Ang Katapusan sa Dakung Kagamhanan sa Kalibutan

Sang ang tolon-an nga Bugna sa Biblia ginsulat, sang halos 1,900 ka tuig ang nakaligad, nagsiling ini nga lima ka “hari,” ukon kagamhanan sa kalibutan ang nagkari na kag nadula. Amo ini ang Egipto, Asiria, Babilonia, Medo-Persia, kag Gresya. Ang ikaanum, ang Roma, amo ‘anay,’ apang ang ikapito wala pa mag-abot. (Bugna 17:10) Ano inang ikapito nga kagamhanan sa kalibutan? Paano ini nagluntad? Kag ano ang magasunod sa sini? Ang mga sabat sa sining importante nga pamangkot amo ang ginahambalan sa sining artikulo.

ANG panguna nga balayan sang maragtas sang kalibutan sa sulod sang nagligad nga 2,500 ka tuig ginhatag sing abanse sa nasirkular sing pinakalapnag nga tolon-an sa kalibutan. Apang, pila lamang ka tawo nga may kopya sina nga tolon-an, ang Biblia, ang may ideya nahanungod sa makatilingala nga impormasyon nga ginaunod sini.

Halimbawa, kapin sa 500 ka tuig sa wala pa matawo si Jesucristo, si manalagna Daniel nagsulat sing gin-inspirar sang Dios nga palanan-awon diin ang dalagkung kagamhanan sa kalibutan kutob sang panahon niya ginrepresentar sang gamhanan nga mga sapat. Ang tagsa ka sapat may mga karakteristiko sang kagamhanan sa kalibutan nga ginarepresentar niya. Ang gamhanan nga Emperyo sang Roma ginlaragway subong daku nga sapat nga “makakulugmat kag makalilisang kag makusog sing lakas.” Si Daniel nagsiling nga “tuhay ini sa mga sapat nga una sa iya, kag may napulo sia ka sungay.”​—⁠Daniel 7:​2-7.

Ang ‘Diutay nga Sungay’

Sang ulihi, ang Romanong Emperyo nagdaku tubtob sa pagtuptop sa duog nga nagalab-ot halin sa British Isles tubtob sa kalabanan sang Europa, nga nagaagi sa palibot sang Mediteraneo kag lampas sa Babilonia tubtob sa Persian Gulf. Ining gamhanan nga emperyo nabahinbahin sang ulihi sa madamong pungsod​—⁠sa “napulo ka sungay” nga nakita ni Daniel.a Nian nakita ni Daniel nga “nag-uslut ang isa pa ka sungay sa tunga nila, nga diutay, nga sa atubangan sini gingabut ang tatlo sang nahauna nga mga sungay.” (Daniel 7:⁠8) Ano ang kahulugan sini?

Si Daniel ginsilingan: “Nahanungod sang napulo ka sungay, gikan sa sining [Romanong] ginharian magalutaw ang napulo ka hari; kag ang isa pa [ang ‘diutay nga sungay’] magalutaw sa ulihi nila, kag mangin tuhay sia sa mga nahauna, kag dag-on niya ang tatlo ka hari.” (Daniel 7:24) Sin-o ang ‘diutay nga sungay,’ kag sin-o ang tatlo ka hari nga dag-on?

Ang isa ka pulo sa naaminhan-nakatundan nga bahin sang Romanong Emperyo madugay na nga yara sa punta sang mga hitabo sa kalibutan. Subong sang ginpaathag sang isa ka istoryador: “Sang ikanapulog-anum ka siglo, ang Inglaterra nangin segunda klase nga kagamhanan. Diutay ang manggad sini kon ipaanggid sa iya sang Netherlands. Diutay ang populasyon sini sang sa Pransya. Kubos ang puersa armada sini (lakip ang navada sini) sa iya sang Espanya.” Apang, ang Inglaterra naghimo sing mga sakayan nga bantog katama, kag ang mga pirata kag mga tripulante sini nagsugod sa pagsalakay sa mga kolonya sang Espanya kag sa iya puno sing karga nga hamili nga mga sakayan.

Ang Tatlo ka Sungay

Sang 1588 ginpalarga ni Phillip II sang Espanya ang Spanish Armada batok sa iya Ingles nga mga kaaway. Ini nga sakayan nga sakay ang 130 ka barko nga nagakarga sing kapin sa 24,000 ka lalaki naglayag sing mahinay pakadto sa English Channel, kag nakasumalang sang hangin nga habagat kag mabaskog nga bagyo sa Atlantiko. Sa Modern Europe to 1870, ang istoryador nga si Carlton Hayes nagsulat nga ini nga hitabo “nagtanda sang mapinamat-uron nga pagpasa sang pagkasuperyor sa dagat halin sa Espanya pakadto sa Inglaterra.”

Sang ika-17 ka siglo, ang Olandes naghimo sing pinakadaku nga negosyo sa dagat sa kalibutan sadto nga tion. Ang ila mga sakayan nagapangibabaw sa mga dagat, kag ginpahulam nila ang ila mga ganansia sa mga pangulohan sa tanan nga pungsod. Apang bangod sang iya nagadugang nga mga kolonya sa luwas sang pungsod, ang Inglaterra nangibabaw man sa sini.

Nian, sang ika-18 ka siglo, ang mga Britaniko kag mga Pranses nag-inaway sa malagyo sing kalayuon nga lugar subong sang North America kag India, nga nagdul-ong sa Treaty of Paris sang 1763. Nahanungod sini, si William B. Willcox nagsulat sa iya libro nga Star of Empire​—⁠A Study of Britain as a World Power nga bisan pa ang treaty ukon kasugtanan daw isa ka kompromiso, “sing aktuwal ginkilala sini ang bag-o nga posisyon sang Britanya subong ang nagapangibabaw nga Europeanhon nga kagamhanan sa kalibutan lampas sa Europa.”

Ang iban nga mga istoryador nagaugyon, nga nagsiling: “Kutob sa duha ka siglo nga pagpakig-away sa mga Katsila, Olandes, kag Pranses, ang Gran Britanya nakilal-an sang 1763 subong ang panguna nga komersial kag kolonyal nga kagamhanan sa kalibutan.” (Modern Europe to 1870) “Sang 1763 ang Emperyo sang Britanya naggahom sa kalibutan kaangay sang ginpasag-uli kag ginpasangkad nga Roma.” “Nag-ulhot sia gikan sa mga inaway sang tungatunga nga siglo sang pinakadaku nga emperyo kag ang pinakamabakud​—⁠kag ang ginadumtan sing labi​—⁠nga kagamhanan sa kalibutan.” (Navy and Empire, ni James L. Stokesbury) Huo, ining ‘diutay nga sungay’ nagtubo agod mangin ikapito nga kagamhanan sa kalibutan sa maragtas sang Biblia.

Ang mga Britaniko nag-abante sa Nilo kag tabok sa Suba Zambezi. Naglab-ot sila sa Upper Burma, North Borneo, kag sa mga pulo sang Pasipiko. Dugang pa, ginhimo nila nga kolonya ang Canada, Australia, New Zealand, kag ang nasidlangan nga baybayon sang North America. “Ang Romanong Emperyo independiente,” sulat ni James Morris sa Pax Britannica. “Ang emperyo sang Britanya ginpalayag sa bug-os nga duta.” Ini nangin ang pinakadaku nga emperyo sa maragtas sang katawhan, nga naglibot sang halos ikaapat nga bahin sang kadaygan sang duta kag sang kapin sa ikaapat nga bahin sang populasyon sini. Ginasiling nga ang adlaw wala gid nagatunod sa iya ginharian.

Isa ka Doble nga Kagamhanan

Sa tolon-an sang Bugna, ining ikapito nga kagamhanan sa kalibutan ginlaragway man subong may “duha ka sungay kaangay sang sa kordero.” (Bugna 13:11) Ngaa duha ka sungay? Bangod ang Emperyo sang Britanya kag ang bag-ong Amerikanong pungsod, nga gintingob sang kumon nga hambal, mga prinsipio, kag mga pagsulundan, nagpangabudlay sang ulihi sing tingob. Sa madamo nga bahin, sila nangin doble nagahambal sing Ingles nga kagamhanan sa kalibutan.

Ginpakita ni William B. Willcox sa Star of Empire nga sang ika-19 nga siglo ang Estados Unidos “nagbulag sa Europa paagi sa Britaniko nga sakayan.” Nagdugang sia: “Sa sulod sang isa ka siglo ang Estados Unidos hilway sa pagtubo nga mangin isa ka daku nga kagamhanan nga wala gid magpanag-iya, luwas sa iya sibil nga inaway, sing armada ukon navada diin ang tagsa ka iban pa nga dalagkung kagamhanan nakilala.” Ang Amerika “nakasarang sa pagbulag bangod ang Royal Navy pirme nga nagapangapin sa iya batok sa mga kagamhanan sa Europa.” Sang ulihi, ang Estados Unidos nangin daku man nga kagamhanan sa militar.

Ang tumalagsahon nga halimbawa sing tingob nga pagpanghikot sang Britanya kag Amerika natabo sang Hunyo 6, 1944, sang ang direksion sang Inaway Kalibutanon II nagbalhin sa naaminhan nga Europa. Sadto nga adlaw, 156,000 ka Britaniko, Amerikano, kag iban pa Alyado nga tropa ang naglikop sa kontinente sang Europa. Ining tingob nga puersa yara sa idalom sang supremo nga mando sang isa ka heneral sang E.U. kag sang operasyonal nga mando sang Britaniko nga mariskal de kampo​—⁠sanday Eisenhower kag Montgomery. Dugang pa, ang mga bomba atomika nga nagtapos sang inaway upod sa Japan nagresulta sa nahiusa nga panikasog sang Britaniko kag Amerikano nga mga sientipiko.

Subong sang ginsiling sang Los Angeles Times sang Mayo 5, 1986, bisan sang panahon sang kalinong, ang Britanya kag Amerika nagbuligay sa “sensitibo nga mga bahin subong sang intelihensia kag nuklear nga teknolohiya.” Ginbuylugan sang ulihi sang Canada, Australia, kag New Zealand, ila “ginbahinbahin ang globo nga mangin mga lugar sang responsabilidad para sa pagtipon sing intelihensia kag nag-ugyon sa pagpaambit bisan sang pinakasekreto nga impormasyon.” Ini nga pamantalaan nagsiling nga samtang ang kaangtanan “indi pirme mahulas,” ini “labi nga talalupangdon sa iya pagkasuod sa baylo sang kaakig.”

Ang kalabanan nga mga kolonya sang Britanya nakatigayon sing independensia kag nagbuylog sa Commonwealth of Nations. Bisan pa nga ang emperyo wala na, ang Anglo-Amerikano nga Kagamhanan sa Kalibutan yara gihapon. Apang magaluntad lamang ini “sa makadali,” kon ipaanggid sa madamong siglo nga ang nauna nga kagamhanan sang Roma naggahom.​—⁠Bugna 17:⁠10.

Bag-ong Bug-os Kalibutan nga Pagginahom

Ang tagna ni Daniel nahanungod sa dalagkung kagamhanan sa kalibutan natuman sa sulod sang 2,500 ka tuig sang pangulohan sang kalibutan​—⁠kutob sang antes sang 500 B.C.E. tubtob sa ikapito nga kagamhanan sa kalibutan sa panahon naton. Busa, makasalig kita sa nabilin nga bahin sina nga tagna. Ang tumalagsahon nga kamatuoran amo nga wala na ini sing ginalaragway nga tawhanon nga kagamhanan sa kalibutan! Ginapakita man sang Bugna nga may yara lamang pito.b Nian, ano ang masunod nga matabo?

Ang kapitulo 7 sang Daniel, nga nagasugid nahanungod sining mga kagamhanan sa kalibutan, nagapadayon sa paglaragway sing butang nga labi pa ka makatilingala​—⁠ang daku nga pagbalhin sa kon paano gamhan ang duta! Matapos ang napaslawan nga tawhanon nga pagginahom kag buslan sang isa ka matarong nga langitnon.

Ang palanan-awon ni Daniel nagtugut sa iya nga makita ang halangdon nga langitnon nga trono sang “Dumaan sang mga Adlaw,” si Jehova nga Dios. Gindala sa atubangan Niya amo “ang isa nga kaangay sang anak sang tawo”​—⁠ang ginbanhaw nga si Jesucristo.c Si Daniel nagasaysay: “Ginhatagan sia sing pagbulut-an kag himaya kag ginharian, agod nga ang tanan nga mga katawhan, mga pungsod, kag mga hambal mag-alagad sa iya. Ang iya pagbulut-an dayon nga pagbulut-an nga indi magtaliwan, kag ang iya ginharian [indi kaangay sa napaslawan nga tawhanon nga mga ginharian] amo ang indi malaglag.”​—⁠Daniel 7:​9, 10, 13, 14.

Ang nauna nga tagna nga ginhatag kay Daniel nahanungod sa amo man nga kagamhanan sa kalibutan nagsiling: “Sa mga adlaw sadto nga mga hari magapatindog ang Dios sang langit sing ginharian nga dili gid malaglag. . . . Dugmukon sini kag papason ini tanan nga [tawhanon nga] ginharian, kag ini magapadayon sa gihapon . . . Ang damgo matuod, kag ang iya kasaysayan malig-on.”​—⁠Daniel 2:​44, 45.

Ining pangulohan nga Ginharian sang Dios amo man ang gintudlo ni Jesus nga ipangamuyo. Nagsiling sia: “Busa, pangamuyo kamo sing subong sini: ‘Amay namon nga yara sa langit, pakabalaanon ang imo ngalan. Magkari ang imo ginharian. Paghimuon ang imo kabubut-on, sa duta, subong sang sa langit.’ ”​—⁠Mateo 6:​9, 10.

Daw mangin ano ka malipayon ang mga pumuluyo sa idalom sina nga pangulohan! Isa ini ka pagbalhin gikan sa tawhanon nga paghingalit pakadto sa balaan nga katarungan, gikan sa dihimpit nga paagi sang tawo sa paghimo sang mga butang tubtob sa supremo nga mga talaksan sang Dios. Ang ginasiling sang Biblia nahanungod sa pagpanghikot sang Ginharian mangin ang topiko sang palaabuton nga artikulo sining mga serye.

[Footnotes]

[Laragway sa pahina 26]

Ang Alyado nga paglikop sa Europa sang Hunyo 6, 1944, amo ang tumalagsahon nga halimbawa sang Anglo-Amerikano nga kooperasyon

[Credit Line]

U.S. Coast Guard photo