Nadula sang Isa ka Bugalon nga Rehente ang Emperyo
“NAHANUNGOD kay Belsasar nga hari,” sulat ni manalagna Daniel, “naghimo sia sing daku nga piesta para sa isa ka libo sang iya mga ginuo, kag sa atubangan sang linibo nag-inom sia sing alak.” Apang, samtang nagasinalusalo, ang “dagway [sang hari] nagbalhin, kag ang iya mismo panghunahuna nagpahadlok sa iya, kag naghutalhutal ang mga lutalutahan sa iya hawak kag ang iya mga tuhod nagsinintuanay.” Antes matapos ang kagab-ihon, “si Belsasar nga Caldeanhon nga hari ginpatay kag si Dario nga Mediahanon nagbaton sing ginharian.”—Daniel 5:1, 6, 30, 31.
Sin-o si Belsasar? Ngaa gintawag sia nga “Caldeanhon nga hari”? Ano gid bala ang iya katungdanan sa Neo-Babilonianhon nga Emperyo? Paano niya nadula ang emperyo?
Kaupod nga Rehente Ukon Hari?
Ginapatuhuyan ni Daniel si Nabocodonosor subong amay ni Belsasar. (Daniel 5:2, 11, 18, 22) Apang, ini nga relasyon indi literal. Ang libro nga Nabonidus and Belshazzar, ni Raymond P. Dougherty, nagapanugda nga ayhan si Nabocodonosor amo ang iya lolo sa iya iloy, nga si Nitocris. Mahimo man nga si Nabocodonosor, subong ang ginbuslan nga hari, amo ang “amay” ni Belsasar kon tuhoy sa trono. (Ipaanggid ang Genesis 28:10, 13.) Sa ano man nga hitabo, ginapakilala sang mga inskripsion sa cuneiform sa pila ka silindro nga human sa daga nga natukiban sa nabagatnan nga Iraq sadtong ika-19 nga siglo si Belsasar subong ang kamagulangan nga anak nga lalaki ni Nabonido, ang hari sang Babilonia.
Bangod ang rekord sa Daniel kapitulo 5 nagahinun-anon tuhoy sa mga hitabo sang gab-i nga napukan ang Babilonia sang 539 B.C.E., wala ini sing labot sa kon paano natigayon ni Belsasar ang iya awtoridad subong hari. Apang ang mga reperensia sa arkeolohiya nagahatag sing pila ka ideya tuhoy sa relasyon sa ulot nanday Nabonido kag Belsasar. “Ginapakita sang Babilonianhon nga mga sinulatan nga si Nabonido isa ka pinasahi nga gumalahom,” siling ni Alan Millard, arkeologo kag awtoridad sang karaan nga Semitiko nga mga pinulungan. Si Millard nagadugang: “Bisan wala niya ginapasapayanan ang mga dios sang Babilonia, iya . . . ginhatagan sing daku nga igtalupangod ang dios-bulan sa duha pa ka siudad, ang Ur kag Harran. Sa madamo nga tinuig sang iya paggahom, si Nabonido wala gani magpuyo sa Babilonia; sa baylo nagtener sia sa malayo nga duog sang Teima [ukon, Tema] sa naaminhan nga Arabia.” Sing maathag, ginhinguyang ni Nabonido ang madamo nga bahin sang iya paggahom malayo sa kapital, ang Babilonia. Kon wala sia, gintangdo kay Belsasar ang awtoridad sa pagdumala.
Nagahatag sing dugang pa nga kasanag sa matuod nga posisyon ni Belsasar, ang dokumento nga cuneiform nga ginlaragway subong “Bersikulo nga Rekord ni Nabonido,” nagasiling: “Gintugyan niya [ni Nabonido] ang ‘Kampo’ sa iya kamagulangan (nga anak nga lalaki), nga panganay, ang mga tropa sa bug-os nga siudad ginsugo niya nga magpaidalom sa (mando) niya. Gintulin niya ang (tanan nga butang), gintugyan [niya] ang pagkahari sa iya.” Busa, si Belsasar kaupod nga rehente (gumalahom).
Apang, mahimo bala makabig ang kaupod nga rehente subong isa ka hari? Ang isa ka istatwa sang dumaan nga gumalahom nga nakita sa naaminhan nga Siria sang katuigan 1970 nagapakita nga ang isa ka gumalahom kilala na nga ginatawag nga hari bisan pa nga, sa pagkamatuod, may mas manubo sia nga titulo. Ang istatwa amo ang iya sang gumalahom sang Gozan kag nasulatan sing Asirianhon kag Aramaiko. Ang Asirianhon nga inskripsion nagtawag sa lalaki nga gobernador sang Gozan, apang ang kaanggid nga Aramaiko nga inskripsion nagtawag sa iya nga hari. Gani indi bag-o para kay Belsasar nga tawgon subong ginkoronahan nga prinsipe sa opisyal nga Babilonianhon nga mga inskripsion samtang ginatawag sia nga hari sa Aramaiko nga sinulatan ni Daniel.
Ang kahimusan tuhoy sa magkaupod nga paggahom nanday Nabonido kag Belsasar nagpadayon tubtob sa katapusan nga inadlaw sang Neo-Babilonianhon nga Emperyo. Busa, sang gab-i mismo nga napukan ang Babilonia, gintanyag ni Belsasar kay Daniel ang ikatlo nga posisyon sa ginharian, indi ang ikaduha.—Daniel 5:16.
Sobra ka Masinaligon kag Bugalon nga Rehente
Ang katapusan nga mga hitabo sang paggahom ni Belsasar nagapakita nga ang prinsipe sobra ka masinaligon kag bugalon. Sang ang iya paggahom natapos sang Oktubre 5, 539 B.C.E., si Nabonido nagdangop sa isa ka kuweba sa Borsippa, sang nalutos sia sang puwersa sang Medo-Persia. Ang Babilonia mismo ginlikupan. Apang naghunahuna si Belsasar nga tuman kalig-on ang siudad nga ginapalibutan sang dalagku nga mga pader amo nga sadto mismo nga gab-i naghiwat sia sing “daku nga piesta para sa isa ka libo sang iya mga ginuo.” Si Herodotus, ang Griegong istoryador sang ikalima nga siglo B.C.E., nagasiling nga sa sulod sang siudad, ang mga tawo “nagasinaot sadto nga tion, kag nagapangalipay.”
Apang, sa guwa sang mga pader sang Babilonia, ang hangaway sang Medo-Persia nagabantay. Sa mando ni Ciro, ginpalikaw nila ang tubig sang Suba Eufrates, nga nagailig sa sentro sang siudad. Ang iya mga hangaway nakahanda sa pag-ubog sa suba sa gilayon nga maghubas ang suba. Magataklas sila sa pangpang kag magasulod sa siudad paagi sa bukas nga saway nga mga ganhaan sa pader sa higad sang suba.
Kon nakita ni Belsasar ang nagakatabo sa guwa sang siudad, kuntani ginsirhan niya ang saway nga mga ganhaan, ginpahamtang ang iya makusog nga mga lalaki sa mga pader sa higad sang pangpang sang suba, kag ginkibon ang kaaway. Sa baylo, bangod nahubog sa alak, ginsugo sang matinaastaason nga si Belsasar nga dalhon ang mga suludlan gikan sa templo ni Jehova. Pagkatapos sina, sia, ang iya mga bisita, ang iya mga asawa, kag ang iya mga babayi mabinatukon nga nag-inom sa sini samtang nagadayaw sa Babilonianhon nga mga dios. Sing hinali, nagguwa sing milagruso ang isa ka kamot kag nagsulat sa dingding sang palasyo. Hinadlukan, ginpatawag ni Belsasar ang iya maalamon nga mga tawo sa paghatag sing kahulugan sa sadto nga mensahe. Apang “indi [sila] makabasa sang sinulat ukon makahatag sang kahulugan sa hari.” Sang ulihi, si Daniel “gindala sa atubangan sang hari.” Sa idalom sang pag-inspirar sang Dios, ginhatag sang maisog nga manalagna ni Jehova ang kahulugan sang milagruso nga mensahe, nga nagatagna sang pagpukan sang mga Mediahanon kag mga Persiahanon sa Babilonia.—Daniel 5:2-28.
Mahapos nga naagaw sang mga Mediahanon kag mga Persiahanon ang siudad, kag si Belsasar wala makalampuwas sadto nga gab-i. Bangod sang pagkapatay niya, kag sang pag-ampo ni Nabonido kay Ciro, ang Neo-Babilonianhon nga Emperyo napukan.
[Retrato sa pahina 8]
Ginapatpat ni Daniel ang mensahe sang kalaglagan para sa Emperyo sang Babilonia