Pamangkot sang mga Pamatan-on. . .
Paano Ako Makatuon Kon ang Iban Indi?
ANG pagtuon indi mahapos para sa 15-anyos nga si Nozomi, estudyante sa hayskol sa Hapon. “Sa baylo nga ton-an sing maayo ang ila mga leksion,” siling niya, “ginabatuan sang akon mga kabutho ang mga manunudlo, nagaestoryahanay sila sing imoral nga mga butang kag nagapakita sing daku nga interes sa lain nga sekso.”
Pag-estoryahanay, pagkiat, pagsalakay sa mga manunudlo, pag-inaway—ina nga mga kagamo kinaandan karon sa madamo nga mga hulot sang eskwelahan. Kag bisan pa ina nga mga butang wala nagakatabo sa inyo eskwelahan, mahimo gihapon nga ikaw nadayag sa malalangon nga mga pag-ipit nga indi ka makapasar. Ang 13-anyos nga si Roslyn nagsiling: “Nabalaka gid ako kon ano ang hunahunaon sang mga lalaki kon ginasabat ko ang madamo gid nga mga pamangkot. . . . Gani ginsabat ko ang mga pamangkot nga husto-husto lamang nga maipasar ko ang akon mga grado—indi ko luyag nga magsobra kaalam.” Paano mo, nian, maatubang ang tanan nga pag-ipit batok sa pagtuon?
Ang Pag-ipit Gikan sa mga Katubotubo
Ginbutang si Brian sa klase para sa mataas sing tulumuron nga mga estudyante. Ang reaksion gikan sa iya mga katubotubo? “Ginakadlawan ka nila kon ibutang ka sa sina nga klase. Ginahunahuna nila nga buangbuang gid ikaw nga magkadto ka didto bangod nagakahulugan ini sing kapin nga homework.” Sing halangpunon, masami nga daw makasululay ang magpahapos sa imo pagtuon. Apang may kaayuhan bala sa paghinguyang sang daku nga bahin sang tinuig sang imo pagkatin-edyer sa eskwelahan kag wala ka sing ipakita para sa sinang tanan nga tion? Kag sanglit ang mga grado amo ang nagapakita—indi sing bug-os—kon daw ano ang imo naton-an sa eskwelahan, indi bala makatarunganon nga tigayunon ang labing maayo nga grado nga masarangan mo?
Ibutang ta, mahimo ini magkahulugan sing pagbaton sing pag-abuso gikan sa imo mga katubotubo. Apang ang Biblia nagapaandam: “Ang kahadlok sa tawo nagadala sing siod.” (Hulubaton 29:25) Dapat ka bala mahadlok sa kon ano ang hunahunaon sang iban nga ipahigad mo ang imo kaugalingon nga mga pagpati kag pagtahod sa kaugalingon? Sin-o ang dapat mo kabalak-an nga pahamut-an: ang imo mga kabutho ukon ang imo mga ginikanan kag ang imo langitnon nga Magbubuhat? Luwas pa, ang mga pamatan-on nga nagapalas-ay sa imo gikan sa paghimo sing maayo sa eskwelahan wala gid nagahunahuna sang imo palaabuton, kay ang hurubaton nagasiling: “Mangin imol ang nagapangabudlay sa kamot nga matamad.” (Hulubaton 10:4) Sa amo ang indi pasado nga grado isa ka ensayo para sa palaabuton nga kapaslawan sa merkado sang trabaho.
Pagpahapos sa Pag-ipit
Gani magpakalig-on ka batok sa mga kabutho nga nagapalas-ay sa imo sa pagtuon! Mahimo nga indi ini mahapos. Apang mahimo nga makabulig ini sa imo sa paghangop kon ano pirme ang motibo sang ila pagpanggamo. Ang magasin nga ’Teen nagpaathag: “Ang diutay sing nahimuan nga mga tin-edyer nga nagakadlaw sa maalam nga mga estudyante masami nga nagaantos sing kahadlok nga indi makapasar kag sing kakulang sing pagsalig sa kaugalingon. Agod tabunan ina nga kamatuoran nga ang ila pagtamod sa kaugalingon indi mas mataas sa ila mga grado, ginakombinse nila ang iban nga mga tawo nga sila malipayon gid nga indi maisip sa tunga sang maalam nga mga estudyante.” Ang pamatan-on nga ‘nagadumot sa kaalam’ nagabuyagyag lamang sang iya kabuangan.—Hulubaton 1:22.
Ang The High School Survival Guide nagalaygay: “Kon ang imo mga abyan padayon nga nagapangabay sa imo nga indi paghimuon ang imo mga ginapatihan . . . , usisaa liwat ang inyo kaangtanan.” Si Michael gin-impluwensiahan sang iya mga abyan sa pagsugod sa pag-eskapo sa mga klase. “Apang nian nakita ko ang akon mga abyan nga nagakadakpan kag ginatabog sa eskwelahan. Nagsiling ako, indi ini para sa akon.” Sa amo gin-utod niya yadto nga kaangtanan kag nagsugod sa paghugod sa iya pag-eskwela.
Kon makita sang imo mga kabutho nga wala ka nagapadala sa ila, mahimo nga magauntat sila sa paggamo sa imo. Si Walt nagsiling: “Wala ko ginapaabot nga magbalhin ang bug-os nga klase. Apang kon makita nila nga wala ako natublag sa ila, nagapangita sila sing iban.” Dumduma, man, nga ang pag-ipit sang mga katubotubo wala nagauntat kon mangin adulto ka. Gani ang pagtuon kon paano ini atubangon karon mangin mapuslanon gid sa ulihi.
Indi Pagsapak sa mga Tublag sa Sulod sang Klase
Apang, ano ang masiling sa makaulugot nga mga tublag sa sulod sang klase? Ang Biblia nagasiling: “Ang maalam nga tawo magapamati kag magabaton sing dugang nga pagtudlo.” (Hulubaton 1:5) Si Julie Hahn, awtor sang “Have You Done Your Homework?” nagabaton nga ang “pagtublag sang iban sa sulod sang klase makahimo sang pagpamati nga mabudlay.” Apang, ginapakita niya nga ang maayong manugpalamati makatuon, bisan sa sulod sang magahod nga klase. Paano? Paagi sa ‘pagsulod sa klase nga handa sa pagpamati sing intelihente.’ Nagakahulugan ina nga himuon mo na ang imo homework sa gab-i pa agod nga mangin pamilyar ka sa materyal nga ginahambalan.
Subong man, maghimo sing maayo nga nota—indi detalyado kundi sa dimagkubos isa ka listahan sang dalagku nga mga punto kag pila ka nagasakdag nga mga detalye. Magahupot ini sang imo hunahuna nga indi matublag samtang may kagahod sa palibot. Kon imposible gid nga magkonsentrar sa sulod sang klase, mahimo nga wala ka sing mapilian kundi dugangan ang imo homework. Bisan ang diutay nga mga panikasog sa sini nga bahin makapauswag sang imo mga grado. Ang homework nagahatag sa imo sing kahigayunan nga gamiton ang imo kaugalingon sa isa ka palibot nga wala sing kagahod sang eskwelahan.
Maghambal!
Apang, kon kaisa, masapwan mo ang tublag—subong sang pila ka babayi (ukon mga lalaki) nga pirme nagahutikay—nga makaulugot kag indi mo mapaligad. Sa pila ka kaso mahimo isa ka maayong ideya nga hambalon ang tawo ukon mga tawo nga nadalahig. Pahibalua sila kon ano ang imo ginabatyag kag kon paano ang ila ginahimo nagaapektar sa imo. Himal-i mo, mahimo nga mangin rasonable sila nahanungod sa sini nga butang kag buhinan ang ila paggahod.
Ayhan masapwan mo pa gani nga ang makaulugot nga mga buhat sang imo mga kabutho isa gali ka reaksion sa isa ka buhat sa imo bahin nga naugtan nila. Ayhan ang pagtanyag sing isa ka sahi sang pagkompromiso—ukon pagpangayo sing pasaylo—nagakaigo. Kag samtang isa ka serioso nga butang ang pag-eskwela, indi ‘maglakas katarong,’ nga madula mo ang imo sentido sa pagkadlaw. (Manugwali 7:16) Sa masami ang isa ka kahimtangan nga nagatuga sing kaugot sa sulod sang klase matuod gid nga makahalam-ot. Indi kinahanglan nga painon mo ang imo kaugalingon gikan sa imo mga kabutho paagi sa pagserioso kag indi pagkadlaw.
Kon ang imo mga kabutho indi mainabyanon ukon indi magbalhin, mahimo kinahanglanon nga makighambal ka sa inyo manunudlo. Apang hulata ang nagakaigo nga tion sa pagpakighambal, mas maayo sing pribado. (Hulubaton 25:11) Ayhan mahimo halinon ang imo bangko sa sulod sang klase, ukon isaylo ka sa iban nga klase nga sa diin ang mga estudyante serioso sa ila pagtuon.
Sugiri ang Imo mga Ginikanan
Ano kon ang imo labing maayo nga mga panikasog sa paglubad sang kahimtangan upod sa imo mga kabutho kag mga manunudlo mapaslawan? Ang isa ka Cristianong ginikanan nga nagatrabaho subong manunudlo sa isa ka publiko nga eskwelahan nagalaygay: “Makighambal sa imo mga ginikanan nahanungod sa mga nagakatabo sa eskwelahan—sang imo mga kapierdihan kag mga pagtilaw. Mangin kapin sila ka interesado sa imo kag magkomunikar sing dugang pa, kag magabulig ini sa imo sa paglandas.” Pat-od nga luyag sang imo mga ginikanan nga ‘ihatag mo ang imo tagipusuon’ sa ila sa sining paagi.—Hulubaton 23:26.
Mahimo nga may yara sila pila ka praktikal nga mga panugda. Mahimo, halimbawa, nga manugda sila nga hatagan sing kapin nga igtalupangod ang imo homework kag magtanyag sa imo sing personal nga bulig. Mahimo nga may ideya man sila kon paano palapitan ang imo manunudlo kag ang magamo nga mga kabutho. Sa pila ka kaso, mahimo batyagon nila nga kinahanglanon nga duawon ang awtoridad sang eskwelahan para sa imo.
Paghimo sing Kadalag-an sa Imo mga Tinuig sang Pag-eskwela
Dumduma, nagaeskwela ka agod makatuon. Kag kon bala magmadinalag-on ka ukon indi masami nga nasandig sa mga abyan nga imo ginapili. Si Zélia nagsiling: “Kon luyag mo mangin bahin sang isa ka gang, magasulod ka sa dugang nga gamo bangod agod mabaton nila, ginapaabot ka nila sa paghimo sang tanan nga butang nga ginahimo nila.” Huo, ang “malain nga mga pagpakig-upod nagahalit sang mapuslanon nga mga batasan.” (1 Corinto 15:33) Sa pihak nga bahin, ang maayong mga pagpakig-upod nagapalig-on sang imo pamat-od kag ikasarang sa paghimo sang husto nga mga butang. Pilia ang mga abyan nga ugyon sa imo mga pagpati kag gugma sa pagtuon.
Kon kaisa kinahanglan nga ang isa magkabuhi sa isa ka malain nga kahimtangan. Apang, “ang pangamuyo sang matarong nga tawo, kon nagapanghikot ini, may dakung gahom.” (Santiago 5:16) Ang isa ka Cristianong lin-ay nagsulat: “Ang padayon nga mga tublag mabudlay atubangon. Ginapabungulan ko lamang sila. Kon daw luyag ko magsinggit bangod sa kabang-awan, nagapangamuyo ako kay Jehova nga hatagan ako sing pagpugong sa kaugalingon.” Mahimo man nimo ini, kag indi lamang subong katapusan nga tikang. Himua ang pangamuyo nga bahin sang imo matag-adlaw nga pagkabuhi.
Ang pagtuon isa gid ka hangkat. Apang upod ang determinasyon kag bulig sang imo mga ginikanan, mga manunudlo, kag ni Jehova nga Dios, mahimo ka magmadinalag-on, bisan pa ang iban indi luyag magtuon
[Laragway sa pahina 15]
Ang pagkuha sing mga nota isa ka paagi batok sa mga tublag sa sulod sang klase