Paghupot sing Integridad sa Nazi nga Alemanya

SANG isa ka matugnaw nga adlaw sang Abril sang 1939, ginpadala ako sa Sachsenhausen nga kampo konsentrasyon sa Alemanya. Upod sa iban pa nga bag-uhan nga mga bilanggo, nag-atubang ako sa kumander sang kampo, isa ka mapintas nga tawo nga ginhayuan Foursquare bangod sang iya daku nga lawas. Sa iya “pamulongpulong sang pag-abiabi,” gin-akigan niya kami, ginalaragway ang mapintas nga tormento nga mapaabot namon.

“Makuha ninyo sa akon ang bisan ano nga luyag ninyo,” singgit niya, “isa ka bala sang pusil sa ulo, sa dughan, kag sa tiyan!” Kag nagpaandam sia: “Ang akon mga tinawo matanda gid. Ipadala nila kamo diretso sa langit! Ang lamang nga paagi nga makahalin kamo diri amo ang subong isa ka bangkay.”

Pagkatapos didto ginpadala ako sa Isolation, isa ka nakudalan nga bahin sa sulod sang kampo. Diri sini ginbukot ang mga Saksi ni Jehova, upod sa iban pa nga mga bilanggo nga ginkabig nga makatalagam. Sang gindala ako didto, makapila ako gintampa sang isa ka hoben nga SS nga soldado (pinakaali nga mga guardia ni Hitler nga itom sing uniporme) bangod wala ko ginpirmahan ang papel nga nagadeklarar sang pagsikway ko sa akon pagtuo.

Si Otto Kamien nga taga-Herne nakig-abyan sa akon, kag ginbuligan niya ako nga itahi sa akon uniporme ang akon numero subong bilanggo kag ang purpura nga trayanggulo, nga amo ang nagpakilala sa mga Saksi ni Jehova sa sulod sang kampo. Ginpakita man niya sa akon kon paano himuson ang akon katre​—ang mga bilanggo ginsakit ukon ginpatay pa gani bangod sang indi nagakaigo nga paghimos sang ila katre.

Ginpaandaman ako ni Otto: “Sa tion kag tion, mamangkot sila kon bala isa gihapon ikaw sa mga Saksi ni Jehova. Magpakalig-on ka, magpakabakod ka, kag magsiling sing mabaskog kag maathag: “Isa gihapon ako sa mga Saksi ni Jehova.’ ” Nagdugang pa sia: “Kon malig-on kag mabakod ka, pabay-an ka sang Yawa.” (Santiago 4:7) Ang pagpalig-on ni Otto nakabulig sa akon nga huptan ang integridad sa Dios sa sulod sang masunod nga anum ka tuig nga ginhinguyang ko sa tatlo ka kampo konsentrasyon.

Kon dumdumon ko yadtong mabudlay nga mga tinuig, ginakilala ko karon, sing kapin sa bisan anong tion, nga paagi lamang sa bulig sang Dios nga nahuptan ko ang integridad. Paano natabo nga sang Enero 20, 1938, gindakop ako sa una nga tion?

Ang Akon Pagkabata

Pila ka tuig sa wala pa ako matawo sang 1911, ang akon mga ginikanan, nga nagpuyo sa Königsberg, Sidlangan nga Prussia, nangin Bibelförscher (Bible Students), subong amo ang pagkakilala sa mga Saksi ni Jehova sadto. May tatlo ako ka utod nga lalaki kag duha ka utod nga babayi, kag pirme kami ginadala ni Nanay sa mga miting. Sing makapasubo, pagligad sang pila ka tion si Tatay nag-untat sa pagbuylog sa pamilya sa matuod nga pagsimba. Bisan pa ang akon mga utod nga lalaki kag isa sang akon mga utod nga babayi nangin makugi nga mga manugbantala sang Ginharian, sang ulihi ang akon utod nga babayi nga si Lisbeth kag ako nag-untat sa paghatag sing daku nga igtalupangod sa mga kamatuoran sang Biblia nga amon natun-an.

Sa wala pa ako mag-25 anyos, si Hitler nagsugod sa paggahom sa Alemanya, kag ang mga tawo ginpabudlayan sing daku. Nagtrabaho ako subong mekaniko sang awto sa isa ka daku nga kalay-uhan nga planta sa Königsberg. Sang maghatag ang Führer sing mga pamulongpulong sa pinasahi nga mga okasyon, ang tanan sa planta dapat magtambong. Nangin kinaandan man ang paggamit sa panamyaw nga “Heil Hitler!” Sang ulihi ginmanduan ako nga maghanas para sa militar, gani dapat ko atubangon ang pamangkot nga, Kay sin-o ako dampig?

Pasad sa Binuhatan 4:​12, nahibaluan ko nga ang heil, ukon kaluwasan, indi magagikan kay Hitler kundi paagi lamang kay Jesucristo. Gani indi ako makasiling sing “Hiel Hitler,” kag wala ko gid paghimua ini. Subong man, wala ko ginsapak ang mando nga maghanas para sa militar.

Sang 1936 kag 1937, ang akon iloy, ang akon manghod nga babayi nga si Helene, kag ang akon mga utod nga lalaki nga sanday Hans kag Ernst, ginpangdakop tanan. Kutob sadto luyag ko man pamatud-an nga dampig ako sa matuod nga Dios. Ginsugdan ko ang pagbasa sing Biblia kon gab-i, kag nangamuyo ako kay Jehova nga buligan ako. Si Lisbeth nagsugod man sa pagpakita sing dugang nga interes.

Ginpakilala Ko ang Akon Ginatindugan

Sang mag-abot ang tion, ginpakita ko sing maathag nga dampig ako kay Jehova kag wala ako mag-alagad sa armada ni Hitler, bisan wala pa ako mabawtismuhi. Gindakop ako kag gindala sa militar. Pagligad sang lima ka semana ginpamatbatan ako sang korte sang militar sa Rastenburg sing isa ka tuig nga pagkabilanggo.

Ginbartolina ako sa Central Prison sa Stuhm, Katundan nga Prussia. Sa tion sang ehersisyo sa wayang sang bilangguan, nakabatyag ako sing kaumpawan sa pagpasiplatay sa matutom nga mga Saksi nga taga-Königsberg nga kilala ko na sang bata pa ako. Nian ang akon mga utod nga lalaki​—sanday Paul, Hans, kag Ernst​—ginbukot sa sini man nga bilangguan bangod sang ila pagtuo sa Dios. Samtang didto ako sa bartolina, kon kaisa makapangita sing medyos si Hans nga dalhan ako sing isa ka bilog nga tinapay sing patago.

Sang matapos ko ang pamatbat nga kadugayon sa bilangguan, makapila ako gin-usisa sang Gestapo sa Königsberg. Sanglit wala gihapon magbag-o ang akon hunahuna, ginbukot ako sa kampo konsentrasyon sa Sachsenhausen. Ginpatrabaho ako sa konstruksion sa garahe, halin sa alas seis sang aga tubtob sa alas seis sang gab-i. Bangod sang mapintas nga pagtratar, ang iban nga mga bilanggo nagtinguha sa pagpalagyo, nga nakahibalo nga, kon madakpan sila, pagatiruhon sila. Nakita ko isa ka bes ang isa ka bilanggo nga naghikog paagi sa pagdamhag sa may koryente nga pensa.

Nagbaskog ang Pag-ipit

Sang Septiembre 1939, ang Inaway Kalibutanon II nagdabdab, kag nagbaskog ang pag-ipit sa amon sa Sachsenhausen. Gindugangan pa ang amon trabaho, kag wala kami paghatagi sing mainit nga de-lana nga panapton. Sang Septiembre 15 namat-od ang mga Nazi nga himuon nga sampol ang amon Cristianong utod nga si August Dickman, nga nangindi sa pag-alagad sa militar. Gani ginhimos ang isa ka pinasahi nga asambleya para sa pagpatay sa iya.

Mga pila ka gatos sa amon nga masigka-Saksi ang nakasaksi sang magpalupok ang firing squad kag natumba nga patay si August. Pagkatapos sadto ginpalakat ang tanan nga bilanggo luwas sa mga Saksi ni Jehova. Nian namangkot si Foursquare kon sin-o ang handa sa pagpirma sang deklarasyon nga nagasikway sang iya pagtuo kag nagapakita sing kahanda sa pagsoldado. Wala sing isa nga nagpirma, kag naakig gid si Foursquare.

Ang tigtulugnaw sang 1939 sobra gid. Manipis ang amon panapton kag kulang kami sing pagkaon, gani wala malikawi ang kamatayon. Madamo sang amon gulang-gulang nga mga utod nga lalaki ang napatay, apang sa kabilugan ang porsintahe sang kamatay sa tunga sang mga Saksi diutay lamang kon ipaanggid sa iban nga mga grupo sang mga bilanggo. Bisan gani ang mapagros nga si Foursquare nagmasakit kag napatay sang Pebrero 1940.

Padulong sa Lain Naman nga Kampo

Pagligad sang pila ka adlaw nga napatay si Foursquare, 70 sa amon ang ginsaylo sa gamay nga kampo sang Wewelsburg malapit sa Paderborn. Naglaum kami nga maayuayo didto ang kahimtangan, apang baliskad gali. Labi pa nga nagdiutay ang amon kalan-on kag nagbudlay pa ang amon trabaho sa tiliphagan sing bato. Sa pila ka adlaw basa ang amon panapton sa yelo kag ulan. Sa tion sining mabudlay gid nga kahimtangan, nagapangurumbot ako kon gab-i kag ginahaw-as ko ang akon tagipusuon upod ang paghibi sa atubangan ni Jehova. Sa kada tion nga himuon ko ini, nakabatyag ako sa akon kaugalingon sing kakalma kag malinong nga panghunahuna, sa amo nakabaton ako gikan sa Dios sing “bulig sa husto nga tion.”​—Hebreo 4:16.

Gin-atipan ni Jehova ang amon espirituwal nga kapagros. Ang mga Saksi gikan sa kampo konsentrasyon sang Buchenwald ginpadala sa Wewelsburg, nga may dala nga espirituwal nga pagkaon sa porma sang mga literatura sa Biblia. Sa diutay nga mga grupo nagakadto kami sa dormitoryo, diin nagabuylog kami sa ila sa isa ka patago nga Pagtinuon sa Lalantawan. Bisan ang pisikal nga pagkaon sa sulod sang kampo nag-ayuayo diutay.

Ginpasalamatan ko si Jehova bangod sa iya kaluoy sang ginhimos sang isa ka Saksi man nga magtrabaho ako upod sa iya sa talyer sang salsalon. Sa mga talyer, diin kalabanan sang mga nagatrabaho mga Saksi, ang mga bilanggo ginarasyunan sing maayuayo nga pagkaon. Dugang pa, mainit-init didto, kag wala ginapigos ang mga trabahador. Sa pisikal nakabenepisyo ako sing daku nga sa sulod sang anum ka bulan nagtambok ako liwat, bisan pa antes sini halos panit kag tul-an na ako.

Balita Nahanungod sa Akon mga Utod nga Lalaki

Samtang didto sa Wewelsburg, nabalitaan ko gikan sa akon utod nga babayi nga si Lisbeth nga ang amon utod nga si Ernst nagtipig sang iya integridad kay Jehova tubtob kamatayon. Ginpugutan sia sing ulo sa Berlin sang Hunyo 6, 1941, sa tapos sang apat ka tuig nga pagkabilanggo. Sang mabalitaan ini sang iban nga mga Saksi, ginkadtuan nila ako kag nangibulahan sa akon. Natandog gid ako sang ila positibo nga panimuot. Ang pagpabilin nga matutom nagakahulugan sa amon sing kapin pa sa kabuhi.

Pagligad sang duha ka tuig, sang Pebrero 1, 1943, ang akon magulang nga si Hans gintiro sa Quednau malapit sa Königsberg. Treintay kuatro anyos sia kag nabilanggo sing lima ka tuig. Sang ulihi, ginsugiran ako sang isa nga nakasaksi sang pagpatay sa iya nga ginpamangkot sang opisyal si Hans kon may katapusan sia nga handum. Nangayo si Hans sing permiso nga mangamuyo, nga ginpasugtan. Natandog ang mga soldado sa pangamuyo nga sang magmando ang opisyal nga magpalupok sila, wala sing isa sa ila ang nagtuman. Ginsulit niya ang mando, kag sa amo isa ka bala ang ginpalupok, nga nag-igo kay Hans sa lawas. Nian gingabot sang opisyal ang iya kaugalingon nga pusil kag sia mismo ang nagtapos sang pagpatay sa iya.

Dugang Pa nga mga Huwaran sang Integridad

Sa mga Saksi nga ginsaylo gikan Buchenwald padulong sa Wewelsburg, 27 ang ginpili agod mag-alagad sa militar kag sa nanuhaytuhay nga mga yunit. Ang tagsatagsa wala magsugot; isa lamang ang nagbaton sang serbisyo nga wala nagadalahig sing pagpakig-away. Ang 26 ginpahog nga pamatyon, apang wala ini sing nahimo. Sang magbalik sila sa kampo sa Wewelsburg, ginpahog sila sang kumander: “Mapatay kamo kag ilubong sa sulod sang apat ka semana.”

Nian labi pa nga ginpabudlayan ining matutom nga mga utod. Ginhunahuna sang SS ang tanan nga paagi sang pagpigos, pagpaluya, kag pagpaantos sa ila tubtob kamatayon. Apang, sila tanan nga 26 nakalampuwas! Sang ulihi, amo man ang ginhimo sa pila nga indi Saksi, kag madamo ang napatay sa ila bisan sa sulod lamang sang malip-ot nga tion.

Ang Akon Nagatipig-Integridad nga mga Utod nga Babayi

Sang Abril 1943, ginsaylo ako sa Ravensbrück nga kampo. Para ini labi na sa mga babayi apang may gamay ini nga bahin para sa mga lalaki. Ginpatrabaho ako sa talyer nga kalay-uhan sing awto, sa atubangan gid sang kampo para sa mga babayi. Wala madugay, natalupangdan sang Cristianong mga babayi nga nagalalabay ang akon purpura nga trayanggulo. Daw ano ka makalilipay nga magbaslanay sing patago nga panamyaw ukon mainit nga yuhum! Wala madugay naglapnag ang balita nga anak ako ni Grandma Rehwald. Huo, ang akon iloy yara sa kampo sang mga babayi, upod sa akon utod nga babayi nga si Helene kag sa akon bayaw nga babayi, ang asawa sang akon napatay nga utod nga si Hans!

Ginahatagan ako sang amon Cristianong utod nga mga babayi sing pangsulod nga mga panapot kag kon kaisa sing tinapay. Isa ka bes nangita sila sing medyos nga mahambal ko sing patago ang akon palangga nga iloy. Kon natukiban ang amon pagkitaay, pat-od nga makaluluoy gid kami. Daw ano ka makalilipay nga pagkitaay! Pila ka bulan sang ulihi, antes mahilway ang kampo, napatay ang akon iloy. Gintipigan niya ang iya integridad tubtob kamatayon.

Nahilway sa Katapusan!

Sang Abril 1945 ang mga Ruso kag mga Amerikano amat-amat nga nagapalapit sa Ravensbrück. Gintulin sa akon ang isa ka traktura kag trailer agod magbulig sa pag-ibakwit sang kampo. Sa tapos sang makahason nga paglakbay, ginsugiran kami sang nagadumala nga opisyal sang SS nga manug-abot na ang mga Amerikano kag hilway na kami kon ano ang luyag namon himuon.

Sang ulihi nakadangat kami sa Schwerin, sa estado sang Mecklenburg, diin nagkitaay kami sang pila ka Saksi nga naghalin sa kampo sang Sachsenhausen, kag lakip sa ila amo ang akon magulang nga si Paul. Nakalampuwas sia sa mga martsa sang kamatayon halin sa Sachsenhausen, subong man sa iban pa nga mga kabudlayan. Pagligad sang pila ka adlaw nagsakay kami sa tren padulong sa Berlin kag ginpangita namon ang isa ka pamilya sang mga Saksi nga nag-amuma sa amon.

Daku ang nabulig sining pamilya sa kauturan nga mga lalaki kag mga babayi nga nakaguwa sa mga kampo kag mga bilangguan. Sang 1946, ginpangasawa ko si Elli, ang anak nga babayi sina nga pamilya. Sang ulihi, ginhimo ang kahimusan nga bawtismuhan ako, butang nga indi posible sa mga kampo konsentrasyon.

Daw ano ka makakulunyag sa sulod sang mga tinuig nga makita ko sa mga kombension ang mga utod nga upod ko anay sa mga kampo konsentrasyon! Ginrisgo sang iban ang ila kabuhi para sa ila kauturan, kag labi ko gid nga palangga ini nga mga utod. Ang anum ka katapo sang amon pamilya nga gindakop​—ang akon iloy, ang akon utod nga si Helene, kag ako, pati pa ang akon mga utod nga sanday Paul, Hans, kag Ernst​—nakahinguyang sing kabilugan nga 43 ka tuig sa pagkabilanggo. Kag ang akon utod nga si Lisbeth nagtipig man sang iya integridad sa Dios tubtob sa iya kamatayon sang 1945.

Nagasandig sa Kusog ni Jehova

Sa tapos sang amon pag-asawahay, si Elli kag ako nakabaton sing pribilehiyo nga mag-alagad sing pila ka tuig sa Magdeburg Bethel kag sa hilikuton sang pagpayunir tubtob nga nagsugod kami sa pagpadaku sang amon duha ka anak nga lalaki. Nagapasalamat kami nga ang amon kamagulangan, si Hans-Joachim, nagaalagad subong isa ka gulang kag ang iya asawa subong payunir. Sing makapasubo, ang amon isa pa ka anak nga lalaki wala magpadayon sa Cristianong dalanon nga gintudlo namon sa iya.

Kapin na sa 45 ka tuig ang nagligad halin sa mga naeksperiensiahan ko sa kampo konsentrasyon. Apang bisan sa karon, wala pa gintapos sang Dios sang tanan nga dibagay nga kaluoy ang akon paghanas. (1 Pedro 5:10) Pirme ako ginapahanumdumon sang ginsiling ni apostol Pablo sa 1 Corinto 10:12: “Ang nagahunahuna nga nagatindog sia mag-andam basi kon mapukan sia.”

Sa karon, sa edad nga 81, nagapasalamat ako nga makapakigbahin gihapon ako sa pagpanaksi nga hilikuton kag sa pag-alagad subong isa ka gulang sa kongregasyon. Kag nagapasalamat ako nga nabuligan ko ang pila ka tawo tubtob sa punto sang pagdedikar kag pagpabawtismo. Ginatamod ko man ini subong tanda sang dibagay nga kaluoy ni Jehova.​—Panugiron ni Josef Rehwald.

[Retrato sa Pahina 20]

Josef Rehwald sang 1945

[Retrato sa Pahina 21]

Ang pamilya Rehwald, sang mga 1914. Si Nanay kag ang gamay pa nga si Josef sa iya sabak

[Retrato sa Pahina 23]

Sanday Josef kag Elli Rehwald sa kombension sa Berlin sang 1991, upod sa ila anak nga si Hans-Joachim kag sa iya asawa nga si Ursula