Louis Pasteur—Kon Ano ang Ginpahayag sang Iya Hinimuan

SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA PRANSYA

MAHIMO bala magtuhaw ang kabuhi paagi sa ginatawag nga spon­ta­ne­ous gen­er­ation (pagtuhaw sang kabuhi sing direkta gikan sa walay kabuhi nga butang)? Sang ika-19 siglo, amo sini ang pagpati sang mga sientipiko. Nagapati sila nga ang kabuhi magatuhaw mismo gikan sa walay kabuhi nga butang, nga wala sing pagpasilabot sang manunuga.

Apang sang isa ka gab-i sang tigpamulak sang Abril 1864, nabatian sang tagpalamati sa isa ka duog tilipunan sa Sor­bonne Uni­ver­sity sa Paris ang tuhay nga butang. Sa isa ka lantip nga presentasyon sa atubangan sang isa ka grupo sang mga sientipiko, isa-isa nga ginpamatud-an sing madinalag-on ni ­Louis Pas­teur nga sayop ang teoriya nga magtuhaw ang kabuhi gikan sa walay kabuhi nga butang.

Ini kag ang mga natukiban pa niya sang ulihi naghimo sa iya nga “isa sang pinakabantog nga mga sientipiko sa kalibutan,” subong ginsiling sang The World Book Encyclopedia. Apang ngaa gindayaw ining tawo sang mga kadungan niya sadto, kag paano sia nangin bantog sa bug-os nga kalibutan? Sa anong paagi kita makabenepisyo karon gikan sa mga natukiban niya?

Una nga Pagpanalawsaw

Natawo si Louis Pas­teur sang 1822 sa magamay nga banwa sang Dôle, sa nasidlangan nga bahin sang Pransya. Ang iya amay nga isa ka kortidor, may mga ambisyon para sa iya anak. Walay sapayan nga may huyog sa taliambong, subong man may kinaadman sa sini, gin-eskwelahan ni ­Louis ang mga siensia. Natigayon niya ang doc­tor­ate sa siensia sa edad nga 25.

Ang una niya nga pagpanalawsaw may kaangtanan sa tar­taric ­acid, isa ka com­pound nga yara sa mga lalod nga nabilin sa mga bariles sang alak. Gingamit sang iban nga mga mananalawsaw ang resulta sinang panalawsaw pila ka tuig sang ulihi subong sadsaran sang moderno nga or­gan­ic chem­is­try. Nian nagpadayon si Pas­teur sa pagtuon tuhoy sa nagapabati nga mga elemento.

Sang wala pa ang panalawsaw ni Pas­teur, nahisayran na ang pagluntad sing nagapabati nga mga elemento subong sang ­yeast. Apang ginhunahuna nga resulta ini sang permentasyon (pagbati ukon pag-aslum). Apang, ginpamatud-an ni Pas­teur nga ining nagapabati nga mga elemento, indi resulta sang permentasyon, kundi sa baylo amo ang ginatunaan sini. Ginpakita niya nga ang tagsa ka sahi sang nagapabati nga elemento nagatuga sing nanuhaytuhay nga sahi sang permentasyon. Ang ginbalhag niya nga report tuhoy sini sang 1857 ginatamod karon subong “sertipiko sang pagkabun-ag sang micro­biology.”

Kutob sadto, ang iya hinimuan kag mga natukiban nag-uswag. Bangod sang iya reputasyon, ginpatawag sia sang mga manugpatubas sing langgaw sa Or­léans agod lubaron ang madamo nila nga problema sa teknikal. Ginpamatud-an ni Pas­teur nga ang elemento nga nagahimo sang alak nga mangin langgaw amo ang ginatawag karon nga mi­cro­or­ganism, nga yara sa kadaygan sang likido. Sa katapusan sang iya panalawsaw, ginpresentar niya sa atubangan sang mga manugpatubas sing langgaw kag sa mga halangdon sa banwa ang iya bantog nga “Les­son on ­Wine Vin­e­gar.”

Pasteurization

Ang panalawsaw ni Pas­teur sa permentasyon nakabulig sa iya sa paghinakop nga ang mga mikrobyo amo ang ginabangdan sang kalabanan nga problema tuhoy sa paghigko sa industriya sang pagkaon. Ang mga mikrobyo nagaluntad sa hangin ukon sa wala mahugasan sing maayo nga mga suludlan. Ginpanugda ni Pas­teur nga sarang matapna ang pagkapierde sang mga produkto nga pagkaon bangod sang bakterya paagi sa pagpauswag sang katinlo kag ang pagkapierde sang likido sarang matapna paagi sa paghupot sing temperatura sa ulot sang 50 kag 60 de­grees Cel­sius sa sulod sang pila ka minuto. Ining pamaagi una nga gingamit sa alak agod matapna ang abnormal nga permentasyon. Ang panguna nga mikrobyo napatay nga wala nagpabag-o sa sabor ukon baho.

Ining proseso nga ginatawag pas­teur­iza­tion, nga ginkuhaan ni Pas­teur sing lisensia, nagpabag-o sing daku sa industriya sang pagkaon. Wala na karon ginagamit sa alak ini nga pamaagi apang maayo pa gihapon para sa madamo nga produkto subong sang gatas ukon duga sang prutas. Apang, mahimo man magamit ang iban nga pamaagi, subong sang esterilisasyon sa mas mataas nga temperatura.

Ang isa pa ka daku nga industriya nga nakabenepisyo gikan sa panalawsaw ni Pas­teur amo ang industriya sang serbesa. Sadtong tion, may madamo nga problema ang mga Pranses sa ila produkto kag sa daku nga kompetensia sa mga Aleman. Gin-usisa sing maid-id ni Pas­teur ini nga mga problema kag ginlaygayan ang mga manugprodukto sang serbesa. Ginpanugda niya nga huptan nila nga matinlo ang ­wort (likido nga ginahimo serbesa) subong man ang hangin sa palibot. Nagmadinalag-on ini sa gilayon, kag natigayon niya ang madamo nga lisensia pagkatapos sadto.

Ang Kabuhi Nagagikan sa Kabuhi

Kutob pa sang dumaan nga tion, madamong ideya ang ginadahumdahom agod ipaathag ang pagtuhaw sang mga insekto, mga ulod, ukon iban pa nga tinuga sa nagakadunot nga mga butang. Halimbawa, sang ika-17 nga siglo, nagpabugal ang isa ka kemiko sa Bel­gium nga ginpatuhaw niya ang mga ilaga paagi sa pagdasok sing isa ka mahigko nga blosa sa isa ka banga nga harina!

Sang panahon ni Pas­teur mainit ang binaisay sa grupo sang mga sientipiko. Ang pag-atubang sa mga sumalakdag sang teoriya nga ang kabuhi naggikan sa walay kabuhi nga butang isa gid ka hangkat. Apang may pagsalig si Pas­teur bangod sang natun-an niya sa iya panalawsaw tuhoy sa permentasyon. Gani nag-eksperimento sia agod matapos na ang ideya tuhoy sa pagtuhaw sang kabuhi gikan sa walay kabuhi nga butang.

Ang isa sang iya pinakabantog nga eksperimento amo ang paggamit sing daw korte liog-gansa nga mga garapon. Ang likido nga elemento sa sulod sang bukas nga garapon nga ginpabay-an nga mapadayag sa hangin madali nga nahigkuan sing mga kagaw. Apang, sang ginsulod ang amo man nga likido hasta sa liog-liog sang daw gansa nga garapon, wala ini mahigkuan. Ngaa amo sini?

Simple lang ang paathag ni Pas­teur: Sang pag-agi sa liog-liog sang garapon, ang bakterya sa hangin nabilin sa kadaygan sang kristal, amo nga matinlo na ang hangin sang mag-abot sa likido. Ang kagaw nga nagtubo sa bukas nga garapon indi direkta nga naggikan sa likido nga elemento kundi naggikan sa hangin.

Agod ipakita ang pagkaimportante sang hangin sa pagsaylo sang mga mikrobyo, nagkadto si Pas­teur sa Mer de ­Glace, isa ka bungyod nga yelo sa ­French Alps. Sa kataason nga 6,000 ka tapak, ginbuksan niya ang sarado nga mga garapon kag ginpadayag ini sa hangin. Sa 20 ka garapon, isa lang ang nahigkuan. Nian nagkadto sia sa tiilan sang Ju­ra Moun­tains kag ginhimo ang amo man nga eksperimento. Diri, sa mas manubo nga duog, walo ka garapon ang nahigkuan. Sa amo ginpamatud-an niya nga bangod mas matinlo ang hangin sa mas mataas nga mga duog, diutay ang kahigayunan nga mahigkuan ini.

Paagi sadtong mga eksperimento ginpamatud-an ni Pas­teur nga ang kabuhi nagagikan lamang sa nagaluntad na nga kabuhi. Wala ini magtuhaw lamang, nga sa iya kaugalingon.

Pagpakig-away Batok sa Makalalaton nga Balatian

Sanglit ang permentasyon nagakinahanglan sang presensia sang mga mikrobyo, nangatarungan si Pas­teur nga matuod man ini sa makalalaton nga mga balatian. Ginpamatud-an ini sang iya mga imbestigasyon tuhoy sa silk­worm nga balatian, nga isa ka daku nga problema sa ekonomiya sang mga manugprodukto sing seda sa bagatnan nga bahin sang Pransya. Sa sulod sang pila ka tuig, natukiban niya ang ginatunaan sang duha ka balatian kag nagpanugyan sing estrikto nga mga pamaagi sa pagpili sing maayo nga mga silk­worm. Magatapna ini sa epidemya.

Samtang ginatun-an ang kolera sa mga manok, natalupangdan ni Pas­teur nga ang pagtubo sang kagaw sa pila lamang ka bulan wala nagpabalatian sa mga manok kundi sa baylo gin-amligan ini gikan sa balatian. Subong resulta, natukiban niya nga mahimo niya ma-­immunize ang mga manok paagi sa maluya nga sahi sang kagaw.

Indi si Pas­teur ang una nga naggamit sing bakuna. Antes sa iya gingamit na ini sang Ingles nga si Ed­ward Jen­ner. Apang si Pas­teur ang una nga naggamit sing aktuwal nga ahente sang balatian sa maluya nga porma sini sa baylo nga gamiton ang may kaangtanan nga mikrobyo. Nangin madinalag-on man sia paagi sa pagbakuna batok sa an­thrax, isa ka makalalaton nga balatian sang warm-­blooded nga mga sapat, subong sang baka kag karnero.

Pagkatapos sini, ginpadayon niya ang iya katapusan kag pinakabantog nga pagpakig-away, batok sa ra­bies. Walay sapayan nga wala niya ini mahibaluan, sa pagpakig-away batok sa ra­bies, nagapanghikot si Pas­teur sa isa ka patag nga tuhay gid sa iya sang bakterya. Nagapanghikot sia karon sa mga vi­rus, butang nga indi niya makita paagi sa mikroskopyo.

Sang Hulyo 6, 1885, gindala sang isa ka iloy ang iya nuebe-anyos nga bata nga lalaki sa laboratoryo ni Pas­teur. Bag-o lang ginkagat sang ido-buang ang bata. Walay sapayan sang pagpakitluoy sang iloy, namalibad si Pas­teur nga buligan ang bata. Indi sia isa ka doktor kag may katalagman nga isumbong sia bangod sang ilegal nga pagpamulong. Dugang pa, wala pa niya matilawan ang iya mga pamaagi sa tawo. Apang, ginpangabay niya ang iya kaupod nga si Dr. ­Grancher, nga bakunahan ang bata nga lalaki. Ginhimo niya ini, nga may maayo nga resulta. Wala matuigan, sa 350 ka tawo nga ginbulong isa lamang​—⁠ulihi na nga gindala​—⁠ang wala makalampuwas.

Sa amo man nga tion, ginahunahuna ni Pas­teur ang katinlo sa ospital. Ang pu­er­per­al nga hilanat gintunaan sang kamatayon sang madamo nga babayi kada tuig sa ma­ter­ni­ty nga ospital sa Paris. Ginpanugda ni Pas­teur ang matinlo nga mga pamaagi kag estrikto nga katinlo, ilabi na sang mga kamot. Ginpamatud-an sang ulihi sang mga imbestigasyon sang Ingles nga manugbusbos nga si Jo­seph Lis­ter kag sang iban pa ang pagkasibu sang mga konklusion ni Pas­teur.

Mapuslanon nga Hinimuan

Napatay si Pas­teur sang 1895. Apang mapuslanon gid ang iya hinimuan, kag nagabenepisyo kita gikan sini bisan karon. Amo kon ngaa gintawag sia nga “mananabang sang katawhan.” Ang iya ngalan ginagamit gihapon may kaangtanan sa mga bakuna kag mga pamaagi sa pagkilala sa iya subong amo ang manug-imbento.

Ang L’Institut Pasteur, isa ka in­sti­tute nga gintukod sa Paris sang panahon ni Pas­teur para sa pagbulong sing ra­bies, isa na karon ka bantog nga sentro sa pagtuon sa makalalaton nga mga balatian. Kilala gid ini sa paghimo sing mga bakuna kag mga bulong​—⁠kag labi pa gid kutob sang 1983 sang ang grupo sang mga sientipiko sini, nga ginpangunahan ni Propesor Luc Mon­tagnier, una nga nakakilala sa vi­rus nga AIDS.

Ang binaisay tuhoy sa pagtuhaw sang kabuhi gikan sa walay kabuhi nga butang, nga nadalahig si Pas­teur kag nga nagmadinalag-on sia, indi lamang isa ka sientipiko nga pagsinuay. Indi lamang ini makawiwili nga punto nga madiskusyunan sang mga sientipiko ukon mga maalamon. May mas daku pa ini nga kahulugan​—⁠nagadalahig ini sang pamatuod may kaangtanan sa pagluntad sang Dios.

Si François Dagognet, isa ka Pranses nga pilosopo nga espesyalista sa mga siensia, nagsiling nga “ang mga kaaway [ni Pas­teur], mga materyalista kag mga ateista, nagpati nga sarang nila mapamatud-an nga ang isa ka selula nga organismo mahimo magresulta gikan sa nagakadunot nga mga butang. Nagtugot ini sa ila nga sikwayon ang pagluntad sang isa ka Manunuga. Apang, para kay Pas­teur, imposible nga magluntad ang kabuhi gikan sa kamatayon.”

Sa karon ang tanan nga ebidensia gikan sa mga eksperimento, maragtas, biolohiya, arkeolohiya, kag antropolohiya nagapadayon sa pagpamatuod sang ginpakita ni Pas­teur​—⁠nga ang kabuhi magaluntad lamang gikan sa nagaluntad na nga kabuhi, indi gikan sa walay kabuhi nga butang. Kag maathag nga ginapakita man sang ebidensia nga ang kabuhi nagapatubas ‘suno sa iya sari,’ subong sang ginasiling sang rekord sang Biblia sa Genesis. Ang anak pirme nga pareho sing “sari,” ukon tipo, subong sang mga ginikanan.​—⁠Genesis 1:​11, 12, 20-​25.

Busa, nahibaluan ini ukon wala, paagi sa iya hinimuan naghatag si ­Louis Pas­teur sing malig-on nga pamatuod kag testimonya batok sa teoriya sang ebolusyon kag nga kinahanglanon gid ang isa ka manunuga agod magluntad ang kabuhi sa duta. Ang iya hinimuan nagapabanaag sang ginsiling sang mapainubuson nga salmista: “Hibalua nga si Jehova Dios. Sia ang naghimo sa aton, kag indi kita sa aton kaugalingon.”​—⁠Salmo 100:⁠3.

[Laragway sa pahina 27]

Ang aparato sa ibabaw gingamit sa pagpasteurize sa alak, nga nagapatay sing dikinahanglanon nga mga mikrobyo; ginmarkahan ini sa drowing sa ubos

[Laragway sa pahina 28]

Ginpamatud-an sang eksperimento ni Pasteur nga sayop ang teoriya nga ang kabuhi naggikan sa walay kabuhi nga butang

[Picture Credit Line sa pahina 24]

Tanan nga retrato sa pahina 26-8: © Institut Pasteur