“Naglibot sa Tanan nga Siudad”

SAMTANG yari sa duta si Cristo Jesus “naglibot sa tanan nga siudad kag mga minuro, nga nagapanudlo sa ila mga sinagoga kag nagawali sang maayong balita sang ginharian.” (Mateo 9:35) Yadtong luyag magsunod sang iya mga tikang gintawag man sa pagbantala sa mga siudad sang kalibutan. Didto masumalang nila ang mga problema nga kinaandan sa mga siudad kag mapilitan sa paglandas sini.

Ang maragtason nga paglibot sa mga siudad nagahatag sing laragway tuhoy sa maayo kag malain nga mga tion sang linibo ka tuig nga pagluntad sang tawo, sa mga kasadya kag sa mga kasubo sang mga panikasog sang tawo sa pagtigayon sing kalipay. Ang tampad nga pag-usisa sa mga siudad nagapatudok sa aton sang katunayan nga ang bug-os tawhanon nga rasa isa lamang ka pamilya, nga nagaatubang sing kinaandan nga mga problema. Dapat nga wala sing duog karon para sa pungsudnon nga bugal ukon pagkamaynadampigan sa rasa.

Sing makapasubo, madamo nga mga tawo ang wala sing daku nga namang-an nahanungod sa mga siudad, bisan sang lokasyon sini. Sang ang mga estudyante sa unibersidad sa Estados Unidos pinamangkot sang tunga-tunga sang katuigan 1980 nga isugid kon diin ang pila ka siudad, ang pila sa ila nagbutang sang Dublin (Ireland) sa Estados Unidos kag sang Lima (Peru) sa Italya.

Ang pasinawan nga ginhimo pila ka tuig antes sa isa pa ka unibersidad nagpakita nga halos katunga sang mga estudyante ang indi makatultol sang London sa mapa sang kalibutan. Ginbutang ini sang iban sa Iceland, sang iban sa Continental Europe. Ang propesor nga naghatag sing pasinawan nagpanalambiton nga 42 porsiento sang mga estudyante ang indi gid makatultol sang London. Sing mas makahuluya pa, 8 porsiento ang indi makatultol sang siudad sang Amerika diin ginhiwat ang pasinawan!

Apang maathag nga indi lamang mga Amerikano ang diutay sing namang-an sa geograpiya. Sang Nobiembre 1989, ang pasinawan sa mga estudyante sa napulo ka pungsod nagpakita nga ang mga taga-Sweden amo ang labing maayo kag ang mga Amerikano amo ang ikan-om. Nasapwan sang Academy of Sciences sang anay Unyon Sobyet nga 13 porsiento sang Sobyet nga mga estudyante nga ginsurbe ang indi makatultol bisan sang ila kaugalingon nga pungsod sa mapa sang kalibutan. Ang miembro sang akademya nga si Vladimir Andriyenkov nagsiling nga may kahuya: “Ang mga resulta dimapatihan.”

Kamusta ka? Daw ano kadamo ang imo ihibalo sa geograpiya sa kabilugan kag sa mga siudad ilabi na? Ngaa indi tilawan ang imo kaugalingon paagi sa pasinawan sa pahina 10? Matun-an mo ang pila ka makawiwili nga katunayan paagi sa “Maid-id nga Pag-usisa sa mga Siudad.”

Sa masunod nga guwa sang Awake!, usisaon naton sing maid-id ang lima ka siudad. Pinasahi sila nga sahi sang siudad nga wala gid makilal-i sa linibo ka tuig. Apang sa pagbag-o sang siglo, ginbulubanta, sa dimagkubos nga may yara 20 sini sa ila. Kapin sa katunga sa ila ang yara sa Asia. Ano ayhan nga sahi ini sang siudad?

[Kahon sa pahina 10, 11]

Makilala Mo Bala ang Siudad?

Ibagay ang masunod nga mga paglaragway sa nagakaigo nga siudad.

1. Ang pinakamataas nga kapital nga siudad sa kalibutan.

2. Ang pinakadaku nga siudad sa labing madamo sing populasyon nga pungsod sa kalibutan.

3. Ang opisyal apang talagsa lang ginagamit nga ngalan sini may 27 ka letra, ang nahauna nga bahin sini kaanggid sing kahulugan sa iya sang Los Angeles; nahamtang ini sa sentro sang nagapatubas sing humay nga rehiyon. May yara ini kapin sa 400 ka Budhista nga mga templo.

4. May populasyon ini nga​—luwas sa apat iban pa nga siudad—​doble ang kadamuon sa iban pa nga siudad sa kalibutan.

5. Napatay ang halos un-kuwarto ka milyon nga pumuluyo sini sa 1976 nga kalamidad.

6. Sentro sang rehiyon sang tela sang iya pungsod, ini nga siudad may daku nga papel sa lubos nga pagbag-o sa industriya.

7. Gintamod anay subong isa sang pinakamahigko nga siudad sang Europa, karon bantog ini sa kalibutan bangod sang mahumot nga likido sini nga nagadala sang iya ngalan.

8. Halos 60 ka hambal ang ginapamulong sa sining pantalan nga siudad sa Asia. Kapital ini sang iya pungsod halin sang 1833 tubtob 1912.

9. Ginhimo sing pinasahi nga siudad, nga ginplano sing madugay, nangin katunayan ini sang 1960.

10. Nahamtang sa ukbong sang 100 kilometros nga fjord, isa ini sang pinakadaku nga siudad sa kalibutan sa kalaparon.

11. Halos bug-os nga nahapay sang linog sang 1755, may pinakamanubo ini nga balaklon sa bisan anong kapital nga siudad sa sulod sang Europeanhon nga Komunidad.

12. Opisyal ini nga naporma sang 1873, sang ang mga komunidad sa magtabukay nga bahin sang Danube River ginhiusa sa isa ka ngalan.

13. Nasal-an sang Portugues nga mga manuglagulad ang entrada sang linaw sini nga gibwangan sang suba, busa naghatag sang ngalan nga ginadala sini karon.

14. Ginpasad sang 1788 subong nabaw-ing nga bilangguan, isa ini sang pinakabagatnan nga mga siudad nga may amo nga kadakuon sa kalibutan.

15. Bangod sang makusog nga relihiosong mga ginhalinan, ini nga siudad nakilal-an tungod sang dikinaandan nga tea party sang politika sini.

16. Sang 1850, gindeklarar ini ni King Kamehameha III nga kapital sang iya ginharian; ang iya ngalan nagakahulugan sing “Naamligan nga Linaw,” kag ang bug-os tuig nga hagan-hagan nga klima sini nagapahalipay sa turista.

17. Ginatawag kon kaisa nga mahangin nga siudad, halos nasunog anay ini sing bug-os; karon ginapabugal sini ang pinakamataas nga tinukod sa kalibutan.

18. Antes sang 1966, gintawag ini nga Léopoldville.

19. Karaan na subong sang isa sang pinakabantog nga mga gumalahom sang Gresya, ini nga siudad ginadumdom sang mga estudyante sang Biblia subong ang lugar diin ang bantog nga Griegong badbad sang Hebreong Kasulatan ginhimo.

20. Ang madasig nga pag-uswag sini resulta sang pagkatukib sang bulawan sa kaiping, kag pinasahi ini sa bagay nga amo lamang ini ang siudad nga may amo sini nga kadakuon sa kalibutan nga wala nahamtang sa baybayon ukon sa tupad sang linaw ukon suba.

Alexandria, Egipto

Bangkok, Thailand

Boston, E.U.A.

Brasília, Brazil

Budapest, Hungary

Calcutta, India

Chicago, E.U.A.

Cologne, Alemanya

Hong Kong

Honolulu, Hawaii, E.U.A.

Johannesburg, South Africa

Kinshasa, Zaire

La Paz, Bolivia

Lisbon, Portugal

Manchester, Inglaterra

Oslo, Norway

Rio de Janeiro, Brazil

Shanghai, China

Sydney, Australia

Tangshan, China

[Kahon sa pahina 11, 12]

Mga Sabat:

1. La Paz, nahamtang sa ulot sang 3,250 metros kag 4,100 metros nga mas mataas sa kadaygan sang dagat, ginpasad sang mga Katsila sang 1548.

2. Ang “Shanghai” nagakahulugan “Sa Dagat,” kag subong isa sang pinakadaku nga pantalan sang kalibutan, amo ini ang sentro sang mataas nga edukasyon kag sientipikong pananalawsaw sang China.

3. Ang una nga bahin sang opisyal nga ngalan sang Bangkok amo ang Krung Thep, nga nagakahulugan “Siudad sang mga Anghel”; sa Espanyol, ang “Los Angeles” nagakahulugan “ang mga anghel.” Samtang ginpauswag sang Bangkok ang mga haywey sini, ang kalabanan sang bantog nga mga kanal sini gintampukan kag ginhimo nga mga dalan.

4. Ang Hong Kong, nga may 96,000 ka tawo kada kilometro kuwadrado; ginasundan sang Lagos, Nigeria (55,000); Dacca, Bangladesh (53,000); Djakarta, Indonesia (50,000); kag Bombay, India (49,000).

5. Sang 1976, ang China nahalitan sang isa sang pinakadaku nga linog sa modernong maragtas, may kabaskugon nga 7.8 sa Richter scale. Ang Tangshan halos nagtapan; sa dimagkubos 240,000 ka tawo ang napatay.

6. Ang Manchester, nahamtang mga 240 kilometros aminhan sang London, tuman kadasig nga nangin sentro sang industriya nga sa ulot sang 1821 kag 1831, ang populasyon sini nagdugang sing 45 porsiento.

7. Sa pamuno sang ika-19 nga siglo, ang Cologne nakilal-an subong isa sang tatlo ka pinakamahigko nga siudad sa kalibutan​—Calcutta, Constantinople, kag Cologne—​nga tungod sini ang Pranses nga mga soldado nga gintangdo didto “nagtabon sang ila mga nawong sing panyo nga ginhuluman sa Eau de Cologne agod maagwanta ang kapangsot nga lapnag sa siudad.”​—Kölner Stadt-Anzeiger.

8. Ang Calcutta amo ang ikatlo sang pinakadaku nga siudad sang India kag gin-islan subong kapital sang New Delhi.

9. Ginpanugda sang 1789 kag ginlakip sa 1891 nga Konstitusyon, ang ideya nga may kapital sa suludlon sang Brazil nangin katunayan sang 1960 paagi sa Brasília. Ang pagpatindog sa sini sa isa ka lugar diin wala pa anay sing ginpatindog naghatag sing talagsahon nga kahigayunan agod matapos ang “mahim-ong nga bug-os siudad nga desinyo ilabi na tuhoy sa pisikal nga plano, arkitektura, kag pagpuyo sang tawo.”​—Encylopædia Britannica.

10. Ang Oslo, kapital sang Norway, nagaokupar sang 453 kilometros kuwadrados nga lugar, ang kalabanan sini kakahuyan nga mga bulubungyod kag mga linaw.

11. Ang mga simbahan nagginutok sang aga sang Nobiembre 1, 1755, bilang pagsaulog sang Tigkalalag, sang ang Lisbon ginhapay sang isa sang pinakamabaskog nga linog nga narekord, ang isa nga nagpatay sa mga 30,000 ka tawo.

12. Sang 1873 ang banwa sang Pest, sa nasidlangan nga bahin sang Danube River, kag sang Buda, upod sang Óbuda kag Margaret Island, sa nakatundan nga bahin, opisyal nga nahiusa agod mangin Budapest, isa sang pinakamatahom nga mga siudad sang Europa, nga kilala anay subong Reyna sang Danube.

13. Ang Portugues nga mga tinaga para sa “suba” kag para sa “Enero”​—ang mga manuglagulad nag-abot sang Enero 1, 1502​—gintingob agod mahuman ang ngalan nga Rio de Janeiro.

14. Sang Enero 1788 mga 750 ka bilanggo ang nag-abot halin sa Britanya subong ang una nga mga bilanggo sang nabaw-ing nga bilangguan; karon ang Sydney amo ang pinakadumaan kag pinakadaku nga siudad sang Australia.

15. Sa halos tatlo ka siglo, ang pila ka siudad nag-impluwensia sang pangabuhi sa Estados Unidos sing labi pa sangsa pag-impluwensia sang Boston, nga ginpasad sang mga Puritan nga nagpalagyo sa Europa bangod sang relihiosong paghingabot. Sang 1773 gindabukan sang mga pumuluyo sini ang Amerikanong Rebolusyon sang, nagpakunokuno subong mga Indian, gindan-ok nila ang tatlo ka barko sang tsa sa pantalan sang Boston sa pagprotesta sang pagbayad sing buhis sa Britanya nga wala sing mga tiglawas halin sa ila sa gobierno.

16. Isa anay ka base para sa mga manugbaligya sang sandalwood kag mga mangingisda sang balyena, nga gin-okupahan man sang mga Ruso, Britaniko, kag Pranses, ang Honolulu gin-uli kay King Kamehameha III. Sang 1850 gindeklarar niya ini nga kapital sang iya ginharian. Ang Hawaii nangin teritoryo sang Estados Unidos sang 1900 kag nangin estado sang 1959.

17. Ginatawag sang iban ang Chicago nga huwaran nga siudad sa Estados Unidos, nagapakita sang pinakamaayo kag pinakamalain nga mga kinaiya sang Estados Unidos. Ang sentro nga bahin sang siudad nasunog sang 1871 sang nasipaan kuno sang baka ni Gng. O’Leary ang sulo sa kamalig. Mga 250 ka tawo ang napatay, kag 90,000 ang nadulaan sing puluy-an. Ang Sears Tower sang Chicago, sa 443 metros, amo ang pinakamataas nga tinukod sa kalibutan.

18. Sang 1960, ang Leopoldville, ginhingalanan sunod sa Belgian nga hari nga si Léopold II, nangin kapital sang Republika sang Congo sa tapos maliton ang soberanya sang Belgian Congo. Sang 1971 ang ngalan sang pungsod gin-islan nga Zaire; sang 1966 ang kapital nga siudad gin-islan sing ngalan nga Kinshasa.

19. Ginkuha sang Alexandria ang ngalan sini kay Alejandro nga Daku, nga nagsugo nga tukuron ini sang 332 B.C.E. Wala pa isa ka gatos ka tuig sang ulihi, ang pumuluyo nga mga Judiyo​—ayhan sa tion sang paggahom ni Ptolemy II Philadelphus (285-246 B.C.E.) nagsugod sa pagbadbad sang Hebreong Kasulatan sa Griego sa paghimo sing Septuagint.

20. Ang Johannesburg, nga wala nahamtang sa baybayon, linaw, ukon suba, nangin daku nga siudad bangod sang pagkatukib sang bulawan sang 1886. Nag-uswag ini halin sa 2,000 nga populasyon sang 1887 tubtob sa 120,000 sang 1899 kag may kapin sa 1.7 milyones sa karon.

[Map sa pahina 8, 9]

(For fully formatted text, see publication)

[Retrato sa Pahina 8]

Rio de Janeiro, Brazil

[Retrato sa Pahina 9]

Bangkok, Thailand

[Credit Line]

Tourism Authority sang Thailand

[Retrato sa Pahina 10]

Wala: Sydney, Australia

Ubos: La Paz, Bolivia

[Retrato sa Pahina 11]

Shanghai, China

[Retrato sa Pahina 12]

Wala: Honolulu, Hawaii

Tuo: Hong Kong