“Ang Siudad Puno sing Pagpigos”

SANG ginhinambitan ni manalagna Ezequiel sang Biblia ang siudad nga “puno sing pagpigos,” wala sia sing ihibalo nahanungod sa mga problema nga nagapabudlay sa mga siudad karon. (Ezequiel 9:​9, An American Translation) Ang iya mga pulong indi man sekreto nga paagi sa pagtagna sini nga mga problema. Walay sapayan, ang ginsulat niya isa ka husto nga paglaragway sa ika-20 nga siglo nga mga siudad.

Ang libro nga 5000 Days to Save the Planet nagsiling: “Simple kag kulang sing pagkaorihinal, ang aton mga siudad nangin malaw-ay puy-an kag malaw-ay tan-awon. . . . Ang mga tinukod nga labi nga nagadamo sa aton mga siudad ginpatindog upod ang diutay ukon wala gid sing patugsiling sa sadtong dapat magapuyo kag magatrabaho sa sini.”

Malaw-ay nga mga Katunayan Tuhoy sa mga Siudad

Siam ka siudad, nga nahamtang sa lainlain nga mga bahin sang kalibutan, ang ginlaragway sang mga pamantalaan kag mga magasin subong sang masunod. Makilala mo bala ang tagsa ka siudad sa iya husto nga ngalan?

Ang Siudad A, nga nahamtang sa Latin America, kilala tungod sang iya mga pamatan-on nga ginasuhulan sa pagpatay kag daku nga kataason sang pagpatay sa isigkatawo. Kilala man ini subong sentro sang ilegal nga organisasyon nga nagabaligya sing droga.

Ang Siudad B amo “ang pinakamalala nga siudad sa [Estados Unidos] sa mga kinawatay sa dalan.” Sa unang duha ka bulan sang 1990, ang mga pinatyanay “nagsaka sing 20 porsiento gikan sa amo man nga panag-on” sang nagligad nga tuig.

“Pila ka milyon ka tawo kada tuig ang nagasaylo sa sentro nga mga siudad sang South America, Aprika, kag Asia . . . , nagasaylo sa ginahunahuna nila nga ginsaad nga duta.” Sang indi ini makita, madamo ang napilitan nga magkabuhi sa kaimulon, magpakilimos ukon magpangawat agod mabuhi. Katunga sang mga pumuluyo sang Siudad C sa Aprika kag Siudad D sa Asia​—subong man 70 porsiento sang Siudad E sa Asia—​ang ginreport nga may manubo sa talaksan nga pabalay.

“Samtang [ang Siudad F] amo ang pinakadipeligruso nga daku nga siudad sa North America, ang nagadugang nga pagkawalay palamugnan, pagdamo sang krimen kag etniko nga dinumtanay nagpadalangdalang sa mga pumuluyo sini sa negatibo nga bahin sang kadalag-an. Ang krimen . . . nagpahanusbo sa mga pumuluyo sang siudad. Ang panglugos nagsaka sing 19% . . . Ang pagpatay nagsaka sing halos 50%.”

“Kada adlaw 1,600 ka tawo ang nagasaylo sa [Siudad G sa Latin America] . . . Kon padayon ini nga magadamo sa sining kadasigon 30 milyones ka tawo ang magapuyo didto sa katapusan sang siglo. Daw igi sila nga magakamang sa siudad sa 11 milyones ka salakyan, inoras nga maipit sa trapiko sa isa ka tion . . . Ang pagdagta sa hangin . . . mas mataas sangsa ginabaton nga talaksan. . . . Kuwarenta por siento sang tanan nga pumuluyo ang nagamasakit sing nagabalikbalik nga brongkitis. . . . Sa mga inoras nga madamol ang trapiko ang gahod sa sentro sang siudad nagasaka sa ulot sang 90 kag 120 ka decibel; ang 70 ka decibel ginakabig nga dimaagwanta.”

“Kada adlaw 20 ka tonelada sang ipot sang ido ang ginakuha sa mga dalan kag mga sidewalk sang [Europeanhon nga Siudad H]. . . . Dugang sa bili kag kasamok, ang mas malala nga problema nabuyagyag. Ang higko sang ido amo ang kabangdanan sang balatian nga tuga sang parasito nga Toxocara canis. Katunga sang mga duog-halampangan kag mga sandbox sang mga kabataan sa [siudad] ang nasapwan nga may indi madali mapatay nga tuman ka gagmay nga mga itlog sang parasito, nga nagasulod sa mga kabalayan sa suwelas sang mga sapatos kag sa kuko sang mga hinuptanan sa balay. . . . Ang pagkalapyo, sakit sa sulok-sulok, mga alerdyi, mga balatian sa tagipusuon kag sa daku nga ugat amo ang una nga mga simtoma sang balatian.”

“Bisan pa ang [Siudad I sa Asia] ginasit-an sang tanan nga mga problema sang isa ka ginpatin-ad sing daku nga pangunang siudad sa isa ka imol nga pungsod​—kaimulon, krimen, polusyon—​nahimo sini ang iya kaugalingon subong isa sang kapital nga mga siudad sang ika-21 nga siglo.”

Mga Eksepsion ukon Pagsulundan?

Nakilal-an mo bala ining mga siudad sa ila husto nga ngalan? Ayhan wala, bangod wala sing isa sa mga problema nga ginsambit ang pinasahi sa bisan anong isa ka siudad. Sa baylo, mga simtoma ini sa kon ano ang sayop sa halos tanan nga siudad sang bisan ano nga kadakuon sa bug-os nga kalibutan.

Ang Siudad A, suno sa Aleman nga pamantalaan nga Süddeutsche Zeitung amo ang Medellín, Colombia. Ang kadamuon sang mga pagpatay nagnubo halin sa 7,081 sang 1991 sa 6,622 “lamang” sang 1992. Apang, ginabalita sang El Tiempo nga pamantalaan sa Colombia, nga sang nagligad nga dekada, halos 45,000 ka tawo ang napatay didto sa masingki nga mga paagi. Busa ang nanuhaytuhay nga mga grupo sibiko sa karon nagapanikasog sa pagtinlo sa siudad kag sa pagpauswag sang reputasyon sini.

Ang pagpakilala sang The New York Times sa Siudad B subong ang Siudad sang New York mahimo nga wala magpakibot sa mga tawo nga nakaduaw didto sining ulihi nga mga tinuig kag labi na gid sa mga pumuluyo sini.

Ang mga numero nga ginhatag sang Aleman nga pamantalaan nga Der Spiegel nahanungod sa kadamuon sang mga tawo nga nagapangabuhi sa kaimulon sa Nairobi, Kenya (C), Manila, Pilipinas (D), kag Calcutta, India (E) nagapakita nga mas madamo nga tawo ang nagapuyo sa malaw-ay nga mga puluy-an sa sining tatlo ka siudad lamang sangsa nagapuyo sa bug-os nga manggaranon nga mga pungsod sa Europa subong sang Denmark kag Switzerland.

Ang Siudad F​—Toronto Canada​—ginlaragway sang 1991 sang Time nga magasin sa isa ka artikulo nga kubos kaayo sangsa isa nga ginbalhag sini sang tatlo ka tuig nga nakaligad. Ginhatagan sing komendasyon sang unang report, nga natig-uluhan “Sa Katapusan, Isa ka Siudad nga Nagapanghikot,” ang siudad nga “ginadayaw halos sang tanan.” Ginkutlo sini ang isa ka bisita nga nagsiling: “Ini nga duog halos liwat nga nagapapati sa akon sa mga siudad.” Sing makapasubo, ang “siudad nga nagapanghikot” maathag nga nagaantos karon sang mga problema nga nagapalisod man sa iban pa nagausmod nga mga siudad.

Bisan pa ginapatuhuyan ang Siudad G subong “isa sang pinakamatahom kag pinakamoderno nga mga siudad sa mga Amerika, kag isa sang pinakamaluho,” walay sapayan ginabaton sang Time nga magasin nga ini “amo ang Siudad sang Mexico sang mga manggaranon, siempre pa, kag sang mga turista.” Samtang, suno sa World Press Review, ang mga imol nagaginutok “sa isa sang 500 ka slum sang kapital” sa mga kuwartel nga “gintukod sa mga basura sang industriya, mga karton, mga guba nga salakyan, kag kinawatan nga mga materyales sa pagpatindog.”

Ang Siudad H ginpakilala sang Pranses nga semanal nga magasin nga L’Express subong ang Paris, nga, suno sa The New Encyclopædia Britannica, “sa ginatos kag ginatos na ka tuig, paagi sa isa ka proseso nga wala gid mapaathag sing maayo, . . . nagpalapnag sing ganyat nga dimasikway sang mga minilyon sa palibot sang kalibutan.” Apang, walay sapayan sang malala nga mga problema, ang pila ka ganyat sang “Gay Paree” nagtahaw.

Tuhoy sa Siudad I, ang Time nagasiling: “Ginkabig anay sing romantiko sang Katundan subong makatuluyo, madamguhon nga siudad sang anay Siam, ang ‘Venice sang Sidlangan,’ ang dimapaktan nga siudad sang mga anghel kag bulawan nga mga templo karon amo ang pinakaulihi nga kilala nga banwa sa Asia.” Bisan ang mga anghel kag mga templo sini wala makapugong sa Bangkok, Thailand, sa dimagkubos sa makadali, nga mangin “ang bug-os kalibutan nga kapital sang industriya sang prostitusyon.”

Maid-id nga Pag-usisa sa mga Siudad

Sang nagligad nga dekada ang isa ka dyurnalista nagsiling nga bisan pa ang dalagku nga mga siudad daw “palareho sing mga problema, ang tagsa may kaugalingon nga mga kinaiya, kag busa may pinasahi nga paagi sa paghimud-os para mabuhi.” Sa 1994, ang mga siudad magahimud-os gihapon, ang tagsa sa iya kaugalingon nga paagi.

Indi tanan nagahunahuna nga ang paghimud-os para mabuhi nadula na. Ang meyor anay sa Toronto, halimbawa, nagpabutyag sing pagkamalaumon, nga nagasiling: “Wala ako nagapati nga ang siudad nagakalusod. May mga problema ini, apang sa banta ko malubad naton ini.” Matuod, nalubad sing madinalag-on, ukon sa dimagkubos nabuhinan, sang pila ka siudad ang iban nila nga mga problema. Apang nagkinahanglan ini sing labi pa sangsa pagkamalaumon lamang.

Sang nagligad nga Enero ang dyurnalista nga si Eugene Linden nagsulat: “Ang kapalaran sang kalibutan ginabalighot sa kapalaran sang iya mga siudad. Ano man ang resulta, gindihon sang mga siudad ang aton kalibutan, kag padayon nila nga ginadihon ini. Subong man, karaan man ukon moderno, nag-apektar ini sa aton sing personal​—ayhan sing labi pa sangsa ginahunahuna naton. Amo sina kon ngaa ang pagpabilin nila nga buhi masibod nga naangot sa aton.

Kon amo, ang maid-id nga pag-usisa sa mga siudad indi lamang tungod sa tuyo nga mapasangkad ang kabilugan nga ihibalo. Sing mas importante, magapaalisto ini sa aton sa walay kapat-uran nga kahimtangan sang kalibutan karon. Gani sugdan naton ang “Maid-id nga Pag-usisa sa mga Siudad.” Ginalauman namon nga ining anom-sing-bahin nga serye sa Awake! (ang pila sini sa Magmata!) magawili, magapabakod, kag magapalig-on sa amon mga bumalasa. Walay sapayan sang malubha nga mga problema sa kalibutan​—talalupangdon gid ang pagpanikasog sang aton mga siudad nga mabuhi—​ang tanan indi nga walay paglaum!

[Blurb sa pahina 6]

“Ang kapalaran sang kalibutan ginabalighot sa kapalaran sang iya mga siudad.”​—Manunulat nga si Eugene Linden

[Retrato sa Pahina 7]

Ang paglakbay sa mga siudad mahimo nga mahapos, apang ang paglubad sa ila mga problema indi mahapos