Ohó Jehovah Tọn Tin to Ogbẹ̀
Nuagokun lẹ sọn Owe Luku Tọn Mẹ
WẸNDAGBE Matiu tọn yin nukunnumọjẹemẹ nado yin kinkàn titengbe na wehiatọ Ju lẹ, bọ Wẹndagbe Malku tọn tin na mẹhe ma yin Ju lẹ. Ṣigba, Wẹndagbe Luku tọn yin kinkàn na gbẹtọ akọta lẹpo tọn. Owe Luku tọn yin kinkàn to nudi owhe 56-58 W.M., bo bẹ kandai gigọ́ de hẹn gando gbẹzan po lizọnyizọn Jesu tọn po go.
Taidi dotozọ́nwatọ mẹtọnhopọntọ podọ sọwhiwhenọ de, Luku doafọna “onú lẹpo . . . ganji ganji sọn dòdó” podọ kandai etọn bẹ ojlẹ owhe 35 tọn de hẹn—yèdọ sọn owhe 3 J.W.M. jẹ 33 W.M. (Luku 1:3) Diblayi 60 to kanweko ji nudọnamẹ he sọawuhia to Wẹndagbe Luku tọn mẹ lẹ tọn wẹ ma sọawuhia to owe Wẹndagbe tọn he pò lẹ mẹ.
LIZỌNYIZỌN BẸJẸEJI TỌN
To zẹẹmẹ gigọ́ bibasi do jiji Johanu Baptizitọ po Jesu po tọn ji godo, Luku dọna mí dọ Johanu bẹ lizọnyizọn etọn jẹeji to owhe 15tọ gandudu Tibeliu Sesali tọn whenu, enẹ wẹ to adà bẹjẹeji owhe 29 W.M. tọn. (Luku 3:1, 2) Jesu yin bibaptizi gbọn Johanu dali jei vivọnu owhe enẹ tọn. (Luku 3:21, 22) To owhe 30 W.M., ‘Jesu lẹgọwa Galili bosọ to mẹplọn to Sinagọgu yetọn lẹ mẹ.’—Luku 4:14, 15.
Jesu bẹ gbejizọnlin yẹwhehodidọ tọn etọn tintan to Galili jẹeji. E dọna gbẹtọgun lẹ dọmọ: “E ma jẹ na yẹn ni nọma dọyẹwheho ahọludu Jiwheyẹwhe tọn hlan tòdaho devo lẹ ga.” (Luku 4:43) E plan Simọni whèhutọ lọ hẹn to pọmẹ hẹ mẹdevo lẹ bo dọmọ: “Sọn dinvie yì, hiẹ na wle gbẹtọ lẹ.” (Luku 5:1-11; Mat. 4:18, 19) Apọsteli 12 lẹ tin po Jesu po to gbejizọnlin yẹwhehodidọ tọn etọn awetọ whenu to Galili. (Luku 8:1) To gbejizọnlin atọ̀ntọ whenu, e do yé omẹ 12 lẹ hlan “nado dọyẹwheho ahọludu Jiwheyẹwhe tọn, podọ nado hẹn azọ̀n lẹ gbọ.”—Luku 9:1, 2.
Gblọndo Na Kanbiọ Owe-Wiwe Tọn Lẹ:
1:35—Be azìn yọnnu tọn, kavi ovikun Malia tọn yí adà de wà to hòmimọ etọn mẹ ya? Na ovi Malia tọn nido sọgan yin kúnkan tọgbo etọn lẹ, yèdọ Ablaham, Juda po Davidi po tọn nugbonugbo dile Jiwheyẹwhe ko dopagbe etọn do, ovikun Malia tọn dona yí adà de wà to hòmimọ etọn mẹ. (Gẹn. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16) Ṣigba, gbigbọ wiwe Jehovah tọn wẹ yin yiyizan nado diọtẹnna ogbẹ̀ pipé Ovi Jiwheyẹwhe tọn bo hẹn Malia mọhò. (Mat. 1:18) E sọawuhia dọ ehe zẹhudo mape depope he tin to ovikun Malia tọn mẹ ji bo basi hihọ́na ovi-kẹ́n he to whinwhẹ́n lọ sọn nuyiwadomẹji ylankan lẹpo si sọn bẹjẹeji gbọ́n.
1:62—Be Zekalia lẹzun unbọpẹnnọ podọ tókunọ wẹ ya? Lala. Ogbè etọn kẹdẹ wẹ yì. Nugbo wẹ dọ gbẹtọ lẹ basi “ohia lẹ” na ẹn nado kàn oyín he e jlo na do na ovi lọ sè e, ṣigba e ma yin na Zekalia kúto wutu wẹ gba. E yọnbasi taun dọ e sè nuhe asi etọn dọ gando oyín he na yin didona ovi yetọn go. Vlavo mẹdevo lẹ kàn ehe sè Zekalia gbọn ohia kavi dohia agbasa tọn de bibasi dali. Nugbo lọ dọ ogbè etọn kẹdẹ wẹ dona yin hinhẹngọwa dohia dọ nude ma wà nugopipe hosise tọn etọn.—Luku 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—Nawẹ “winwlan tintan” he yin alọdlẹndo ehe gọalọ nado yọ́n ojlẹ he mẹ Jesu yin jiji te gbọn? To gandudu Sesali Augusti tọn whenu, e hugan whladopo he gbedide yin nina nado wlan oyín gbẹtọ lẹ tọn—tintan to owhe 2 J.W.M. nado hẹn dọdai Daniẹli 11:20 tọn di podọ awetọ to owhe 6 kavi 7 W.M. (Owalọ 5:37) Sileniu kavi Quirinius wẹ yin togán Silia tọn to oyín winwlan awe ehelẹ whenu, ehe dohia dọ whla awe wẹ e nọ̀ ogántẹn enẹ mẹ. Alọdlẹndonu Luku tọn hlan oyín winwlan tintan lọ dohia dọ Jesu yin jiji to owhe 2 J.W.M.
2:35—Nawẹ “ohí” de na biọ alindọn Malia tọn mẹ luntọ́n gbọn? Ehe dlẹnalọdo ayimajai he Malia na tindo to whenuena e na mọdọ suhugan gbẹtọ lẹ tọn ma kẹalọyi Jesu taidi Mẹssia lọ gọna awubla he e na tindo to whenuena Jesu na kú okú awufiẹsa tọn.—Joh. 19:25.
9:27, 28—Naegbọn Luku do dọ dọ wunmẹdidiọ lọ wá aimẹ to “azán ṣinatọ̀n” godo to whenuena Jesu ko dopagbe na devi etọn lẹ dọ delẹ to yé mẹ ma na “dọ́ okú pọ́n” kaka yé na do mọ bọ ewọ na wá to Ahọluduta etọn mẹ, bọ Matiu po Malku po ka dọ dọ “azán ṣidopo godo” wẹ? (Mat. 17:1; Malku 9:2) E taidi dọ Luku yí azán awe dogọ—yèdọ azán he gbè opagbe lọ yin dido po azán he gbè e mọ hẹndi te po.
9:49, 50—Naegbọn Jesu ma glọnalina dawe he to aovi lẹ yàn jẹgbonu lọ, dile etlẹ yindọ dawe lọ ma yin hodotọ etọn? Jesu ma glọnalina dawe lọ na agun Klistiani tọn ma ko yin didoai to whenẹnu. Enẹwutu, e ma yin dandan dọ dawe lọ ni hodo Jesu tlọlọ whẹpo do tindo yise to oyín Jesu tọn mẹ bo yàn aovi lẹ jẹgbonu gba.—Malku 9:38-40.
Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ:
1:32, 33; 2:19, 51. Malia whlá nujijọ po ohó he gando hẹndi dọdai tọn go lẹ po do ayiha etọn mẹ. Be mí nọ hẹn nuhe Jesu dọ dọdai etọn gando “opodo aihọn tọn” go lẹ do ayiha mẹ, bo nọ yí nuhe e dọ lẹ jlẹdo nuhe to jijọ to egbehe lẹ go ya?—Mat. 24:3.
2:37. Apajlẹ Anna tọn plọn mí dọ mí dona nọ sẹ̀n Jehovah to whepoponu, bo nọ “gbọṣi odẹ̀ mẹ,” podọ mí masọ dona gbẹ́ “opli míde tọn” kavi opli Klistiani tọn lẹ dai.—Lom. 12:12; Heb. 10:24, 25.
2:41-50. Josẹfu ze gbigbọnu lẹ do otẹn tintan mẹ to gbẹzan etọn mẹ bo penukundo dagbemẹninọ whẹndo etọn tọn go to agbasa-liho podọ to gbigbọ-liho. To ehe mẹ, e ze apajlẹ dagbe de dai na tatọ́ whẹndo tọn lẹ.
4:4. Mí ma dona dike azán dopo ni juwayi bọ mí na nọma lẹnnupọndo whẹho gbigbọmẹ tọn lẹ ji.
6:40. Mẹplọntọ Ohó Jiwheyẹwhe tọn dona nọ ze apajlẹ dagbe dai na nuplọntọ etọn lẹ. E dona nọ yinuwa sọgbe hẹ nuhe plọnmẹ e te lẹ.
8:15. Nado sọgan “yí [ohó lọ] hẹn, bosọ yí homẹmimiọn do hẹn sinsẹ́n jẹgbonu wá,” mí dona mọnukunnujẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ, bo yọ́n pinpẹn etọn bosọ nọ plọn ẹn sisosiso. Dandannu wẹ e yin nado nọ lẹnayihamẹpọn to odẹ̀ mẹ to whenuena mí to Biblu po owe sinai do Biblu ji lẹ po hia.
LIZỌNYIZỌN GODO TỌN JESU TỌN
Jesu do devi 70 hlan nado jẹnukọnna ẹn yì tòdaho po lẹdo devo lẹ po mẹ to Jude. (Luku 10:1) E zingbejizọnlin gbọn “tòdaho po gbéta lẹ po mẹ, bo to mẹplọn.”—Luku 13:22.
Azán atọ́n jẹnukọnna Juwayi owhe 33 W.M., Jesu zọ̀n kẹtẹkẹtẹvu de ji biọ Jelusalẹm. Ojlẹ ko sọ na hẹndi nuhe e dọna devi etọn lẹ tọn dọmọ: “Ovi gbẹtọ tọn ma sọgan nọma jiya nususu tọn, bọ yè nasọ gbẹ́ ẹ sọn mẹho lẹ dè, po ogán yẹwhenọ lẹ tọn po, po wekantọ lẹ po, bosọ yin hùhù, to azán atọ̀ntọ, yè nasọ fọ́n ẹn dogbẹ̀.”—Luku 9:22, 44.
Gblọndo Na Kanbiọ Owe-Wiwe Tọn Lẹ:
10:18—Etẹwẹ Jesu to alọdlẹndo to whenuena e dọna devi 70 lẹ dọmọ: “Yẹn mọ Satani di abì, flẹ sọn olọn jai”? Jesu ma to didọ dọ Satani ko yin yinyan sọn olọn mẹ gba. Nujijọ enẹ ma wá aimẹ kakajẹ ojlẹ vude to whenuena Klisti yin zizedo ofìn ji to olọn mẹ taidi Ahọlu to 1914 godo. (Osọhia 12:1-10) Dile etlẹ yindọ mí ma sọgan tẹdo pọndohlan de go taun to whẹho ehe mẹ, e sọgan yindọ Jesu to alọdlẹndo nujijọ sọgodo tọn de taidi nuhe ko jọ nkọtọn nado sọgan zinnudeji dọ e na jọ dandan.
14:26—Aliho tẹ mẹ wẹ hodotọ Klisti tọn lẹ na “gbẹwanna” hẹnnumẹ yetọn lẹ te? To Biblu mẹ, hogbe lọ “gbẹwanna” sọgan zẹẹmẹdo dọ owanyi he yè tindo na mẹde kavi nude ma sọ dehe yè tindo na mẹdevo kavi nudevo. (Gẹn. 29:30, 31) Klistiani lẹ na “gbẹwanna” hẹnnumẹ yetọn lẹ to linlẹn lọ mẹ dọ yé na yiwanna Jesu hú hẹnnumẹ yetọn lẹ.—Mat. 10:37.
17:34-37—Mẹnu lẹ wẹ “akùn lẹ, NW ” podọ etẹwẹ yin “oṣiọ” he kọ̀n yé pli do lọ? Mẹhe yin ‘yíyí’ kavi yin whinwhlẹngán lẹ yin yiyijlẹdo akùn he nọ mọnú hlan fidindẹn lẹ go. “Oṣiọ” he kọ̀n yé pli do lọ wẹ Klisti nugbo lọ to tintin tofi mayinukundomọ etọn whenu po núdùdù gbigbọmẹ tọn he Jehovah nọ wleawuna do ota yetọn mẹ po.—Mat. 24:28.
22:44—Naegbọn Jesu do mọ awufiẹsa sọmọ? Whẹwhinwhẹ́n lọ lẹ sù. Lehe okú etọn taidi danuwatọ na yinuwado Jehovah Jiwheyẹwhe po oyín Etọn po ji do duahunmẹna Jesu. Humọ, Jesu yọnẹn ganji dọ ogbẹ̀ madopodo etọn po sọgodo gbẹtọvi lẹpo tọn po sinai do nugbonọ-yinyin etọn ji.
23:44—Be nujijọ osun-wle-owhè tọn de wẹ hẹn zinvlu do na ganhiho atọ̀n ya? Lala. Nujijọ osun-wle-owhè tọn lẹ nọ wá aimẹ kiki to osun yọyọ whenu, e ma yin to osun gigọ́ whenu, dile e nọ yin do to ojlẹ Juwayi tọn mẹ. Zinvlu he do to gbeegbe Jesu kú lọ yin azọ́njiawu de sọn Jiwheyẹwhe dè.
Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ:
11:1-4. Eyin mí yí anademẹ ehelẹ jlẹdo hogbe he gbọnvo yẹẹ to odẹ̀ apajlẹ tọn he yin nina devi lẹ to Yẹwhehodidọ Osó ji tọn mẹ to nudi osun 18 jẹnukọn lẹ go, e họnwun hezeheze dọ odẹ̀ mítọn lẹ ma dona yin dọvọdọ hogbe delẹ tọn poun gba.—Mat. 6:9-13.
11:5, 13. Dile etlẹ yindọ Jehovah tin to gbesisọ mẹ nado na gblọndo odẹ̀ mítọn lẹ, mí dona nọ sinyẹnlin to odẹ̀ mẹ.—1 Joh. 5:14.
11:27, 28. Ayajẹ nujọnu tọn nọ wá sọn ojlo Jiwheyẹwhe tọn wiwà po nugbonọ-yinyin po mẹ, e ma yin sọn haṣinṣan whẹndo tọn kavi nutindo agbasa tọn lẹ mẹ gba.
11:41. Nunina lẹblanu tọn mítọn lẹ dona nọ wá sọn ojlo mẹ podọ sọn ahun he gọ́ na owanyi de mẹ.
12:47, 48. Mẹhe tindo azọngban susu bo gboawupo nado penukundo yé go jẹna whẹgbledo hú mẹhe ma yọ́n azọngban etọn lẹ kavi ma mọnukunnujẹ yé mẹ to gigọ́ mẹ.
14:28, 29. Nuyọnẹnnu wẹ e na yin ma nado nọ zan akuẹ zẹ̀ huhlọn mítọn go.
22:36-38. Jesu ma to bibiọ to devi etọn lẹ si nado hẹn adanwànu nado sọgan basi hihọ́ kavi yiavunlọna yede gba. Kakatimọ, ohí he yé hẹn to ozán he mẹ Jesu yin didehia te lọ hẹn ẹn yọnbasi na ẹn nado plọn onú titengbe de yé: “Mẹhe ze ohí lẹpo wẹ na dọ̀n po ohí po.”—Mat. 26:52.
[Yẹdide to weda 31]
Josẹfu ze apajlẹ dagbe dai taidi tatọ́ whẹndo tọn
[Yẹdide to weda 32]
Luku wẹ basi kandai he gọ́ hugan gando gbẹzan po lizọnyizọn Jesu tọn po go