N’Magbe Ma Nado Dike Alọ Ṣie lẹ Ni Kuyẹ̀

“PAPA,” “TỌNTỌN.” Lehe jọja susu lẹ to Bẹtẹli nọ saba ylọ mi dọ niyẹn. Podọ, enẹ nọ vivi na mi, na n’ko tindo owhe 89 wutu. N’nọ pọ́n hogbe owanyinọ enẹlẹ hlan di apadewhe ahọsumẹ Jehovah tọn, na sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn he mẹ n’ko te sọn owhe 72 die. Podọ, po numimọ he n’ko tindo to sinsẹ̀nzọn Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ po, n’sọgan hẹn jọja ehelẹ deji sọn ahun mẹ wá dọ, ‘Azọ́n mìtọn na yin ahọsuna eyin mì ma dike alọ mìtọn lẹ kuyẹ̀.’—2 Otàn. 15:7.

WHẸNDO HE MẸ N’WHẸ́N TE

Mẹjitọ ṣie lẹ sẹtẹn sọn Ukraine wá Canada. Yé sawhé do tòpẹvi Rossburn tọn mẹ, to ayimatẹn Manitoba tọn mẹ. Onọ̀ yiwanna ṣie ji sunnu 8, yọnnu 8, ahoho de ma demẹ—yẹn wẹ yin ovi 14tọ. Papa yiwanna Biblu bo nọ hia ẹ na mí to Sẹgbe afọnnu lẹ, amọ́ e nọ pọ́n sinsẹ̀n hlan di tito ajọwiwa tọn de, podọ e nọ saba kanse po mẹṣanko po dọ, “Mẹnu wẹ ka suahọ Jesu na yẹwhehodidọ po mẹpinplọn etọn po?”

To godo mẹ, ṣinatọ̀n to mẹdaho po nọvi ṣie lẹ po mẹ—sunnu ẹnẹ, yọnnu ẹnẹ—wẹ wá kẹalọyi nugbo lọ. Mẹdaho ṣie yọnnu Rose yin gbehosọnalitọ kakajẹ whenue e kú. To azán he jẹnukọnna okú etọn lẹ gblamẹ, e na tuli mẹlẹpo nado na ayidonugo Ohó Jiwheyẹwhe tọn, bo nọ dọmọ, “N’jlo na mọ mì to aihọn yọyọ lọ mẹ.” Mẹdaho ṣie sunnu Ted nọ dọyẹwheho dai gando olọnzomẹ go. To Sẹgbe afọnnu lẹpo, e nọ dọyẹwheho to ladio ji bo nọ to didọna hosetọ etọn lẹ po zingidi po dọ ylanwatọ lẹ na yin fifiọ kakadoi to miyọ́n olọnzo tọn he ma nọ ṣí gbede lọ mẹ. Ṣigba to godo mẹ, e wá lẹzun devizọnwatọ Jehovah tọn nugbonọ podọ zohunhunnọ de.

N’BẸ SINSẸ̀NZỌN WHENU-GIGỌ́ TỌN JẸEJI

To gbèdopo to juin 1944, whenue n’lẹkọ sọn wehọmẹ wá whégbè, n’mọ alọnuwe apòmẹ tọn de he hosọ etọn yin The Coming World Regenerationa (Hinhẹngọwa Aihọn He Ja lọ Tọn) to tafo he ji mí nọ dùnú te. N’hia weda tintan, bo hia awetọ, enẹgodo n’ma gán doalọte ba. Whenue n’hia alọnuwe apòmẹ tọn lọ blebu fó, n’basi nudide de—n’jlo na sẹ̀n Jehovah dile Jesu wà do.

Nawẹ alọnuwe apòmẹ tọn lọ wá tọ́n to tafo mítọn ji gbọn? Mẹdaho ṣie sunnu Steve dọ dọ dawe awe delẹ he to owe po alọnuwe apòmẹ tọn lẹ po sà wẹ wá owhé mítọn gbè. E dọmọ: “N’họ̀ ehe, na pọnun dopo [25F CFA] poun wẹ yé do sà ẹ wutu.” Dawe lọ lẹ lẹkọwa to Sẹgbe he bọdego. Yé dọna mí dọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ wẹ emi yin, podọ emi nọ yí Biblu do na gblọndo na kanbiọ he gbẹtọ lẹ sọgan kanse. Mí yiwanna nuhe yé dọ, na sọn ovu whenu wẹ mẹjitọ mítọn lẹ ko plọn mí nado nọ na sisi Ohó Jiwheyẹwhe tọn. Dawe awe lọ lẹ sọ dọna mí dọ Kunnudetọ lẹ na bayi plidopọ daho de to madẹnmẹ to Winnipeg, tòdaho he mẹ mẹdaho ṣie yọnnu Elsie nọ nọ̀. N’de nado yì plidopọ lọ.

N’kùn kẹkẹ afọ tọn ṣie na kilomẹtlu 320 yì Winnipeg, amọ́ n’nọte to aliji to tòpẹvi Kelwood tọn mẹ, fie Kunnudetọ awe he wá mí dè lọ lẹ nọ nọ̀. Whenue n’to finẹ, n’yì opli de bo yọ́n nuhe agun de yin. N’sọ wá mọnukunnujẹemẹ dọ mẹlẹpo, yèdọ sunnu, yọnnu po jọja po wẹ dona nọ yì sọn whédegbè jẹ whédegbè nado plọnnu gbẹtọ lẹ, dile Jesu wà do.

To Winnipeg, n’dukosọ hẹ mẹdaho ṣie sunnu Jack, he zingbejizọnlin sọn agewaji Ontario tọn nado wá plidopọ lọ. To azán tintan plidopọ lọ tọn gbè, mẹmẹsunnu de lá dọ tito baptẹm yíyí tọn tin. Yẹn po Jack po de nado yí baptẹm to plidopọ daho enẹ ji. Mí omẹ awe lẹ magbe nado bẹ gbehosọnalitọ jẹeji to baptẹm mítọn godo dile e sọgan yawu yọnbasi do. Jack biọ sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ tlolo to plidopọ lọ godo. Owhe 16 wẹ n’do bo dona lẹkọ nado yì wehọmẹ, amọ́ to owhe he bọdego mẹ, yẹnlọsu lẹzun gbehosọnalitọ whepoponu tọn.

N’PLỌN NUSUSU

N’bẹ sinsẹ̀nzọn gbehosọnalitọ tọn jẹeji to pọmẹ hẹ Stan Nicolson to Souris, yèdọ tòpẹvi de he to ayimatẹn Manitoba tọn mẹ. E ma dẹn bọ e họnwun na mi dọ gbehosọnalitọ bibasi ma nọ bọawu to whelẹponu. Mí mọdọ akuẹ he to mí si jẹ vivọ̀ ji, ṣogan mí ma gbọjọ. To gbèdopo he mí ko dekunnu na azán lọ blebu godo, mí lẹkọwa whégbè bọ dọla dopo tata ma to mí si, podọ huvẹ sọ to mí hù badabada. Lehe e paṣa mí taun do sọ nado mọ saki daho de he mẹ núdùdù gọ́ to ohọ̀n mítọn ji! Kakajẹ egbé, mí ma yọ́n mẹhe ze saki lọ do finẹ. To whèjai enẹ, mí dùnú taidi ahọlu lẹ. Ahọsumẹ nankọ die, na mí ma dike alọ mítọn lẹ kuyẹ̀ wutu! Na nugbo tọn, to vivọnu osun enẹ tọn, n’mọ lanmẹ taun, n’ma ko mọ lanmẹ do mọ pọ́n to gbẹzan ṣie mẹ.

To osun kleun delẹ godo, mí yin azọ́ndena yì tòpẹvi Gilbert Plains tọn mẹ he tin to nudi kilomẹtlu 240 to agewaji Souris tọn. To ojlẹ enẹlẹ mẹ, agun dopodopo nọ tindo owhlẹ daho de to oplò ji, he nọ do linlin sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn agun lọ tọn hia to sunmẹsunmẹ. Whenue linlin lọ yìdo to osun de mẹ, n’na hodidọ de to agun lọ mẹ, nado hẹn họnwun na mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po dọ yé dona wà susu dogọ. To opli lọ godo, mẹmẹyọnnu gbehosọnalitọ mẹhomẹ de, he asu etọn ma to nugbo mẹ dọna mi po dasin po dọ, “N’dovivẹnu, amọ́ n’ma gán wà hú dehe n’wà.” Enẹwutu, yẹnlọsu viavi, podọ n’vẹvẹna ẹn.

Dile e yindo to whẹho ṣie mẹ, jọja he do zohunhun lẹ sọgan nọ yawu jai jẹ nuṣiwa mọnkọ lẹ mẹ, bọ nuhe yé wà nọ wá vẹna yé. Ṣigba, numimọ lẹ ko dohia mi dọ kakati nado dike alọ mítọn lẹ ni kuyẹ̀, nuhe yọ́n hugan wẹ nado nọ plọnnu sọn nuṣiwa lẹ mẹ bosọ hẹn nuplọnmẹ enẹ do ayiha mẹ. Azọ́n nugbonọ-yinyin tọn devo lẹ sọ wá yin ahọsuna.

AHIDIDI QUÉBEC TỌN

Lẹblanulọkẹyi daho wẹ e yin na mi taidi jọja owhe 21 mẹvi de nado yì klasi 14tọ Wehọmẹ Giliadi Tọn, ehe yí gbedewema etọn to février 1950! Nudi mado-ẹnẹ klasigbẹ́ ṣie lẹ tọn wẹ yin didohlan ayimatẹn Québec tọn he mẹ yè nọ do Flansegbe te to Canada, fie homẹkẹn sọta sinsẹ̀n Kunnudetọ lẹ tọn sinyẹn te. N’yin azọ́ndena hlan Val-d’Or, enẹ wẹ tòpẹvi de he mẹ yè nọ kùn sika te. To gbèdopo, pipli mítọn de yì dọyẹwheho to gbétatò Val-Senneville tọn mẹ he to yakẹ. Yẹwhenọ lẹdo lọ tọn sìn-adán nado wadanu do mí go eyin mí ma tlọ́n gbétatò lọ mẹ to afọdopolọji. Adánsin-namẹ etọn zọ́n bọ n’ylọwhẹ ẹ, bọ mí yì owhẹ̀ nukọn. Akuẹ yin gbigbò na yẹwhenọ lọ.b

Nujijọ enẹ po mọnkọtọn susu lẹ po lẹzun apadewhe “Ahididi Québec Tọn.” Ayimatẹn Québec tọn ko nọ anademẹ Ṣọṣi Katoliki Lomu tọn glọ na owhe 300 linlán. Nukọntọ sinsẹ̀n tọn po tonudọtọ he to godona yé lẹ po dohomẹkẹn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ. Nulẹ ma bọawu to ojlẹ lọ mẹ, podọ mí ma sù; ṣigba mí ma gbọjọ. Québec-nu he yin ahunjijlọnọ lẹ kẹalọyi owẹ̀n lọ. N’tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado plọnnu hẹ mẹsusu he kẹalọyi nugbo. N’plọnnu hẹ whẹndo de he bẹ omẹ ao hẹn. Whẹndo lọ blebu wá jẹ Jehovah sẹ̀n ji. Apajlẹ adọgbigbo tọn yetọn whàn mẹdevo lẹ nado tọ́n sọn Ṣọṣi Katoliki Tọn mẹ. Mí zindonukọn nado to yẹwhehodọ, podọ to godo mẹ, mí duto ahididi lọ ji!

AZỌ́NPINPLỌN MẸMẸSUNNU LẸ TO OGBÈ YETỌN TITI MẸ

To 1956, n’yin azọ́ndena nado yì sẹ̀n to Haïti. Suhugan mẹdehlan yọyọ lẹ tọn wẹ e vẹawuna nado plọn Flansegbe, ṣigba gbẹtọ lẹ nọ dotoai. Mẹdehlan Stanley Boggus dọ dọ, “E paṣa mí taun dọ gbẹtọ lẹ nọ wà nue go yé pé lẹpo nado gọalọna mí nado dọ linlẹn mítọn tọ́n.” To tintan whenu, e bọawuna mi, na n’ko plọn Flansegbe to Québec wutu. Amọ́, e ma dẹn bọ n’doayi e go dọ Créole-gbè Haïti tọn kẹdẹ wẹ suhugan mẹmẹsunnu otò lọ tọn lẹ nọ do. Enẹwutu, eyin míwu mẹdehlan lẹ na tindo kọdetọn dagbe, mí dona plọn ogbè otò lọ tọn. Mí wàmọ, podọ vivẹnudido mítọn lẹ yin ahọsuna.

Nado gọalọna mẹmẹsunnu lẹ dogọ, Hagbẹ Anademẹtọ lọ nagbè mí nado lilẹ́ Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn po owe devo lẹ po do Créole-gbè Haïti tọn mẹ. Sọha pliwatọ lẹ tọn jideji po awuyiya po lẹdo otò lọ pé. Wẹnlatọ 99 wẹ tin to Haïti to 1950, ṣigba sọha yetọn ko zẹ̀ 800 go to gblagbla 1960 tọn mẹ! To ojlẹ enẹ mẹ, n’yin azọ́ndena nado sẹ̀n to Bẹtẹli. To 1961, homẹ ṣie hùn nado tindo mahẹ to anadidena Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta tọn mẹ. Mí penugo nado plọnazọ́n omẹ 40, yèdọ mẹho agun tọn po gbehosọnalitọ titengbe lẹ po. To plidopọ daho janvier 1962 tọn ji, mí na tuli mẹmẹsunnu lẹdo lọ tọn he pegan lẹ nado gbloada na lizọnyizọn yetọn, podọ delẹ to yé mẹ yin pipà di gbehosọnalitọ titengbe. E wá họnwun dọ ehe wá do gànmẹ, na nukundiọsọmẹ to unklẹn wutu.

To 23 janvier 1962, to plidopọ lọ godo tlolo, yẹn po mẹdehlan Andrew D’Amico po yin wiwle to wekantẹn alahọ tọn, bọ agbàn Fọ́n! 8 janvier 1962 tọn (Flansegbe) yin hihòyi. Fọ́n! lọ yihodọ sọn linlinwe Flansegbe tọn lẹ mẹ he dọ dọ vodun wẹ mẹlẹ nọ sẹ̀n to Haïti. Enẹ vẹna mẹdelẹ, bọ yé dọ dọ míwlẹ wẹ kàn hosọ he to Fọ́n! lọ mẹ to alahọ mẹ. To osẹ vude godo, mẹdehlan lẹ yin yinyan sọn otò lọ mẹ.c Ṣigba, mẹmẹsunnu otò lọ tọn he mọ azọ́nplọnmẹ yí lẹ zindonukọn to aliho dagbe mẹ. To egbehe, n’nọ jaya hẹ yé na akọndonanu yetọn gọna lehe yé yinukọn to gbigbọ-liho do. Todin, yé tlẹ ko tindo Owe Wiwe lẹ—Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn to Créole-gbè Haïti tọn mẹ, yèdọ nude he mí sọgan nọ kudlọ etọn poun to whenẹnu.

AZỌ́N HỌ̀GBIGBÁ TỌN TO RÉPUBLIQUE CENTRAFRICAINE

To whenue n’ko sẹ̀n to Haïti godo, n’yin didohlan République centrafricaine taidi mẹdehlan. To nukọn mẹ, n’tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado sẹ̀n taidi nugopọntọ tomẹyitọ, podọ taidi anadenanutọ alahọ tọn.

To ojlẹ enẹlẹ mẹ, Plitẹnhọ Ahọluduta tọn susu nọ yin ohọ̀ wamọnọ tọn lẹ. N’plọn lehe yè nọ yì gbò osẹ̀ to nukanmẹ bo nọ yí i do gbá họta de do. Nupinpọn taun wẹ n’nọ yin na aligbọntọ lẹ eyin yé mọ bọ n’to vivẹnudo to azọ́n yọyọ ehe mẹ. Ehe sọ nọ na tuli mẹmẹsunnu lẹ nado tindo mahẹ dogọ to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yetọn titi lẹ gbigbá po nukunpipedo yé go po mẹ. Nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ nọ ṣàn mí kò, na sinsẹ̀nhọ yetọn lẹ nọ yin panuhọ̀, bọ mítọn lẹ ma ka nọ yinmọ. Mahopọnna enẹ, mí zindonukọn po Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mítọn he yin sẹhọ̀ lẹ po. Mẹṣanko lọ doalọte to whenue yujẹhọn sinsinyẹn de gbànú to Bangui he yin tatọ́-tònọ lọ. E klọ́n họta panunọ ṣọṣi de tọn sẹ̀ bo dlan ẹn do alihogbó ji. Họta Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mítọn he yè yí osẹ̀ do gbá lọ lẹ gbẹ́ pò to ote. Nado penukundo azọ́n Ahọluduta lọ tọn go to aliho dagbe mẹ dogọ, mí gbá wekantẹn alahọ tọn yọyọ de gọna owhé mẹdehlan tọn de to osun atọ́n poun gblamẹ.d

GBẸZAN ALỌWLE TỌN—TO PỌMẸ HẸ GBẸDOHẸMẸTỌ ZOHUNHUNNỌ DE

To 1976, azọ́n Ahọluduta lọ tọn yin alọhẹndotena to République centrafricaine bọ n’yin azọ́ndena yì N’Djamena, tatọ́-tònọ Tchad he to yakẹ tọn. Amọ́, e vivi na mi dọ n’dukosọ hẹ Happy, yèdọ mẹmẹyọnnu gbehosọnalitọ titengbe zohunhunnọ de he wá sọn Cameroun. Mí wlealọ to 1^er avril 1978. To osun enẹ dopolọ mẹ, tòwhan de fọ́n, bọ dile mẹsusu wà do, mílọsu họnyi hùwaji otò lọ tọn. Whenue awhàn lọ doalọte, mí lẹkọwa bo mọdọ owhé mítọn ko lẹzun ahọnkan pipli awhànfuntọ lẹ tọn de. Mí hẹn owe mítọn lẹ, awù he Happy do to alọwle-zan mítọn gbè gọna nunina he mí mọyi to gbenẹgbe lẹ bu. Ṣigba, mí ma dike alọ mítọn lẹ kuyẹ̀. Mí gbẹ́ tindo ode awetọ to apá, bosọ to nukọnpọnhlan na azọ́n devo lẹ.

To nudi owhe awe godo, alọhẹndotenamẹ lọ yin didesẹ to République centrafricaine. Mí lẹkọyi dọ́n bo sẹ̀n to azọ́n lẹdo tọn mẹ. Agbànbẹhun de wẹ yin owhé mítọn, ehe mẹ akanma he yè sọgan yẹ́n, agbá de he sọgan hẹn osin litli 200, zomọ nuhẹnfa tọn de he nọ zan gaz, gọna adò he nọ zan gaz de tin te. Gbejizọnlin lọ lẹ nọ vẹawu. To gbejizọnlin de whenu, ponọ lẹ do mí te to nudi ofi voovo 117.

Yozò nọ saba sinyẹn taun bo nọ yì 50°C. To plidopọ lẹ whenu, e nọ vẹawu to whedelẹnu nado mọ osin he pé nado basi baptẹm. Enẹwutu, mẹmẹsunnu lẹ nọ kùn fie otọ̀ ko hú sọn lẹ, podọ vudevude yé nọ dà osin he na pé nado bayi baptẹm, ehe nọ saba yin bibasi to agbá de mẹ.

AZỌ́NWIWA TO OTÒ AFLIKA TỌN DEVO LẸ MẸ

To 1980, mí yin didohlan Nigéria. To dọ́n, na owhe awe daa, mí gọalọ nado wleawudaina tito alahọ yọyọ lọ gbigbá tọn. Mẹmẹsunnu lẹ ko họ̀ agbànhọ petlezìn awenọ de he dona yin túntún bo na wá yin vivọgbá do nọtẹn mítọn ji. To afọnnu dopo, n’hẹ ohọ̀ lọ ta to aga pete nado gọalọ to azọ́n ohọ̀ túntún tọn lọ mẹ. Jei whèmẹ, n’jẹ tejẹ ji gbọn fie n’ko gbọn do hẹ aga. Ṣigba na nulẹ ko diọ na azọ́n ohọ̀ túntún tọn lọ wutu, n’yìn afọ do jẹhọn mẹ—bo wá mọ dee to kọmẹ. Ninọmẹ ṣie di nue ylan taun, amọ́ to mẹgbejepọn dotowhé tọn lẹ godo, doto dọna Happy dọmọ: “A hanú blo. Okàn hupetẹn tọn etọn delẹ wẹ gbleawu poun, e na jẹgangan to osẹ dopo nkọ gblamẹ.”

To 1986, mí sẹtẹn yì Côte d’Ivoire, fie mí sẹ̀n te taidi nugopọntọ tomẹyitọ. Azọ́n enẹ sọ hẹn mí yì otò he ma dẹn do finẹ de mẹ, enẹ wẹ Burkina Faso. N’ma tlẹ gán lẹn gbede dọ to owhe delẹ godo, Burkina na wá lẹzun owhé mítọn na ojlẹ de.

N’tọ́n sọn Canada to 1956, ṣigba to 2003, to whenue n’ko nọ gbéji na owhe 47 godo, n’lẹkọwa Canada, amọ́ todin po Happy po, podọ mí sẹ̀n to Bẹtẹli. To wema ji, tòvi Canada tọn lẹ wẹ mí yin, amọ́ mí nọ do numọtolanmẹ lọ dọ mí yin Aflikanu.

Enẹgodo to 2007, to whenue n’do owhe 79, mí yin didohlan Aflika whladopo dogọ! Mí yin azọ́ndena hlan Burkina Faso, fie n’gọalọ te taidi hagbẹ Wedegbẹ́ Otò tọn. Wekantẹn lọ wá yin didiọ zun azọ́nwatẹn lẹdogbedevomẹ tọn he ma to Bẹtẹli de to anademẹ alahọ Bénin tọn glọ, podọ to août 2013, mí yin azọ́ndena yì Bẹtẹli Bénin tọn.

Mahopọnna madogán agbasa tọn ṣie lẹ, n’gbẹ́ yiwanna lizọnyizọn lọ taun. To owhe atọ̀n he wayi lẹ gblamẹ, po alọgọ mẹho agun tọn lẹ tọn gọna godonọnamẹ owanyinọ asi ṣie tọn po, homẹhunnu wẹ e yin na mi dọ awe to plọnmẹ Biblu ṣie lẹ mẹ, Gédéon po Frégis po yí baptẹm. Yé to Jehovah sẹ̀n todin po zohunhun po.

To ojlẹ enẹ gblamẹ, yẹn po asi ṣie po sọ yin didohlan alahọ Afrique du Sud tọn mẹ, fie whẹndo Bẹtẹli tọn lọ yí homẹdagbe do to nukunpedo nuhudo agbasalilo tọn ṣie lẹ go te. Afrique du Sud wẹ yin otò Aflika tọn ṣinawetọ he mẹ n’tindo lẹblanulọkẹyi nado sẹ̀n te. Podọ to octobre 2017, mí mọ dona ayidego tọn de yí. Mí penugo nado yì klandowiwe tatọ́-tẹnnọ mítọn tọn to Warwick, New York. Nujijọ he mí ma gán wọn gbede de wẹ ehe yin!

Owhewé 1994 tọn [Flansegbe] dọ to weda 255 dọ: “Mí to tudohomẹna mẹhe doakọnnanu to azọ́n lọ mẹ na owhe susu lẹpo dọmọ: ‘Mì yin huhlọnnọ bo ma dike alọ mìtọn lẹ kuyẹ̀ blo, na azọ́n mìtọn na yin ahọsuna.’—2 Otàn. 15:7.” Yẹn po Happy po magbe nado hodo tudohomẹnamẹ ehe podọ nado na tuli mẹdevo lẹ nado wà nudopolọ.