” (Isaia 49:15) Mẹhe jlo nado ze nugbonọ-yinyin hlan Jiwheyẹwhe do otẹn tintan mẹ to gbẹzan yetọn mẹ lẹ yin hinhẹn tindo nujikudo mẹtọnhopọn owanyinọ etọn tọn.
Nugbonọ-yinyin hlan Jehovah sinai do owanyi ji. E nọ whàn mẹde nado yiwanna nuhe Jehovah yiwanna lẹ bo gbẹwanna onú ylankan he Jehovah gbẹwanna lẹ. (Psalm 97:10) Na owanyi wẹ jẹhẹnu tintan Jehovah tọn wutu, nugbonọ-yinyin hlan Jiwheyẹwhe nọ glọnalina mẹde sọn nuyiwa hlan mẹdevo lẹ po kanyinylan po mẹ. (1 Johanu 4:8) Enẹwutu eyin mẹde diọ nuyise sinsẹ̀n tọn etọn lẹ na nugbonọ-yinyin hlan Jiwheyẹwhe wutu, e ma zẹẹmẹdo dọ ewọ ma yiwanna whẹndo etọn ba gba.
Nugbonọ-Yinyin Hlan Jiwheyẹwhe—Huhlọn Alemọyi Tọn De
Yọnnu heyin nùdego jẹnukọn lọ basi zẹẹmẹ nuyiwa etọn lẹ tọn dọmọ: “Gbọn Biblu pinplọn ṣie gblamẹ, yẹn wá yọ́n Jehovah taidi Jiwheyẹwhe nugbo lọ, bo wleawuna haṣinṣan pẹkipẹki de hẹ ẹ. Jehovah ma taidi yẹwhe he yẹn nọ sẹ̀n dai lẹ gba; ewọ nọ hẹn jlẹkajininọ pipé go to owanyi, whẹdida dodo, nuyọnẹn, po huhlọn po mẹ. Na Jehovah biọ mẹdezejo mlẹnmlẹn wutu, yẹn dona gbẹkọ yẹwhe diẹ lẹ go.
“Mẹjitọ ṣie lẹ dọna mi pludopludo dọ homẹ yetọn ma hùn paali do go e podọ yẹn to yé hẹn jẹflumẹ. Ehe sinyẹnawuna mi taun, na alọkẹyi mẹjitọ ṣie lẹ tọn tintindo nọ duahunmẹna mi tlala. Ṣigba dile yẹn to nukọnyi vudevude to oyọnẹn Biblu tọn mẹ, nudide lọ wá lẹzun nuhe họnwun na mi hezeheze. Yẹn ma sọgan jo Jehovah do gba.
“Nudide ṣie nado yin nugbonọ hlan Jehovah kakati nido yin hlan aṣa sinsẹ̀n tọn lẹ ma zẹẹmẹdo dọ yẹn mayin nugbonọ hlan whẹndo ṣie gba. Yẹn dovivẹnu nado dohia yé gbọn hodidọ po nuyiwa ṣie lẹ po gblamẹ dọ yẹn mọnukunnujẹ numọtolanmẹ yetọn mẹ. Ṣigba eyin yẹn mayin nugbonọ hlan Jehovah, to whenẹnu yẹn sọgan glọnalina whẹndo ṣie ma nado yọ́n ewọ, podọ enẹ na yin nuyiwa nugbonọ-mayin tọn.”
Mọdopolọ, mẹde mayin mẹslẹtọ gba to whenuena nugbonọ-yinyin hlan Jiwheyẹwhe biọ dọ e ni gbọṣi kadaninọ mẹ na tonudidọ bo joagọ sọn awhànfunfun sọta mẹdevo lẹ mẹ. Nuhe Zlatko dọ die: “Dile etlẹ yindọ yẹn yin pinpọn e go whẹ́n taidi Klistiani nukunta tọn de, yẹn wlealọ hẹ mẹhe mayin mọ de. To whenuena awhàn gbajẹgbonu, adà awe lẹpo wẹ to nugbonọ-yinyin ṣie biọ. Yẹn yin hinhẹn po huhlọn po nado de adà he yẹn na funawhàn na. Yẹn funawhàn na owhe atọ̀n daa. To godo mẹ, asi ṣie po yẹn po họnyi Croatie, fie mí dukosọ hẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ te.
“Sọn Biblu pinplọn mítọn mẹ, mí wá mọnukunnujẹemẹ dọ Jehovah wẹ omẹ tintan he mí dona yin nugbonọ hlan podọ e jlo dọ mí ni yiwanna kọmẹnu mítọn mahopọnna sinsẹ̀n kavi akọ̀ etọn. Todin asi ṣie po yẹn po yin kinkọndopọ to sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn mẹ, podọ yẹn ko plọn dọ yẹn ma sọgan yin nugbonọ hlan Jiwheyẹwhe bosọ hoavùn hẹ kọmẹnu ṣie gba.”
Nugbonọ-Yinyin Heyin Anadena Gbọn Oyọnẹn He Pegan Dali
To whenuena e yindọ Jehovah wẹ Mẹdatọ mítọn, nugbonọ-yinyin hlan ẹn dona tin to nukọn na onú devo he biọ nugbonọ-yinyin mítọn lẹpo. (Osọhia 4:11) Ṣigba, nado sọgan glọnalina nugbonọ-yinyin hlan Jiwheyẹwhe ma nado lẹzun huhlọn zohunhun agọ̀ po mẹvasudo tọn po, e dona yin anadena gbọn oyọnẹn he pegan dali. Biblu dotuhomẹna mí dọmọ: ‘Mì ni lẹzun yọyọ to gbigbọ ayiha mìtọn tọn mẹ; na mì ni sọ ze gbẹtọ yọyọ lọ dogo, heyin didá sọgbe hẹ ojlo Jiwheyẹwhe tọn to nugbonọ-yinyin nujọnu tọn mẹ.’ (Efesunu lẹ 4:23, 24) Dawe diyin he wlan ohó gbọdo ehelẹ tindo adọgbigbo lọ nado jẹagọdo sinsẹ̀n he mẹ yè pọ́n e go whẹ́n te. Dodinnanu etọn dekọtọn do diọdo alemọyi tọn de mẹ.
Mọwẹ, Saulu pannukọn whlepọn nugbonọ-yinyin tọn, dile mẹsusu ko wà do to ojlẹ mítọn mẹ. Saulu yin pinpọn e go whẹ́n to aṣa hẹngogo whẹndo etọn tọn lẹ mẹ, bo lẹzun nugbonọ ayidego de hlan sinsẹ̀n he mẹ e yin jiji do. Nugbonọ-yinyin hlan yanwle sinsẹ̀n etọn tọn lẹ tlẹ whàn ẹn nado wà danú do mẹhe ma kọngbedopọ hẹ pọndohlan etọn lẹ. Saulu diyin na ogbé Klistiani lẹ tọn yinyan podọ na dindọn yé sọyi nado yin yasana bo tlẹ yin hùhù.—Owalọ lẹ 22:3-5; Filippinu lẹ 3:4-6.
Ṣogan, tlolo he Saulu mọ oyọnẹn he pegan Biblu tọn yí, e wà nuhe hagbẹ etọn susu pọnhlan taidi nuyiwa lẹnpọn matindo tọn. E diọ sinsẹ̀n etọn. Saulu, he wá yin yinyọnẹn to nukọnmẹ taidi apọsteli Paulu, de nado yin nugbonọ hlan Jiwheyẹwhe kakati ni yin hlan aṣa. Nugbonọ-yinyin hlan Jiwheyẹwhe he sinai do oyọnẹn he pegan ji whàn Saulu nado yin awujonanutọ, owanyinọ, po tulinamẹtọ po, to vogbingbọn mẹ na walọyizan mẹvasudo, zohunhun agọ̀ tọn he e tindo dai.
Naegbọn Hiẹ Dona Yin Nugbonọ?
Dotẹnmẹ nina nugbonọ-yinyin mítọn nado yin anadena gbọn nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ dali nọ hẹn ale susu wá. Di apajlẹ, linlin 1999 tọn de sọn Azọ́nwatẹn Australie tọn na Oplọn Whẹndo tọn mẹ dọ dọ to nuhe nọ hẹn alọwle dẹn-to-aimẹ bo nọ hẹn pekọ wá lẹ mẹ wẹ “jide po nugbonọ-yinyin po tin te . . . [gọna] gbigbọnọ-yinyin.” Dodinnanu dopolọ mọ dọ “alọwle he dolido bo nọ hẹn pekọ wá lẹ” nọ hẹn sunnu po yọnnu lẹ po yin ayajẹnọ hugan, nọ na yé agbasalilo dagbe, gbẹzan gaa, podọ alọwle he dolido nọ hùn dotẹnmẹ dagbe dote na ovi lẹ nado duvivi gbẹzan ayajẹ tọn de.
To aihọn egbehe tọn he gọ́ na nuhahun mẹ, nugbonọ-yinyin taidi okàn he blá tọ̀lìntọ́ he to tọ̀kú de do tọjihun gbẹwhlẹngán tọn de go. Eyin “tọ̀lìntọ́” lọ mayin nugbonọ hlan okàn lọ gbọn titẹdo e go gligli dali, e na yin yigọyigọdona gbọn agbówhẹn po jẹhọn po dali. Ṣigba eyin nugbonọ-yinyin etọn yin zizedo asisa agọ̀ mẹ, e na taidi dọ okàn gbẹwhlẹngán etọn tọn yin biblá do bato he to sisiọ de go. Taidi Saulu, e sọgan mọdọ emi to yinyin dindọn sọyi aliho nuyiwa mẹvasudo tọn de mẹ. To vogbingbọn mẹ, nugbonọ-yinyin hlan Jehovah, he sinai do oyọnẹn he pegan ji, yin okàn gbẹwhlẹngán tọn he nọ hẹn mí lodo bo nọ deanana mí jẹ whlẹngán mítọn kọ̀n.—Efesunu lẹ 4:13-15.
Jehovah dopagbe ehe na mẹhe yin nugbonọ hlan ẹn lẹ dọmọ: ‘Jehovah yiwanna whẹdida dodo, bo ma na gbẹ́ nugbonọ etọn lẹ dai; yè na nọ yí yé whla kakadoi.’ (Psalm 37:28) To madẹnmẹ, mẹhe yin nugbonọ hlan Jehovah lẹpo na yin hinhẹn biọ aigba paladisi tọn de ji, fie yé na duvivi mẹdekannujẹ sọn awubla po awufiẹsa po si te bo na hùnhomẹ to haṣinṣan tẹgbẹ̀ tọn he vò sọn kinklan sinsẹ̀n po tonudidọ tọn po si mẹ.—Osọhia 7:9, 14; 21:3, 4.
Etlẹ yin todin, livi susu lẹdo aihọn pé ko mọ dọ nugbonọ-yinyin yetọn hlan Jehovah kẹdẹ wẹ nọ hẹn ayajẹ nugbo wá. Naegbọn a ma na dike Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ni gọalọna we nado gbadopọnna pọndohlan towe do nugbonọ-yinyin ji po alọgọ nugbo Biblu tọn po? Biblu dọna mí dọ: “Mì dindona mìde, eyin mì tin to yise mẹ; mì mọdona mìde dagbedagbe.”—2 Kọlintinu lẹ 13:5.
E nọ biọ adọgbigbo nado jẹagọdo nuyise mítọn po nuhewutu mí yin nugbonọ hlan ẹn po, ṣigba ale lọ lẹ na sú odò vivẹnudido lọ tọn dile kọdetọn lọ hẹn mí sẹpọ Jehovah Jiwheyẹwhe pẹkipẹki. Yọnnu heyin hoyidọ sọn e dè jẹnukọn do numọtolanmẹ mẹsusu tọn hia to whenuena e dọmọ: “Yẹn ko plọn dọ nugbonọ-yinyin hlan Jehovah po nujinọtedo etọn lẹ po nọ gọalọna mí nado tin to jlẹkaji to nuyiwa mítọn lẹ mẹ hẹ whẹndo mítọn lẹ podọ nado lẹzun kọmẹnu dagbe lẹ to lẹdo mítọn mẹ. Mahopọnna lehe whlepọn lọ lẹ sinyẹn sọ, eyin mí yin nugbonọ hlan Jehovah, e na nọ yin nugbonọ hlan mí to whelẹponu.”
[Yedide/Asisa Yẹdide tọn to weda 4]
Churchill, upper left: U.S. National Archives photo; Joseph Göbbels, far right: Library of Congress
[Yẹdide to weda 6]
Oyọnẹn he pegan whàn Saulu nado diọ nuhe e yin nugbonọ hlan
[Yẹdide to weda 7]
Naegbọn a ma na gbadopọnna nugbonọ-yinyin towe po alọgọ nugbo Biblu tọn po?