Dayawon ang Dios, nga Tuburan sang Kabuhi kag Pagtubo

Gin-asoy ni Eduard Warter

ANG mga mata nagapaayaw sa dalagku nga mga bukid nga ginalang-atan sang madalom kag makitid nga mga canyon kag malapad nga mga nalupyakan. Ang tubig nagahuganas sa mga alagyan—nagabunyag sang mga hardin, mga ulubasan, kag mga latagon sa mabungahon nga kapatagan. Apang ginakabig bala sang tumalan-aw ang Tuburan sang kabuhi, nga nagapahanabo sinang pagtubo, nga takus dayawon?—Salmo 36:9.

Ining mainit kag bukidnon nga duta yara sa Republika sang Kir­ghiz—isa ka madamo sing pumuluyo nga republika sang Sobyet sa Central Asia. Tignapulo ka libo sang Sobyet nga mga banwahanon nga may Aleman nga ginhalinan ang nagapuyo didto. Ang akon pamilya, nakapuyo man sa sining mabungahon nga duog, kag nagdayaw gid kami sa Dios nga nagpahanabo sadtong makatilingala nga pagtubo. Huo, ginadayaw namon sia kag dayag nga nagapakighambal sa iban nahanungod sa iya daku nga mga binuhatan.

Matinumanon sa Tuburan sang Kabuhi

Sang matawo ako sang 1901, ang akon mga ginikanan nagapuyo sa Me­mel­land (karon Klai­peda), sadto bahin sang East Prussia, sa baybayon sang Baltic, mga napulo ka kilometro (6 milya) halin sa dulunan sang Ruso. Samtang nagaeskwela ako, nagdabdab ang una nga kalibutanon nga inaway, kag nasaksihan namon ang kakugmat sang pagpatay sa madamo. Kami nga mga Aleman nga nagapuyo sa dulunan may maayo nga relasyon sa amon Ruso nga mga kaingod kag nagpalibog: ‘Sin-o ang salaon? Sin-o ang ginadampigan sang Dios?’ Apang, sa eskwelahan, ang mga eslogan subong “Para sa Dios, sa Emperador, kag sa Pungsod” nagpainit sang patriotiko nga mga balatyagon.

Sang ulihi, sa tapos sang inaway, nagpadaug ako sa sining impluwensia, nagboluntaryo ako sa pagguardia sa dulunan kag sang ulihi nagbuylog ako sa Aleman nga Hangaway sa Königs­berg, karon Ka­li­nin­grad. Nakahinakop ako diri nga ang ordinaryo nga soldado isa lamang ka kasangkapan, nga ginagamit sang iban. Wala madugay sa tapos ginsugpon ang Me­mel­land sa Lith­ua­nia sang Enero 1923, ginsulatan ako sang akon iloy: “Indi ka dapat magbuylog sa inaway, kay ang ikalima nga sugo nagasiling, ‘Dili ka magpatay.’ Ang mga Estudyante sang Biblia [mga Saksi ni Jehova] wala man nagabuylog sa inaway.” Naglibog ang akon ulo. Sin-o ining mga Estudyante sang Biblia? Samtang nagabakasyon sa balay, naton-an ko ang ila sadsaran nga mga kamatuoran sa Biblia. Daku gid ang nangin epekto sini sa akon—nagbalhin sing daku ang akon bug-os nga relihioso kag politikal nga pagtamod sa kabuhi.

Nahangpan ko na nga ang katapusan sang malaut nga sistema sang mga butang karon malapit na, nga magahatag sing dalan para sa Ginharian sang Dios. Ngaa maghinguyang pa sing dugang nga tion sa pagbulig sa Alemanya nga makatindog liwat? Sa wala sing pagpalantang naghimo ako sing mga kahimusan nga magbiya sa serbisyo, kag nagbalik ako sa amon banwa agod magtuon sing dugang pa nahanungod sining mga kamatuoran. Nagsunod ang bawtismo sang 1924, kag isa ka butang ang nahangpan ko sing maathag: Ining tikang nagkahulugan sing pag-alagad sa Dios, indi tubtob sa isa ka petsa, kundi tubtob sa walay katubtuban kag sa tanan nga kahimtangan. Ang akon tagipusuon puno sing kalipay. Ang pinakamataas nga pribilehiyo para sa aton nga mga tawo nga mahuyang—ang pag-alagad sa Labing Mataas kag pagdala sang iya mensahe sa iban—ginhatag sa akon.

Determinado ako nga pamatud-an ang akon kaugalingon nga takus. Daku ang amon lugar kag madamo sing kaladtuan nga mga grupo sang kabalayan kag mga balay sa uma nga nalapta. Gani, kon Domingo indi tumalagsahon nga maglakat kami sing 10 pa 12 ka oras sa pagduaw sa mga tawo nga dala ang mensahe. Ang mga masigkatumuluo nga may maligwa nga mga balay nagtanyag sini para sa amon Cristianong mga miting. Wala sing malayo nga lalakbayon, ukon maunos nga panahon, nga magpugong sa amon gikan sa sining mapuslanon nga mga pagtinipon. Nagpalig-on ini sa amon para sa mabudlay nga mga tion sa unhan.

Nagadayaw sa Iya Bisan sa Idalom sang Kabudlayan

Ang hilikuton sang Ginharian nagsugod sa pagtubo sa mga pungsod sang Baltic, kag karon gindumalahan ini sang North­ern Eu­ro­pe­an Of­fice sang Watch Tower Society sa Den­mark. Sang 1928 nangasawa ako, kag ang akon asawa nga si Ruth kag ako nagpakig-upod sa Kongregasyon sang Hyde­krug. Samtang ang amon kauturan sa Alemanya mapintas nga ginahingabot, wala kami maapektohi sini—tubtob sang 1939. Sang aga sang Marso 22 ang balita ginpahibalo: “Ang Me­mel­land nahilway na! Nagapakari ang Führer!”

Nabatian namon sa bug-os nga aga ang bagrong sang madamo nga eroplano sa ibabaw nga nagapatimaan sing malain. Nagsugod ang pagpamihag ni Hitler. Sang masunod gid nga adlaw, gin-usisa ang mga balay sang tanan nga Saksi ni Jehova, kag ang iban nga Saksi gindakop. Ginkompiskar ang amon mga literatura, lakip ang Biblia kag ginsunog sa tiendahan. Wala madugay sa tapos gindumilian ang amon mga hilikuton, nagsugod kami sa pagpanghikot sing patago, nga nagapasirkular sang literatura kag nagaduaw sa mga interesado sing sekreto.

Sang magdabdab ang Inaway Kalibutanon II, ginpatawag ako agod mag-alagad sa militar. Nagdumili ako, kag ginpatuman sang Mil­i­tary ­Court of ­Reich sa Berlin ang pamatbat nga kamatayon sang Abril 10, 1940. Ginsugat ang akon asawa sa balay agod hayluhon ako sa pagbuylog sa militar. Sia, man, nagpabilin nga wala mationg kag gintahod sang isa ka may edad nga opisyal, nga nagsiling: “Ginabaton ko nga ang imo panimuot husto. Mapintas ang inaway.” Nabilin ang akon asawa nga wala sing manugsupurta sa iya, sa amon apat ka kabataan, kag sa iya tigulang na nga iloy. Nagreklamo bala si Ruth? Sa pila ka sulat nga gintugot sa iya nga ipadala sa akon, ginpalig-on niya ako nga magpabilin sing matutom kag indi gid magluya bangod sang mga hinigugma nga akon ginbiyaan.

Sang Oktubre 1940 ang pamatbat sa akon ginbawi. Apang, ginbilanggo ako gihapon sa lainlain nga bilangguan, kag sang ulihi nagtupa ako sa kampo konsentrasyon sa Stutt­hof, malapit sa Danzig (karon ­Gdansk). Ang matutom nga mga saksi nga yara na sa bilangguan, subong nanday ­Joseph Schar­ner, Wil­helm Schei­der, Herman Raböse, kag Her­mine ­Schmidt, nangin suod ko nga mga kaupod, kag ginpalig-on nila ang akon pagtuo.a Didto, sa tunga sang 30,000 ka bilanggo, nga napamatbatan na kag nadulaan sing paglaum, nakatigayon kami sing pribilehiyo sa pagdala sang paglipay sang Ginharian ni Jehova.

Mapinasalamaton sa Kaayo ni Jehova

Sang Enero 1945, samtang amat-amat nga nagalapit ang inaway sa dulunan sa sidlangan, nagsugod ang pag-ibakwit sang kampo. Sa pantalan sang Danzig, ang barko nga Wil­helm Gust­loff nagahulat agod dalhon kami padulong sa nakatundan. Bangod naulihi kami sa pag-abot—kay ginbombahan sang eroplano ang amon guban—nawasi namon ang nangin isa ka paglakbay padulong sa kapahamakan, kay pila lamang ang naluwas sa pagkalunod sadto nga barko.b Gindala kami sa makadali sa may pensa nga kamalig upod sa mga 200 pa ka bilanggo. Bangod sang mahigko nga mga kahimtangan, gintipos ako. Nian nag-abot ang mando: “Magbalik sa kampo sa Stutt­hof!” Bangod sang mataas nga hilanat, daw indi ako makatuknol, kag naluwas ako sa malawig nga paglakbay pabalik bangod sa bulig sang isa ka utod nga si Hans ­Deike. Napulo ka adlaw ang nagligad antes mag-ugdaw ang akon hilanat sa ospital sang kampo.

Sang Abril 25, 1945, naglakbay kami padulong sa baybay. May masakit ako gihapon, kag ginbuligan ako sang mga utod nga babayi agod makalakat. Walay sapayan, ang iban sa ila nagaamba sang aton mga ambahanon. Ginpasakay kami sa isa ka simple nga ­barge sa pagsugod sang amon makatalagam nga paglakbay. Bangod sang kapin sa 400 ka tawo nga nakasakay, mabaskog nga nagatay-ug ang ­barge. Agod mangin balanse ang bug-at sang ­barge, ang mga bilanggo ginsakit kag ginpilit nga magkadto sa bulutangan sing karga sa idalom. Didto, ang mga tawo literal nga nagasampawanay. Ang mga patay ginpahurabog sa tubig. Isa gid ka pagpakamaayo nga ang amon diutay nga grupo sang 12 ka Saksi gintugutan nga magpabilin sa kubyerta, kag ginpasalamatan namon ang Dios bangod sadto.

Nagatiskog bangod sa katugnaw, nagdungka kami sang masunod nga aga sa Sass­nitz sa isla sang Rügen. Bangod indi kami pagbatunon, ginhatagan lamang kami sang mga tawo didto sing preska nga tubig. Sang gab-i sang Abril 29/30, nagbara ang amon ­barge sa isa sang madamo nga kabatuhan sa idalom sang tubig malapit sa isla sang Eulen­bruch. Gintulod sang tow­boat ang amon ­barge sa isa ka duog nga madamo sing bomba kag naglakat. Isa bala ini ka paagi sa pagpatay sa amon? Nabatian ang mga bato sa idalom sang tubig nga nagakagos sa ­barge, nagsalig kami sa Dios nga indi kami pagbiyaan.

Gindala kami sang ­coast ­guard sa takas paagi sa goma nga mga sakayan. Ang amon grupo ginpilit nga ginatayaan sing pusil nga magpadayon sang paglakbay sa lain nga barko. Ang tanan nga Aleman nga pantalan gin-ukupahan sang mga tropa sang Alyado, gani ginlampasan namon sila kag sang ulihi nagdungka kami sa Danes nga isla sang Møn. Hilway sa katapusan, ginpamangkot namon ang mga tumalan-aw kon may yara mga Saksi ni Jehova sa isla. Sa sulod sang duha ka oras malipayon nga ginhakos kami sang duha ka utod nga babayi. Natingala gid ang nagatilindog sa palibot. Sang mabatian sang sanga talatapan sang Watch Tower Society ang amon pag-abot, ginpadala si Filip Hoff­mann sa paghimos nga ang mahigugmaon nga pagtatap kag igtalupangod ihatag sa amon. Nagpasalamat gid kami kay Jehova!

Ang Dios Nagahatag sing Kabuhi kag Pagtubo

Madali kami nga naulian gikan sa mabudlay nga inagihan kag nalipay kami sang Septiembre sa pagtambong sa asambleya sang mga Saksi ni Jehova sa Copenhagen. Duha ka lamharon nga babayi, Lett kag Ukrainian, nga nakatuon sing kamatuoran sa kampo sang Stutt­hof ang ginbawtismohan. Sila nga duha nagbalik sa Unyon Sobyet subong aton espirituwal nga mga utod. Kag ginhatagan kami sang Dios sing dugang pa nga pagtubo!

Ang Memelland bahin na karon sang So­viet So­cial­ist Re­pub­lic of Lith­ua­nia. Batok sa pangabay sang Ruso nga mga ref­u­gees, naglakbay ako padulong sa sidlangan sang Hunyo 1946 agod magbuylog liwat sa akon pamilya. Nagdala ako sing madamo nga literatura sa Biblia. Sang magtabok ako sa dulunan, wala pagsapaka sang mga patrol ang akon pinutos, bangod ang labi nga gintalupangod nila amo ang madamo nga ahos nga dala ko. Nalipay gid ang lokal nga kauturan sa pagbaton sang hamili nga espirituwal nga kalan-on!

Puno gid ako sing pasalamat kay Jehova bangod sang iya makatilingala nga pagluwas sa akon pamilya sa tion sang inaway kag sang mabudlay nga mga tion sa tapos sadto agod nga mapadayon namon ang amon hilikuton. Wala gid kami mag-untat sa pagdayaw sa Dios!

Makapaluya nga Tuk-ap

Apang, sang Septiembre 1950 ang tanan nga Saksi sa amon duog gindakop kag ginsaylo sa iban nga duog. Ang pila sa amon ginpamatbatan sa ulot sang 10 kag 25 ka tuig sa kampo nga palangabudlayan. Ang tanan nga katapo sang amon pamilya gintapok sa Siberia tubtob kabuhi.c

Isa ini ka makapaluya nga tuk-ap sa amon, apang sa gilayon narealisar namon nga ang mensahe sang Ginharian dapat ipalapnag sa sini man nga daku nga pungsod. Pribilehiyo ko, upod sa mga 30 pa ka Saksi, nga magbantala sa 3,000 ka bilanggo sa kampo sang Vorkuta sa aminhan sang Eu­ro­pean Rus­sia. Madamo ang nagbaton sa kamatuoran, ginbawtismuhan, kag nagpadayon sang hilikuton sa ulay nga mga teritoryo sang makaguwa sila.

Pagligad sang mga lima ka tuig, sang tigpamulak sang 1957, ginhatagan ako sing permiso nga magsaylo sa ­Tomsk, kag nahiusa liwat ang amon pamilya. Ang aton kauturan sa Siberia nagapangabudlay halin sa aga tubtob sa gab-i, nga wala sing adlaw sa pagpahuway. Sang ulihi, ang halos tanan nga gintapok ginbuhian, kag nagsunod ang pagsaylo pa bagatnan sang daku nga guban sang mga Aleman. Subong ginsambit sa umpisa, nagpuyo kami sa Republika sang Kir­ghiz sang Cen­tral Asia sang 1960. Diri, sa banwa sang Kant malapit sa ­Frunze, nakita namon ang pila ka pamilya sang mga Saksi ni Jehova nga nauna sa amon.

Ang una nga pila ka tuig nagligad nga may kalinong. Samtang nagaepekto ang mga tubig sang kamatuoran, ang espirituwal nga paraiso nagsugod sa pagtubo diri kag sa iban nga mga bahin sang pungsod. Apang, natalupangdan ang amon aktibo nga pagdayaw kay Jehova. Ang pamantalaan nagbalhag sing nagapakalain nga mga artikulo nahanungod sa amon. Ang mga lider sang narehistro nga mga relihion nagdumili sa amon sa pagduaw sa ila “mga karnero,” nga nagapamahog sa paghikot batok sa amon. Sang 1963 lima ka utod ang hinali nga ginkuha gikan sa tunga namon kag ginpamatbatan sing pito pa napulo ka tuig sa mga kampo nga palangabudlayan. Nakibot ang publiko sa maisugon kag wala nagakompromiso nga tindog sang amon kauturan sa korte. Nakita nila nga may yara mga tawo nga determinado sa ‘pagtuman sa Dios sa baylo sang mga tawo.’—Binuhatan 5:29.

Sang makalab-ot ako sa edad sa pagretiro, ginsingganan kami nga tugutan kami sa pagsaylo sa Republika Pederal sang Alemanya. Sa wala pa kami makalakat, gintugon gid sang kauturan nga mga lalaki kag mga babayi sa Kir­ghiz kag ­South Kazakh­stan nga ipaalinton ang ila malolo nga gugma kag mga panamyaw, upod ang Job 32:19-22 kag Jeremias 20:9, 10, sa tanan nga Saksi ni Jehova sa bug-os nga kalibutan. Si Ruth kag ako nagpuyo sa Bremerhaven kutob sang 1969. Walay sapayan sang pagtigulang, nagapadayon kami sa pagdayaw kay Jehova, ang Tuburan sang kabuhi, bangod sang iya kaayo. Masinaligon kami nga nagapaabot sa adlaw nga ang bug-os nga duta mangin isa ka literal nga paraiso, kag ang tagsa ka nagaginhawa nga butang magdayaw sa iya!—Salmo 150:6.

[Mga footnote]

[Laragway sa pahina 23]

Sanday Eduard kag Ruth Warter karon

[Laragway sa pahina 24]

Ang grupo sang mga Saksi gikan sa kampo konsentrasyon sang Stutthof sang mag-abot sila sa Denmark sang 1945, upod kay Eduard Warter sa punta sa wala, nga ginaabiabi sang lokal nga utod