HOSỌ OPLỌN TỌN 7
Nọ Mọaleyi to Gigọ́ mẹ sọn Biblu Hihia Towe Mẹ
“Etẹwẹ hiẹ hia?”—LUKU 10:26.
OHÀN 97 Ohó Jiwheyẹwhe Tọn Wẹ Nọ Hẹnmẹ Dogbẹ̀
BLADOPỌa
1. Etẹwẹ dohia dọ Owe-wiwe lẹ yin nujọnu na Jesu?
YÍ NUKUN homẹ tọn do pọ́n lehe e na ko ṣí nado dotoaina Jesu dile e to mẹplọn. E jẹna ayidego dọ e nọ saba donù Owe-wiwe lẹ go sọn tamẹ. Na nugbo tọn, to hogbe etọn tintan he e dọ to baptẹm etọn godo, podọ to dehe e dọ jẹnukọnna okú etọn delẹ mẹ, Jesu yihodọ sọn Owe-wiwe lẹ mẹ.b (Deut. 8:3; Salm. 31:5; Luku 4:4; 23:46) Podọ to owhe atọ̀n daa he to gblagbla nujijọ awe enẹlẹ tọn mẹ, Jesu nọ saba hia Owe-wiwe lẹ to gbangba bo nọ yihodọ sọn yé mẹ bosọ nọ basi zẹẹmẹ do yé ji.—Mat. 5:17, 18, 21, 22, 27, 28; Luku 4:16-20.
To gbẹzan Jesu tọn blebu mẹ, e dohia dọ emi yiwanna Owe-wiwe lẹ, podọ e nọ dike bọ yé nọ yinuwado aliho he mẹ e nọ yinuwa te lẹ ji (Pọ́n hukan 2tọ)
2. Dile Jesu to whinwhẹ́n, etẹwẹ gọalọna ẹn nado jẹakọ hẹ Owe-wiwe lẹ ganji? (Pọ́n yẹdide he to wepa ji.)
2 Owhe susu lẹ whẹpo Jesu do bẹ lizọnyizọn etọn jẹeji, e ko hia bosọ sè Ohó Jiwheyẹwhe tọn whlasusu. To whégbè, ayihaawe ma tin dọ e nọ sè bọ Malia po Josẹfu po nọ yihodọ sọn Owe-wiwe lẹ mẹ to hodọdopọ egbesọegbesọ tọn yetọn lẹ whenu to whẹndo mẹ.c (Deut. 6:6, 7) Mí gán kudeji dọ Jesu nọ zọnhẹ whẹndo etọn yì sinagọgu mẹ to Gbọjẹzangbe lẹpo. (Luku 4:16) To whenue yé jẹ dọ́n, e dona ko nọ dotoai po sọwhiwhe po dile Owe-wiwe lẹ to yinyin hihia. To nukọn mẹ, Jesu plọn Kandai Wiwe enẹlẹ hihia na ede. Ehe zọ́n bọ gbọnvona dọ Jesu yọ́n Owe-wiwe lẹ ganji, e sọ yiwanna yé bo nọ dike yé ni yinuwado walọyizan etọn lẹ ji. Di apajlẹ, flin nuhe jọ to tẹmpli mẹ whenue Jesu do owhe 12 poun. “Nukunnumọjẹnumẹ [Jesu tọn] po gblọndo etọn lẹ po jiawu” na mẹplọntọ he yọ́n Osẹ́n Mose tọn ganji lẹ.—Luku 2:46, 47, 52.
3. Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?
3 Mílọsu sọgan wá yọ́n Ohó Jiwheyẹwhe tọn bosọ yiwanna ẹn dile mí to Owe-wiwe lẹ hia whẹwhẹ. Amọ́ nawẹ mí gán nọ mọaleyi to gigọ́ mẹ sọn nuhe mí hia lẹ mẹ gbọn? Mí gán plọnnu sọn nuhe Jesu dọna mẹhe yọ́n Osẹ́n lọ ganji lẹ mẹ, ehe bẹ wekantọ lẹ, Falesi lẹ po Sadusi lẹ po hẹn. Nukọntọ sinsẹ̀n tọn enẹlẹ nọ saba hia Owe-wiwe lẹ, amọ́ yé ma nọ mọaleyi sọn nuhe yé nọ hia lẹ mẹ. Jesu zinnudo aliho atọ̀n delẹ ji he mẹ sunnu ehelẹ ma to alemọyi to gigọ́ mẹ sọn Owe-wiwe lẹ mẹ te. Nuhe e dọna yé lẹ na gọalọna mí nado hẹn nugopipe mítọn (1) nado mọnukunnujẹ nuhe mí nọ hia mẹ pọnte dogọ, (2) nado mọ nuhọakuẹ gbigbọmẹ tọn lẹ pọnte dogọ, podọ (3) nado hẹn nugopipe mítọn nado dike Ohó Jiwheyẹwhe tọn ni yinuwado mí ji pọnte dogọ.
NỌ HIANU PO YANWLE LỌ PO NADO MỌNUKUNNUJẸNUMẸ
4. Etẹwẹ Luku 10:25-29 plọn mí gando Ohó Jiwheyẹwhe tọn hihia go?
4 Mí jlo na mọnukunnujẹ zẹẹmẹ nuhe mí nọ hia to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ tọn mẹ. Eyin e ma yinmọ, nuhe mí nọ hia gán nọma hẹn ale wá na mí to gigọ́ mẹ. Di apajlẹ, lẹnnupọndo hodọdopọ he Jesu tindo hẹ “dawe de he yọ́n Osẹ́n lọ ganji” ji. (Hia Luku 10:25-29.) Whenue Dawe lọ kanse e nuhe e dona wà nado mọ ogbẹ̀ madopodo, Jesu deanana ẹn yì Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ bo kanse e dọmọ: “Etẹwẹ yin kinkandai to Osẹ́n lọ mẹ? Etẹwẹ hiẹ hia?” Dawe lọ penugo bo na gblọndo he sọgbe lọ bo yihodọ sọn wefọ he dọho gando owanyi na Jiwheyẹwhe po kọmẹnu mẹtọn po go mẹ. (Lev. 19:18; Deut. 6:5) Amọ́ doayi nuhe dawe lọ kanse bọdego go dọmọ: “Mẹnu wẹ kọmẹnu ṣie taun?” Kanbiọ dawe lọ tọn dohia dọ e ma mọnukunnujẹ zẹẹmẹ nuhe e hia tọn mẹ ganji. Ehe zọ́n bọ e ma yọ́n lehe e na yí wefọ enẹlẹ zan do taun to gbẹzan etọn mẹ.
Nuhihia po yanwle lọ po nado mọnukunnujẹnumẹ yin nugopipe de he mí gán wleawuna
5. Nawẹ dẹ̀hiho po agbọ́ji yìyì nado hianu po gán gọalọna mí nado hẹn nukunnumọjẹnumẹ mítọn pọnte dogọ gbọn?
5 Mí gán hẹn nukunnumọjẹnumẹ mítọn gando Ohó Jiwheyẹwhe tọn go siso deji eyin mí wleawuna aṣa dagbe wehihia tọn lẹ. Ayinamẹ delẹ die he gán gọalọna we. Nọ hodẹ̀ whẹpo do jẹ nuhia ji. Mí do hudo alọgọ Jehovah tọn nado mọnukunnujẹ Owe-wiwe lẹ mẹ, enẹwutu mí gán biọ ẹ gbigbọ wiwe etọn nado sọgan ze ayiha do fidopo. Enẹgodo, nọ yiagbọji dile a to nuhia. Enẹ na gọalọna we nado mọnukunnujẹ nuhe hia a te mẹ. E gán wà dagbe na we eyin a nọ hia Biblu daga kavi nọ hodo hoyidokanji etọn. Eyin a to hogbe hoyidokanji lọ tọn lẹ sè bo to yé pọ́n to wema lọ ji, enẹ gán gọalọna we nado mọnukunnujẹnumẹ, nado flinnu podọ nado mọ nususu plọn sọn nuhe hia a te to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ mẹ. (Jọṣ. 1:8) Whenue a hia fó, hodẹ̀ whladopo dogọ nado dopẹ́ na Jehovah na Ohó etọn he e na mí, podọ nado biọ dọ ni gọalọna we nado yí nuhe a hia lọ do yizan mẹ.
Naegbọn kandai kleunkleun lẹ bibasi gán gọalọna we nado mọnukunnujẹ nuhe hia a te mẹ bosọ flin yé? (Pọ́n hukan 6tọ)
6. Naegbọn kanbiọ lẹ kinkanse dewe po kandai kleunkleun lẹ bibasi po gán gọalọna we dile a to nuhia? (Sọ pọ́n yẹdide lọ.)
6 Ayinamẹ awe devo lẹ die nado hẹn nukunnumọjẹnumẹ Biblu tọn towe pọnte dogọ. Nọ kàn kanbiọ lẹ sè dewe gando nuhe hia a te go. Dile a to dogbapọnna kandai tangan de, kanse dewe dọ: ‘Mẹnu lẹ wẹ yin tọ́ntlọ́ngbọ́n to nujijọ lọ mẹ? Mẹnu wẹ to hodọ? Mẹnu wẹ e to hodọna, podọ etẹwutu? Fie wẹ nulọ jọ te, podọ whetẹnu?’ Kanbiọ mọnkọ lẹ na gọalọna we nado lẹnnupọndo nujijọ lọ ji bo wle linlẹn tangan adà he a hia lọ tọn. Humọ, basi kandai kleunkleun lẹ dile a to nuhia. To whenue a to kandai basi, a na to dandannu glọ nado kàn linlẹn towe lẹ, ehe na gọalọna we nado mọnukunnujẹnumẹ dogọ. Kandai bibasi nasọ gọalọna we nado flin nuhe a hia. A gán kàn kanbiọ lẹ dai, kàn nuhe a mọ to whenue a to dodinnanu basi lẹ dai, basi bladopọ nuagokun tangan lẹ tọn, bosọ basi kandai lehe a gán yí nuhe a plọn lẹ zan do tọn kavi kàn numọtolanmẹ towe gando nuhe a hia go poun. A gán mọdọ kandai enẹlẹ bibasi gán gọalọna we nado nọ pọ́n Ohó Jiwheyẹwhe tọn hlan taidi wẹndomẹ etọn na we tlọlọ.
7. Jẹhẹnu tẹ sin hudo wẹ mí do dile mí to Biblu hia, podọ etẹwutu? (Matiu 24:15)
7 Jesu dohia dọ mí do nuhudo jẹhẹnu titengbe de tọn eyin mí na mọnukunnujẹ nuhe mí hia to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ mẹ, enẹ wẹ wuntuntun. (Hia Matiu 24:15.) Wuntuntun, etẹwẹ e zẹẹmẹdo? Wuntuntun yin nugopipe lọ nado yọ́n lehe linlẹn de tindo kanṣiṣa hẹ devo do gọna lehe e gbọnvona devo do, podọ nado mọnukunnujẹ nuhe ma yin didọ to aliho he họnwun mẹ de mẹ. Humọ dile Jesu dohia do, mí do hudo wuntuntun tọn nado doayi nujijọ he to dọdai Biblu tọn hẹndi lẹ go. Mí sọ do hudo jẹhẹnu ehe tọn nado nọ mọaleyi to gigọ́ mẹ sọn nuhe mí nọ hia to Biblu mẹ lẹpo mẹ.
8. Nawẹ mí gán nọ yí wuntuntun do hianu gbọn?
8 Jehovah nọ na devizọnwatọ etọn lẹ wuntuntun. Enẹwutu, nọ hodẹ̀ hlan ẹn bo nọ biọ dọ ni gọalọna we nado wleawuna jẹhẹnu ehe. (Howh. 2:6) Nawẹ a gán yinuwa to kọndopọ mẹ hẹ odẹ̀ towe gbọn? Nọ yí sọwhiwhe do lẹnnupọndo nuhe a hia lẹ ji bo nọ doayi lehe yé tindo kanṣiṣa hẹ nudevo he a ko yọnẹn lẹ do go. Owe mítọn lẹ gán gọalọna we to adà ehe mẹ. Di apajlẹ, a gán yí Anademẹwe Dodinnanu Tọn zan. Owe nupinplọn tọn ehe nkọ lẹ na gọalọna we nado doayi zẹẹmẹ adà Biblu tọn de tọn go bosọ mọ aliho he mẹ a gán yí i zan to gbẹzan towe mẹ te lẹ. (Heb. 5:14) Dile a yí wuntuntun do to nuhia, nukunnumọjẹnumẹ Owe-wiwe lẹ tọn towe na siso dogọ.
NỌ HIANU PO YANWLE LỌ PO NADO MỌ NUHỌAKUẸ GBIGBỌMẸ TỌN LẸ
9. Nugbo Owe-wiwe lẹ tọn titengbe tẹwẹ Sadusi lẹ dovọ́na?
9 Sadusi lẹ jẹakọ hẹ owe atọ́n tintan Owe-wiwe Heblu tọn lẹ tọn taun, amọ́ yé nọ dovọ́na nugbo titengbe he to owe gbọdo enẹlẹ mẹ lẹ. Di apajlẹ, lẹnnupọndo lehe Jesu yinuwa do ji whenue Sadusi lẹ kàn hó biọ ẹ gando fọnsọnku go. E kanse yé dọmọ: “Be mì ma ko hia to owe Mose tọn mẹ, to kandai he gando wùnkan he to miyọ́n ji go lọ mẹ dọ, Jiwheyẹwhe dọna ẹn dọ: ‘Yẹn wẹ Jiwheyẹwhe Ablaham tọn, Jiwheyẹwhe Isaki tọn podọ Jiwheyẹwhe Jakọbu tọn’?” (Malku 12:18, 26) Mahopọnna dọ Sadusi lẹ ko hia adà enẹ whlasusu, kanbiọ Jesu tọn dohia dọ yé ko dovọ́na nugbo Owe-wiwe tọn titengbe de, enẹ wẹ nuplọnmẹ fọnsọnku tọn.—Malku 12:27; Luku 20:38.d
10. Etẹ go wẹ mí dona to aṣeji gando whenue mí to nuhia?
10 Etẹwẹ yin nuplọnmẹ lọ na mí? Whenue mí to nuhia, mí nọ jlo na to aṣeji gando nuhe wefọ de kavi kandai Biblu tọn de gán plọn mí lẹpo go. Mí jlo na doayi e ma yin nuplọnmẹ dodonu tọn lẹ kẹdẹ go, amọ́ nugbo sisosiso gọna nunọwhinnusẹ́n he whlá lẹ go ga.
11. Sọgbe hẹ 2 Timoti 3:16, 17, nawẹ a gán nọ mọ nuhọakuẹ lẹ to Biblu mẹ gbọn?
11 Nawẹ a gán mọ nuhọakuẹ gbigbọmẹ tọn lẹ whenue a to Biblu hia gbọn? Lẹnnupọndo nuhe 2 Timoti 3:16, 17 dọ ji. (Hia.) Doayi e go dọ “Owe-wiwe lẹpo wẹ yin . . . alenu” na (1) mẹpinplọn, (2) wọhẹmẹ, (3) nulẹ hinhẹn sọgbe, podọ na (4) mẹplọnlọdidomẹgo. A gán mọale ẹnẹ enẹlẹ yí etlẹ yin sọn owe Biblu tọn he a ma nọ saba yizan lẹ mẹ. Lẹnnupọn sisosiso do kandai lọ ji nado mọ nuhe e plọn we gando Jehovah, lẹndai etọn kavi gando nunọwhinnusẹ́n etọn lẹ go. Lẹnnupọndo lehe e yọ́n na wọhẹmẹ do ji. A na wà ehe eyin a nọ doayi lehe wefọ lọ lẹ gọalọna we nado yọ́n ayilinlẹn kavi walọyizan ylankan lẹ bo gbẹ́ yé dai, bosọ to nugbonọ yin na Jehovah zọnmii do go. Gbadopọnna aliho he mẹ adà lọ gán yin yiyizan nado hẹn nulẹ sọgbe te, kavi nado jla pọndohlan he ma sọgbe de do, vlavo dehe a gán ko pehẹ to lizọnyizọn lọ mẹ. Podọ, dín mẹplọnlọ depope he to wefọ lọ lẹ mẹ ehe gán gọalọna we nado nọ do pọndohlan Jehovah tọn hia. Eyin a nọ hẹn ale ẹnẹ ehelẹ do ayiha mẹ, a na nọ mọ nuhọakuẹ gbigbọmẹ tọn he na zọ́n bọ a na mọaleyi to gigọ́ mẹ sọn Biblu hihia towe mẹ lẹ.
NỌ DIKE NUHE A HIA LẸ NI NỌ YINUWADO JI WE
12. Naegbọn Jesu do kanse Falesi lẹ dọ “Be mìwlẹ ma ko hia?”
12 Nado dohia dọ Falesi lẹ tindo pọndohlan he ma sọgbe gando Owe-wiwe lẹ go, Jesu sọ kanse dọ “Be mìwlẹ ma ko hia?” (Mat. 12:1-7)e To nujijọ enẹ whenu, Falesi lẹ sọalọakọ́n dọ devi Jesu tọn lẹ gbà osẹ́n Gbọjẹzan tọn. To gblọndo Jesu tọn mẹ, e donù apajlẹ Owe-wiwe tọn awe go bosọ yihodọ sọn wefọ Hosea tọn de mẹ nado dohia dọ Falesi lẹ ma mọnukunnujẹ nuagokun osẹ́n Gbọjẹzan tọn mẹ bo ko gboawupo nado do lẹblanu hia. Naegbọn Ohó Jiwheyẹwhe tọn he sunnu ehelẹ nọ hia ma yinuwado yé ji? Na yé nọ yí gbigbọ homọdọdonugo tọn po goyiyi po tọn do hia ẹ wutu wẹ. Pọndohlan yetọn zọ́n bọ yé ma wle zẹẹmẹ nuhe yé hia tọn.—Mat. 23:23; Joh. 5:39, 40.
13. Pọndohlan tẹwẹ mí dona tindo whenue mí to Biblu hia, podọ etẹwutu?
13 Mí plọn sọn hogbe Jesu tọn lẹ mẹ dọ mí dona nọ hia Biblu po pọndohlan he sọgbe po. To vogbingbọn mẹ na Falesi lẹ, mí dona yin whiwhẹnọ, bosọ wleawufo nado plọnnu. Mí dona “yí walọmimiọn do kẹalọyi dido ohó lọ tọn do [mí] mẹ.” (Jak. 1:21) Eyin mí yin walọmimiọnnọ, mí na nọ na dotẹnmẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn nado doadọ̀do to ahun mítọn mẹ. Kiki eyin mí dapana gbigbọ homọdọdonugo kavi goyiyi tọn wẹ nuplọnmẹ Biblu tọn lẹ gando lẹblanu, awuvẹmẹ po owanyi po go na yinuwado mí ji.
Nawẹ mí gán yọnẹn gbọn eyin mí to dotẹnmẹ na Ohó Jiwheyẹwhe tọn nado yinuwado mí ji? (Pọ́n hukan 14tọ)f
14. Nawẹ mí gán yọnẹn gbọn eyin mí to dotẹnmẹ na Biblu nado yinuwado mí ji? (Sọ pọ́n yẹdide lọ lẹ.)
14 Aliho he mẹ mí nọ yinuwa hẹ mẹdevo lẹ te gán dohia eyin mí to dotẹnmẹ na Ohó Jiwheyẹwhe tọn nado yinuwado mí ji. Falesi lẹ ma dike Ohó Jiwheyẹwhe tọn ni mọ ahun yetọn, podọ kọdetọn lọ wẹ yindọ yé “gblewhẹdo mẹhe ma hùwhẹ lẹ.” (Mat. 12:7) Mọdopolọ, nukun he mí nọ yí do pọ́n mẹdevo lẹ gọna lehe mí nọ yinuwa hẹ yé do nọ dohia eyin mí na dotẹnmẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn nado yinuwado mí ji kavi lala. Di apajlẹ, be mí tindo ayilinlẹn lọ nado nọ donù jẹhẹnu mẹdevo lẹ tọn go ya kavi awugbopo yetọn lẹ go janwẹ mí nọ yawu donù? Be mí nọ do lẹblanu hia bosọ nọ wleawufo nado jonamẹ ya kavi mí nọ mọhodọdomẹgo bosọ nọ dokẹ̀nmẹ? Mẹdetiti gbigbejepọn mọnkọ gán dohia eyin vlavo mí to dotẹnmẹ na nuhe mí nọ hia lẹ nado yinuwado linlẹn, numọtolanmẹ po walọyizan mítọn lẹ po ji kavi lala.—1 Tim. 4:12, 15; Heb. 4:12.
BIBLU HIHIA NỌ HẸN AYAJẸ WÁ
15. Etẹwẹ yin numọtolanmẹ Jesu tọn gando Owe-wiwe lẹ go?
15 Jesu yiwanna Owe-wiwe lẹ taun, podọ numọtolanmẹ etọn lẹ yin didohia to hogbe dọdai tọn he to Salmu lẹ 40:8 mẹ lẹ mẹ. Wefọ lọ dọmọ: “Jiwheyẹwhe ṣie E, yẹn nọ mọ awuvivi to ojlo towe wiwà mẹ, podọ osẹ́n towe tin to ahun ṣie mẹ dọ́n.” Na Jesu yiwanna Owe-wiwe lẹ wutu, e tindo ayajẹ po kọdetọn dagbe po to sinsẹ̀nzọn etọn na Jehovah mẹ. Mílọsu sọgan tindo ayajẹ po kọdetọn dagbe po eyin mí nọ hia Ohó Jiwheyẹwhe tọn bosọ plọn nado nọ yiwanna ẹn.—Salm. 1:1-3.
16. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ a to linlẹn nado mọaleyi dogọ sọn Ohó Jiwheyẹwhe tọn hihia mẹ te? (Pọ́n apotin lọ “Hogbe Jesu Tọn lẹ Gán Gọalọna We Nado Mọnukunnujẹ Nuhe A Hia Mẹ.”)
16 Sọgbe hẹ hogbe Jesu tọn lẹ po apajlẹ etọn po, mì gbọ mí ni hẹn nugopipe mítọn nado nọ hia Biblu pọnte dogọ. Mí gán hẹn nukunnumọjẹnumẹ mítọn gando adà Biblu tọn lẹ go pọnte dogọ eyin mí nọ hodẹ̀, nọ yiagbọji do hianu, nọ kàn kanbiọ lẹ sè bosọ nọ basi kandai kleunkleun lẹ. Mí gán yí wuntuntun zan eyin mí nọ yí sọwhiwhe do lẹnnupọndo nuhe mí hia lẹ ji po alọgọ owe sinai do Biblu ji lẹ tọn po. Mí gán plọn nado nọ yí Owe-wiwe lẹ, etlẹ yin adà he mí ma jẹakọ hẹ sọmọ lẹ zan to aliho he pọnte mẹ dogọ, eyin mí nọ dín nuhọakuẹ gbigbọmẹ tọn lẹ to kandai enẹlẹ mẹ. Podọ, mí gán na dotẹnmẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn nado yinuwado mí ji, eyin mí nọ hẹn pọndohlan he sọgbe go dile mí to nuhia. Eyin mí nọ dovivẹnu nado wà onú ehelẹ, mí na mọaleyi dogọ sọn Biblu hihia mítọn mẹ bo nasọ dọnsẹpọ Jehovah dogọ hugan gbede pọ́n.—Salm. 119:17, 18; Jak. 4:8.
OHÀN 95 Hinhọ́n lọ to Wunhọ́n Dogọ
a Mí mẹhe to Jehovah sẹ̀n lẹpo wẹ nọ dovivẹnu nado hia Ohó etọn egbesọegbesọ. Mẹsusu devo lẹ nọ hia Biblu, amọ́ yé ma nọ mọnukunnujẹ nuhe hia yé te mẹ nugbonugbo. Nudopolọ wẹ jọ do mẹdelẹ go to azán Jesu tọn gbè. Dogbigbapọnna nuhe Jesu dọna mẹhe nọ hia Ohó Jiwheyẹwhe tọn lẹ na zọ́n bọ mí na mọ nuplọnmẹ delẹ he gán gọalọna mí nado nọ mọaleyi to gigọ́ mẹ sọn Biblu hihia mítọn mẹ.
b To whenue Jesu yí baptẹm bo yin yiyiamisisadode gbọn gbigbọ wiwe dali, ayihaawe ma tin dọ e flin gbẹzan he e ko zan whẹpo do wá aigba ji.—Mat. 3:16.
c Malia yọ́n Owe-wiwe lẹ ganji bosọ nọ donù yé go. (Luku 1:46-55) E taidi dọ Josẹfu po Malia po ma do akuẹ sọmọ nado họ̀ vọkan Owe-wiwe lẹ tọn yetọn titi lẹ. Yé dona ko nọ dotoai po sọwhiwhe po whenue yè to Ohó Jiwheyẹwhe tọn hia to sinagọgu mẹ, na yé nido sọgan penugo bo wá flin nuhe yin hihia lẹ to nukọn mẹ.
d Pọ́n hosọ lọ, “Approchez-vous de Dieu: ‘Il est le Dieu des vivants’” to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 1er février 2013 Flansegbe tọn mẹ.
e Sọ pọ́n Matiu 19:4-6, fie Jesu sọ kanse Falesi lẹ te dọ: “Be mìwlẹ ma ko hia?” Dile etlẹ yindọ yé ko hia kandai he gando nudida lẹ go, yé dovọ́na nuhe e plọnmẹ do pọndohlan Jiwheyẹwhe tọn gando alọwle go ji.
f ZẸẸMẸ YẸDIDE TỌN: To opli de whenu to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ, dopo to mẹmẹsunnu he nọ gọalọ nado penukundo zomọ gbezeyiaga tọn go lẹ mẹ ṣì nususu wà. Amọ́ to opli lọ godo, mẹmẹsunnu lẹ pà ẹ na vivẹnudido etọn lẹ kakati nado ze ayiha do nuhe e ṣiwà lẹ ji.