Otàn Gbẹzan Tọn
Nudide Dagbe lẹ Hẹn Dona Dẹn-to-Aimẹ lẹ Wá
DIle E Yin Didọ Gbọn Paul Kushnir Dali
TO 1897, babadaho po onọ̀-daho ṣie po sẹtẹn sọn Ukraine yì Canada bo sawhé sẹpọ Yorkton, to Saskatchewan. Ovi ẹnẹ wẹ yé hẹn yì dọ́n—yèdọ sunnu atọ̀n po yọnnu dopo po. To 1923, yọnnu lọ he nọ yin Marinka, lẹzun onọ̀ ṣie; yẹn wẹ yin ovi etọn ṣinawetọ. Gbẹzan he to jlẹkaji wẹ mí zan to whenẹnu ṣigba mí tindo hihọ́. Mí tindo núdùdù hunsindagbe tọn po avọ̀ he nọ glọn avivọ lẹ po, podọ tohọluduta wleawu dandannu delẹ tọn na mí. Kọmẹnu owanyinọ lẹ nọ wleawufó nado gọalọna ode awetọ to azọ́n dahodaho lẹ wiwà mẹ. To avivọ-whenu 1925 tọn, dopo to Biblu Plọntọ lẹ mẹ, dile Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ yin yiylọdọ to whenẹnu, wá dla mí pọ́n. Dlapọn enẹ whàn mí nado basi nudide delẹ he gbẹ́ nọ hẹn homẹ ṣie hùn kakajẹ din.
Nugbo Biblu Tọn Biọ Owhé Mítọn Gbè
Mama kẹalọyi alọnuwe apòmẹ tọn delẹ sọn Biblu Plọntọ lọ si bo wá tadona kọ̀n dọ emi ko mọ nugbo lọ. E yawu basi nukọnyiyi to gbigbọ-liho bo yí baptẹm to 1926. To whenuena Mama lẹzun Biblu Plọntọ de, ehe hẹn whẹndo mítọn tindo pọndohlan devo pete gando ogbẹ̀ go. Mí nọ yí jonọ whẹwhẹ to owhé mítọn gbè. Nugopọntọ tomẹyitọ lẹ he nọ yin yiylọdọ agun-ji-pọntọ po Biblu Plọntọ devo lẹ po nọ saba nọ̀ owhé mítọn gbè. To 1928 nugopọntọ tomẹyitọ de do yẹdide “Eureka Drame” tọn hia mí, yèdọ adà sándogli “Photo-Drame de la Création” tọn de. E whe aihundanu he taidi opàn he nọ dọnú de to mí yọpọ lẹ si. Eyin e finyọ́n aihundanu lọ bọ e dọnú, e nọ diọ yẹdide lọ lẹ debọdo-dego. Homẹ mítọn hùn taun dọ mílọsu yí adà de wà ga!
Nugopọntọ tomẹyitọ de he nọ yin Emil Zarysky nọ saba dla mí pọ́n po mọto he sọ yin ohọ̀ etọn po. Visunnu etọn mẹho sọ nọ hodo e to whedelẹnu, bo nọ na tuli mí yọpọ lẹ nado lẹnnupọndo lizọnyizọn whenu-gigọ́ tọn kavi gbehosọnalitọ bibasi ji. Gbehosọnalitọ susu wẹ sọ nọ nọ̀ owhé mítọn gbè. To gbèdopo, Mama whe awu de na gbehosọnalitọ de bo yí etọn nado jlado na ẹn. To mayọnẹn mẹ gbehosọnalitọ lọ ze awu lọ yì to whenuena e jei whé. To ojlẹ dindẹn godo, e gọ̀ ẹ dohlan bo vẹvẹ, na awu lọ nọ̀ e si dẹn wutu. E wlan dọmọ: “N’ma tindo akuẹ cents ao [nudi 50F CFA] nado do e hlan gbọn posu wẹ zọ́n.” E na ko jlo mí dọ e ni gbọ bo hẹn awu lọ go! Todido ṣie wẹ yindọ to gbèdopo n’na wá penugo nado hodo apajlẹ gbehosọnalitọ he yí yede do sanvọ́ enẹlẹ tọn. N’dopẹ́ na gbigbọ johẹmẹ tọn he Mama dohia, ehe hẹn gbẹzan mítọn gọ́ na ayajẹ bosọ hẹn owanyi mítọn jideji na mẹmẹsunnu lẹ.—1 Pita 4:8, 9.
Papa ma lẹzun Biblu Plọntọ gba; ṣogan e ma diọnukunsọ mí. To 1930 e tlẹ na dotẹnmẹ mẹmẹsunnu lẹ nado yí ohọ̀ daho etọn dopo zan na plidopọ azán dopo tọn de. Dile etlẹ yindọ owhe ṣinawe poun wẹ yẹn tindo to whenẹnu, ayajẹ po yẹyi nujijọ lọ tọn po yinuwado ji e. Papa kú to 1933. Mama, he lẹzun asuṣiọsi po ovi ṣinatọ̀n po, ma gbẹkọ gbemima etọn go gbede nado hẹn mí gbọṣi aliho sinsẹ̀n-bibasi nugbo tọn ji. E nọ plan mi yì opli lẹ. To ojlẹ enẹ mẹ, opli lẹ nọ dẹn gbau to nukun ṣie mẹ, bọ e nọ jlo mi nado yì hopódona yọpọvu devo he dotẹnmẹ yin nina nado yì daihun to kọho lẹ. Ṣigba, na sisi he n’tindo na Mama wutu, n’nọ nọ̀ opli ji. Eyin Mama to nuda, e nọ saba yihodọ sọn wefọ de mẹ bo nọ kanse mi fie e tin te to Biblu mẹ. To 1933, ogle yọ́n na mí taun, bọ Mama yí ale he lán lọ do họ̀ mọto de. Kọmẹnu mítọn delẹ mọhodọdego dọ akuẹ hẹngu wẹ e te, ṣigba linlẹn etọn wẹ yindọ mọto lọ na gọalọna mí to nuwiwa yẹwhehọluduta tọn mítọn lẹ mẹ. Linlẹn dagbe wẹ e do.
Mẹdevo lẹ Gọalọna Mi Nado Basi Nudide Dagbe Lẹ
E nọ wá yá bọ jọja de dona basi nudide lẹ he na do nuhe e na wá yin to osọ hia. To whenuena ojlẹ enẹ sọ̀ na mẹdaho ṣie yọnnu Helen po Kay po, yé jẹ gbehosọnalitọ basi ji. Dopo to gbehosọnalitọ he duvivi johẹmẹ tọn to owhé mítọn gbè lẹ mẹ wẹ John Jazewsky, yèdọ jọja he jọmẹ taun de. Mama biọ to John si nado nọ̀ mí dè na ojlẹ de bo gọalọ to glezọ́nwiwà mẹ. To godo mẹ, John wlealọ hẹ Kay, bọ yé sẹ̀n taidi gbehosọnalitọ sẹpọ owhé mítọn. To whenuena n’tindo owhe 12, yé basi oylọna mi nado hodo yé yì sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn mẹ to gbọjẹ wehọmẹ tọn whenu. Ehe hẹn ẹn yọnbasi na mi nado dọ́ gbẹzan gbehosọnalitọ tọn pọ́n.
To nukọn mẹ, yẹn po mẹdaho ṣie John po penugo nado nọ penukundo ogle lọ go jẹ obá de mẹ. Ehe hẹn ẹn yọnbasi na Mama nado nọ basi gbehosọnalitọ alọgọtọ tọn, dile e nọ yin yiylọdọ todin, to osun alunlun tọn lẹ mẹ. E nọ yí kẹkẹvi afọ awenọ he osọ́ yọnhonọ de nọ dọ̀n zan. Papa ko do yinkọ na osọ́ tasinyẹntọ ehe dọ Saul, ṣigba e jẹ alọ ji na Mama bosọ nọ setonuna anademẹ etọn taun. Yẹn po John po yiwanna glezọ́n, ṣigba whedepopenu he Mama lẹkọ sọn sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn mẹ bo dọ numimọ he e tindo lẹ, owanyi mítọn na lizọnyizọn gbehosọnalitọ tọn nọ jẹ otẹn yí ji vudevude sọn glezọ́nwiwà si. To 1938, n’hẹn nuwiwa ṣie to sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn mẹ jideji, podọ to 9 février 1940, n’yí baptẹm.
To ojlẹ vude godo, n’yin dide taidi devizọnwatọ agun tọn. N’nọ penukundo kandai agun tọn lẹ go, bo nọ jaya whedepopenu he n’doayi e go dọ jideji tin. N’tindo aigba-denamẹ mẹdetiti tọn de to tòpẹvi de mẹ he dẹn do owhé mítọn na kilomẹtlu 16. To avivọ-whenu, n’nọ zinzọnlin yì finẹ to osẹ lẹpo mẹ bo nọ dọ́ ohọ̀ kleun he to ozà owhé whẹndo jlodotọ de tọn ji na ozán dopo kavi awe. To hodidọ hẹ yẹwhenọ sinsẹ̀n Luther tọn godo—ehe mẹ yẹnlọsu ma yí zinzin zan te sọmọ—yẹwhenọ lọ sìn adán nado ylọ ponọ lẹ na mi eyin n’ma jo sinsẹ̀nnọ etọn lẹ do. Enẹ lọ wẹ zọ́n taun bọ n’magbe nado zindonukọn.
To 1942, mẹdaho ṣie Kay po asu etọn John po basi tito nado yì plidopọ Cleveland, Ohio tọn, to États-Unis. Homẹ ṣie hùn dọ yé basi oylọna mi nado hodo yé yì. Plidopọ enẹ yin dopo to numimọ dagbe hugan he n’ko tindo pọ́n lẹ mẹ. E zọ́n bọ tito he n’to bibasi na sọgodo lẹ hẹnai. To whenuena Mẹmẹsunnu Nathan Knorr, he to anadena azọ́n lẹdo aihọn pé tọn lọ to ojlẹ enẹ mẹ, yí zohunhun do lá dọ yè to gbehosọnalitọ 10 000 dín, n’basi nudide to afọdopolọji nado yin dopo to yé mẹ!
To janvier 1943, lizọnyizọnwatọ tomẹyitọ de he nọ yin Henry, dla agun mítọn pọ́n. E na hodidọ zohunhun tọn de he dozolanmẹna mímẹpo. To wunkẹngbe etọn, aimẹ fá kakajẹ -40°C, podọ jẹhọn sinsinyẹn he to yìnyìn sọn agewaji-whèyihọ tọn sọ hẹn aimẹ fá dogọ. To paa mẹ, họmẹ wẹ mí nọ gbọṣi to avivọ mọnkọtọn whenu, ṣigba Henry to jejeji nado tọ́n na sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn. Ewọ po mẹdevo lẹ po zọ̀n kẹkẹvi he osọ́ nọ dọ̀n he tindo họta de mẹ, yì gbétatò he dẹn na kilomẹtlu 11 de mẹ, po adògbẹ́ de po to kẹkẹvi lọ mẹ nado na yé yozò. Yẹnlọsu tọ́n ga nado yì dla whẹndo he bẹ visunnu atọ́n hẹn de pọ́n. Yé kẹalọyi plọnmẹ Biblu he n’zedonukọnna yé podọ to godo mẹ yé yí nugbo.
Yẹwhehodidọ to Alọhẹndotenamẹ Glọ
To Wẹkẹ Whàn II whenu, azọ́n Ahọluduta lọ tọn yin alọhẹndotena to Canada. Mí dona nọ sẹ̀ owe sinai do Biblu ji mítọn lẹ do, podọ fiwhiwhlá susu wẹ tin to ogle mítọn mẹ. Whlasusu wẹ ponọ lẹ dla mí pọ́n ṣigba to ovọ́ mẹ. Eyin mí to yẹwhehodọ, Biblu kẹdẹ wẹ mí nọ yizan. Mí nọ pli to pipli kleunkleun lẹ mẹ, bọ yẹn po mẹdaho ṣie John po yin dide nado nọ wazọ́n taidi wẹnsagun to nuglọ.
To awhàn lọ whenu, agun mítọn doalọ to alọnuwe apòmẹ tọn lọ La fin du nazisme mimá mẹ lẹdo otò mítọn pé. Mí nọ tọ́n to zánhomẹ. Obu kẹdẹ wẹ nọ to ji e dile mí to dindọnsẹpọ owhé dopodopo dẹẹdẹ nado jo alọnuwe de dai to họntonu. Onú dobu hugan he n’ko wà pọ́n to gbẹ̀mẹ niyẹn. Lehe agbọ́ ṣie yìdo do sọ to whenuena mí má vọkan godo tọn alọnuwe enẹ tọn! Mí yawu họ̀nwezun yì mọto mítọn kọ̀n, bo pọ́n dọ afọ mítọn pé ya, bosọ busẹ plaun to ozán lọ mẹ.
Gbehosọnalitọ Bibasi, Gànsinsẹ̀n po Plidopọ lẹ Po
To 1er mai 1943, n’dọ e yì whedenu na Mama. Po akuẹ dọla 20 [nudi 9 000F CFA] po to apòmẹ gọna saki pẹvi de, n’zingbejizọnlin yì azọ́ndenamẹ gbehosọnalitọ tọn ṣie tintan mẹ. Mẹmẹsunnu Tom Troop po whẹndo owanyinọ etọn po yí jonọ ṣie to tòpẹvi Quill Lake tọn mẹ to Saskatchewan. To owhe he bọdego mẹ, n’yì aigba-denamẹ he to olá de ji to Weyburn to Saskatchewan. Dile n’to yẹwhehodọ to tòhomẹ-liho ji to 24 décembre 1944, n’yin wiwle. To ojlẹ vude yiyizan to ganpa lẹdo lọ tọn mẹ godo, n’yin tẹnsẹna yì osla de mẹ to Jasper to Alberta. Yẹn po Kunnudetọ devo lẹ po wẹ nọ̀ finẹ bọ nudida whanpẹnọ Jehovah tọn lẹ lẹdo mí pé, yèdọ Osó Canada tọn lẹ. To bẹjẹeji 1945 tọn, ogán osla lọ tọn lẹ nagbè mí nado yì opli de to Edmonton, Alberta. Mẹmẹsunnu Knorr na linlin ojlofọndotenamẹ tọn de gando nukọnyiyi azọ́n lẹdo aihọn pé tọn lọ go. Mí yí jejejininọ do to nukọnpọnhlan whenue mí na yin tuntundote bo na penugo nado tindo mahẹ gigọ́ to lizọnyizọn lọ mẹ whladopo dogọ.
To whenuena yẹn yin tuntundote, n’gọ̀ azọ́n gbehosọnalitọ tọn bẹjẹeji. Ojlẹ vude to enẹgodo, e yin lilá dọ Plidopọ “Expansion à toutes les nations” tọn na yin bibasi to Los Angeles, Californie. To fie n’to gbehosọnalitọ basi te, mẹmẹsunnu de tò oján do agbànbẹhun etọn mẹ nado hẹn gbẹtọ 20. To 1er août 1947, mí bẹ gbejizọnlin awuvivi tọn de jẹeji na kilomẹtlu 7 200 gbọ̀n danfafa, aigba gbọgbé, po lẹdo whanpẹnọ lẹ po ji, ehe bẹ jipa Yellowstone po Yosemite po tọn lẹ hẹn. Gbejizọnlin lọ dẹn na azán 27—numimọ jiawu nankọ die!
Plidopọ lọ lọsu sọawuhia nado yin dona jiawu de he ma sọgan yin jiwọn e go gbede. Nado mọaleyi to gigọ́ mẹ sọn plidopọ lọ mẹ, n’nọ wadevizọn taidi aisinnunamẹtọ to okle podọ taidi zanṣọ́tọ to zánmẹ. N’yì opli he nọ yin bibasi hẹ mẹhe tindo ojlo to sinsẹ̀nzọn mẹdehlan tọn mẹ lẹ, bo doalọwemẹ na sinsẹ̀nzọn lọ ṣigba n’ma lẹndọ n’sọgan yin yiylọ. To ojlẹ enẹ mẹ to 1948, n’ze dee jo to whenuena gbehosọnalitọ lẹ yin oylọ-basina nado yì sẹ̀n to ayimatẹn Canada tọn he yin Québec.—Isaia 6:8.
Giliadi Podọ to Enẹgodo
To 1949, homẹ ṣie hùn nado yin oylọ-basina yì klasi 14tọ Wehọmẹ Biblu Pinplọn Watchtower Giliadi tọn. Azọ́nplọnmẹ enẹ hẹn yise ṣie lodo bosọ dọ̀n mi sẹpọ Jehovah dogọ. John po Kay po ko yí gbedewema klasi 11tọ tọn bo to sinsẹ̀n taidi mẹdehlan to Rhodésie du Nord (he yin Zambie todin). Mẹdaho ṣie John yí gbedewema Giliadi tọn to 1956. To pọmẹ hẹ asi etọn Frieda, e sẹ̀n to Brésil na owhe 32 kakajẹ okú etọn whenu.
To azán he gbè yẹn yí gbedewema to février 1950, n’mọ tuli yí taun sọn wekanhlanmẹ awe mẹ, tintan sọn onọ̀ ṣie dè podọ awetọ sọn whẹndo Troop tọn dè to Quill Lake. Wekanhlanmẹ whẹndo Troop tọn lọ he hosọ etọn yin “Ayinamẹ Na Gbedewema-Yitọ De,” hia dole: “Azán vonọtaun de wẹ azán ehe yin na we. Azán vivẹ́ de wẹ e na nọ yin na we to whepoponu, podọ na kọdetọn dagbe po ayajẹ po ni yin towe.”
N’mọ azọ́ndenamẹ yí nado sẹ̀n to tòdaho Québec tọn mẹ, ṣigba na ojlẹ de n’gbọṣi Ogle Ogbẹ́ tọn mẹ, to Ayimatẹn New York tọn mẹ, fie Wehọmẹ Giliadi tọn nọ yin bibasi te to whenẹnu. To gbèdopo, Mẹmẹsunnu Knorr kanse mi eyin e na jlo mi nado yì Belgique. Ṣigba, to azán vude godo, e kanse mi eyin n’na kẹalọyi azọ́ndenamẹ de yì Pays-Bas. Whenuena n’mọ wekanhlanmẹ azọ́ndenamẹ tọn lọ yí, nuhe e bẹhẹn wẹ yindọ n’dona “bẹ azọ́n jẹeji taidi devizọnwatọ alahọ tọn.” Ahun ṣie gbado.
To 24 août 1950, n’bẹ gbejizọnlin azán 11 tọn de jẹeji yì Pays-Bas gbọ̀n bato mẹ bo yí ojlẹ enẹ zan nado fó hihia Biblu Les Écritures grecques chrétiennes—Traduction du monde nouveau tọn he ṣẹṣẹ yin didetọn to whenẹnu. N’jẹ Rotterdam to 5 septembre 1950, fie whẹndo Bẹtẹli tọn dokuavọ zohunhun tọn na mi te. Mahopọnna nuhẹngble Wẹkẹ Whàn II tọn lẹ, mẹmẹsunnu lẹ ko yí nususu wà nado gọ̀ nuwiwa Klistiani tọn lẹ bẹjẹeji whladopo dogọ. Dile n’to todoaina lehe yé hẹn tenọgligo to homẹkẹn sinsinyẹn glọ do, linlẹn ṣie wẹ yindọ e na vẹawuna mẹmẹsunnu enẹlẹ nado wazọ́n to anademẹ devizọnwatọ alahọ tọn jọja he ma tindo numimọ de tọn glọ. Etomọṣo, e wá họnwun na mi to madẹnmẹ dọ whẹwhinwhẹ́n depope ma tin nado dibu.
Nugbo wẹ dọ, whẹho delẹ tin he dona yin nukunpedego. Ojlẹ kleun de pò wẹ plidopọ te bọ n’do wá podọ homẹ ṣie hùn nado mọ lehe adọtẹn yin nina plidopọ-watọ fọtọ́n susu to nọtẹn plidopọ lọ tọn ji do. Na plidopọ he bọdego, n’de linlẹn lọ tọ́n nado dín adọtẹn to owhé mẹdetiti tọn lẹ gbè. Mẹmẹsunnu lẹ dọ dọ linlẹn dagbe wẹ ṣigba dọ e ma na wazọ́n to otò yetọn mẹ. To hodidọ do whẹho lọ ji godo, mí wá gbèta dopo kọ̀n—adọtẹn na yin nina madoawe plidopọ-watọ lẹ tọn do nọtẹn plidopọ tọn lọ ji bọ tẹnmẹ na yin nina mẹhe pò lẹ do owhé mẹhe ma yin Kunnudetọ lẹ tọn gbè to tòdaho he mẹ plidopọ lọ na yin bibasi te. Kọdetọn dagbe he ehe hẹnwa lẹ hẹn homẹhun mi sọmọ bọ n’yí jejejininọ do dọ yé na Mẹmẹsunnu Knorr to whenuena e wá plidopọ lọ. Ṣigba, numọtolanmẹ awagundido tọn lẹpo busẹ to whenuena n’wá hia linlin he yin nina gando plidopọ mítọn go to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn mẹ dọmọ: “Mí deji dọ to whedevonu vivẹnu lọ na yin dido to yise mẹ nado dín ohọ̀ na plidopọ-watọ lẹ do fie na hẹn ẹn yọnbasi na yé hugan nado dọyẹwheho, yèdọ to owhé gbẹtọ lẹ tọn gbè.” Mọpẹpẹ wẹ mí basi do “to whedevonu”!
To juillet 1961, afọzedaitọ awe yin oylọ-basina sọn alahọ mítọn mẹ nado yì opli de hẹ afọzedaitọ alahọ devo tọn lẹ to Londres. Mẹmẹsunnu Knorr lá dọ Biblu Les Saintes Écritures—Traduction du monde nouveau na yin awuwlena to ogbè susu dogọ mẹ gọna ogbè Pays-Bas tọn. Lehe owẹ̀n enẹ whànmẹ do sọ! E yọ́n bọ mí ma yọnẹn dọ azọ́n daho de wẹ ehe na wá yin. To owhe awe godo to 1963, homẹ ṣie hùn nado tindo mahẹ to tito-to-whinnu plidopọ de tọn mẹ to New York, ehe ji Biblu Les Écritures grecques chrétiennes—Traduction du monde nouveau yin didetọn te to ogbè Pays-Bas tọn mẹ.
Nudide po Azọ́ndenamẹ Yọyọ lẹ Po
To août 1961, n’wlealọ hẹ Leida Wamelink. Whẹndo etọn blebu ko mọ nugbo to 1942 to homẹkẹndomẹ Nazi lẹ tọn whenu. Leida jẹ gbehosọnalitọ basi ji to 1950 bo wá Bẹtẹli to 1953. Lehe e nọ wazọ́n gbọn to Bẹtẹli podọ to agun mẹ dohia mi dọ e na yin alọgọtọ nugbonọ de to lizọnyizọn ṣie mẹ.
Owhe dopo e lán vude to whenuena mí wlealọ godo, n’yin oylọ-basina nado mọ azọ́nplọnmẹ yí dogọ to Brooklyn na osun ao. Tito depope ma tin na asi lẹ nado hodo asu yetọn lẹ yì. Mahopọnna dọ Leida ma to gángán, e gbọn owanyi dali kọngbedopọ dọ n’dona kẹalọyi oylọ-basinamẹ lọ. To godo mẹ, ninọmẹ Leida tọn wá ylan deji. Mí tẹnpọn nado zindonukọn to azọ́n mítọn mẹ to Bẹtẹli ṣigba to godo mẹ, mí wá mọ dọ e na pọnte hugan nado zindonukọn to sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mítọn mẹ to gbonu. Enẹwutu, mí bẹ lizọnyizọn tomẹyiyi tọn jẹeji. To ojlẹ vude godo, azọ́n mẹzizẹ tọn daho de dona yin wiwà na asi ṣie. Po godonọnamẹ owanyinọ họntọn mítọn lẹ tọn po, mí penugo nado pehẹ ninọmẹ lọ, podọ to owhe dopo godo mí tlẹ kẹalọyi azọ́ndenamẹ nugopọntọ agbegbe tọn.
Mí duvivi sinsẹ̀nzọn mẹhẹnlodo tọn na owhe ṣinawe to azọ́n tomẹyiyi tọn mẹ. Enẹgodo, mí sọ pannukọn nudide sinsinyẹn de whladopo dogọ to whenuena n’yin oylọ-basina nado wá plọnmẹ to Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta tọn to Bẹtẹli. Mí yigbe, dile etlẹ yindọ diọdo he vẹawu de wẹ ehe yin na mí yiwanna lizọnyizọn tomẹyiyi tọn lọ taun. Klasi 47 wehọmẹ lọ tọn lẹ he dopodopo yetọn dẹn na osẹ awe hùn dotẹnmẹ dagbe de dote na mi nado má dona gbigbọmẹ tọn lẹ hẹ mẹho agun tọn lẹ.
To ojlẹ enẹ mẹ, n’ko to tito basi nado yì dla onọ̀ ṣie pọ́n to 1978. Ṣigba to ajijimẹ, to 29 avril 1977 mí mọ wekanhlanmẹ de yí dọ Mama ko damlọn to okú mẹ. E vẹna mi tlala to whenuena n’mọ dọ n’ma nasọ sè kọnugbè vivi etọn ba kavi penugo nado dọna ẹn whladopo dogọ lehe n’dopẹ́ na nuhe e wà na mi lẹpo do sọ.
To vivọnu nupinplọn Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta tọn lọ tọn, e yin bibiọ to mí si nado lẹzun hagbẹ whẹndo Bẹtẹli tọn. To owhe he bọdego lẹ gblamẹ, n’wadevizọn na owhe ao taidi azinponọ Wedegbẹ́ Alahọ tọn. To nukọn mẹ, Hagbẹ Anademẹtọ lọ de azinponọ yọyọ devo, he penugo hugan nado penukundo azọngban lọ go. N’dopẹ́ taun na enẹ.
Devizọnwiwa Dile Mẹhowhe Na Dotẹnmẹ Etọn Do
Yẹn po Leida po ko tindo owhe 83 todin. N’ko duvivi sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn na nuhe lán to owhe 60 ji, bosọ yí owhe 45 he gbọngodo lẹ zan hẹ asi nugbonọ ṣie. E nọ pọ́n alọ he e nọ gọ́ na mi to azọ́ndenamẹ mítọn lẹpo mẹ hlan taidi apadewhe sinsẹ̀nzọn wiwe etọn tọn hlan Jehovah. To alọnu din, mí to nuhe go mí pé wà to Bẹtẹli podọ to agun mẹ.—Isaia 46:4.
Sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ, mí nọ vọ́ nujijọ taun taun delẹ flin to gbẹzan mítọn mẹ. Nuhe mí ko wà to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ lẹ depope ma vẹna mí pọ́n gbede, podọ mí kudeji dọ nudide dagbe hugan lẹ wẹ mí ko basi to bẹjẹeji gbẹzan mítọn tọn. Gbemima mítọn wẹ nado to Jehovah sẹ̀n bo to gbégbò hẹnwa na ẹn zọnmii po huhlọn mítọn lẹpo po.
[Yẹdide to weda 13]
Hẹ Bill, mẹdaho ṣie sunnu, po osọ́ mítọn Saul po
[Yẹdide to weda 15]
To alọwle-zan mítọn gbè, to août 1961
Po Leida po to egbehe