Nakapaluntad Bala sing Paghidait ang Politikal nga mga Mesias?

ANG anay Presidente Wood­row Wilson sang E.U. amo ang isa sang mga lider sang mga hambalanay para sa paghidait pagkatapos sang Inaway Kalibutanon I. Ginkilala sia sang iban subong “ang dimakagud nga kampeon sang isa ka bag-ong kahimusan sang kalibutan nga napasad sa katarungan kag sa husto nga pagtamod sa mga handum sang tanan nga tawo.” Ang iya sabat sa mga palaligban sang paghidait sa kalibutan amo ang Liga de Nasyones. Daku ang iya paglaum sa iya espesyal nga proyekto.

Ang isa ka kasaysayan nagsiling: “Sa isa ka punto ginkibot niya si ­Lloyd ­George [Primer Ministro sang Britanya] kag si Cle­men­ceau [Primer sang Pransya] sa pagpaathag kon paano ang liga magapatok sing pag-ululutod sang tawo nga wala mahimu sang Cristianismo.” Ngaa wala “magmadinalag-on” si Cristo Jesus? Si Wilson nagsabat: “Nagtudlo sia sing mga tulumuron apang wala sia maghimu sing praktikal nga mga paagi sa paglab-ot sini. Amo ina ang rason kon ngaa ako nagabuko sing isa ka praktikal nga plano sa pagtuman sang Iya mga tulumuron.”

Si Wilson ginproklamar sang pamantalaan sa Pransya subong ang “Mataas nga Saserdote sang Tulumuron, Manugliga sang mga Pungsod, Tabang sang Katawhan, Manugbantay sang Kadalag-an kag Lehislador sang Paghidait.” Sa liwat ginhaylo ang mga tawo nga maglaum kag magsalig sa mga politiko kag sa ila mga plano para sa pagpaluntad sing isa ka “bag-ong kahimusan sang kalibutan.” Nakahatag bala ang Liga de Nasyones sing dayon nga paghidait? Ukon nakaamot bala ini sa isa ka dag-on sang kagubot?

Ang Mesias sang Italya

Wala madugay sa tapos mainagurahan ang Liga dugang pa nga politikal nga mesias ang naglutaw kag nagpaantos sa minilyon. Sang 1922 si Benito Mus­so­li­ni, isa ka mahuyugon nga bumalasa ni Mach­iavel­li, naggahom sa Italya. Ang iya pasismo ginkilala subong “ang matuod nga relihion.” Apang nagpaluntad ini sing isa ka dag-on sang “kasingki, kag sing daya kag paglimbong sa mga piniliay” siling sang istoryador nga si Palm­er. Si Propesor Gen­tile, isa ka kilala Italyano nga pilosopo sa pasismo, “nagdayaw sa paggamit sing kasingki, bisan sa blackjack nga kasingki sang mga Pasista, kon ini gingamit sa kaayohan sang estado.” Nagsiling sia nga ina nga kasingki “kabubut-on sang Dios, kag sang tanan nga tawo nga nagatuo sa Dios, . . . kag sa kasugoan nga amo ang kabubut-on sang Dios para sa kalibutan.”

Isa bala ini ka pagsunod sa kodigo sang paggawi ni Cristo ukon sa mga prinsipio ni Mach­iavel­li? Sin-o sa ila ang nagsiling, “Mas maayo nga ikaw kahadlokan sang sa higugmaon”? Sa pagkamatuod indi si Jesucristo! Sa kabaliskaran sia nagtudlo: “Paagi sa sini ang tanan nga tawo makahibalo nga kamo mga disipulo ko, kon maghigugmaanay kamo.”​—⁠Juan 13:35.

Sang 1935, upod ang pagpakamaayo sang Iglesya Katolika, ginsalakay kag ginlutos sang Pasista nga Italya ang Etiopia. Ano ang ginhimu sang mesianiko nga Liga ni Wilson sa sina? “Sa liwat napaslawan ang Liga de Nasyones . . . sa pagdisiplina sa balingag nga Daku nga Kagamhanan.”​—⁠A His­to­ry of the Mod­ern ­World, ni R. R. Palm­er.

Isa ka Dag-on sang Kakugmat

Sang 1933 si ­Adolf Hitler, isa anay ka indi kilala nga Katoliko nga taga-Aus­tria, nangin chan­cel­lor sang Alemanya. Wala sia magpadugay pa sa pagpabutyag sang iya pagyaguta sa Liga de Nasyones kag sa Tratado sang Ver­sailles, nga sa banta niya ining mga termino nagpakahuya gid sa Alemanya sang 1919. Ginpahalin niya ang Alemanya gikan sa Liga, ginsikway ang mga pagdumili sang tratado, kag ginpabaskog niya ang hangaway sang Alemanya.

Sa iya politikal nga manifesto, Mein Kampf (Ang Akon Pagpanikasog), ginpaathag ni Hitler kon ngaa gingamit niya ang espirituwal nga kakugmat nga napasad sa kabutigan kag pasipala: “Isa ini ka taktika nga napasad sa sibu nga pagkalkular sa tanan nga kaluyahon sang tawo, kag ang resulta sini magadul-ong sa halos sigurado gid nga kadalag-an . . . Nahangpan ko ang importansia sang paggamit sing lawasnon nga kakugmat sa indibiduwal kag sa katawhan.”

Gintukod ni Hitler ang Gestapo nga, upod sa SS, nangin ahensya sang kakugmat. Paagi sa mapintas nga paghingabot sa minoridad, natigayon niya ang matinahuron nga kahadlok sang kalabanan nga wala nagapukaw sa ila sa pagdumot sa iya. Ining indi-mahipos gid nga kadam-an nagkilala kay Hitler subong ang ila führer ukon pangulo. Walay sapayan sang ila relihion, ang kalabanan wala lamang magsapak ukon nagsunod. Sa liwat, ang mga prinsipio ni Mach­iavel­li nangin isa ka politikal nga kamatuoran.

Sugod sang 1936 nanakop kag nagsalakay si Hitler nga nagdul-ong sa pag-agaw sa Rhine­land, Danzig, Aus­tria kag Czecho­slo­va­kia. Ini tanan nagdul-ong sa daku pa nga kagubot nga maabot.

“Dapat Sila Pamatyon Subong sang mga Baboy!”

Sang 1936 ginpangunahan ni Pasista Heneral Franco ang pagrebelde batok sa radikal nga republikanhon nga gobierno sa Madrid. Ang pag-alsa sa Espanya ginbendisyonan sang Iglesya Katolika nga subong isa yadto ka balaan nga krusada. Sang ulihi, suno sa manunulat nga si C. L. Sulz­ber­ger, si Hitler kag si Mus­so­li­ni nagpadala sing 85,000 ka tropa sa pagsakdag sa hangaway ni Franco. Ginbombahan sang Aleman nga mga eroplano ang mga siudad sa Espanya.

Si Antonio Bahamonde, isa ka mataas nga kabulig sang isa sang mga heneral ni Franco, nagkomento tuhoy sa pagpatulo sing dugo kag pagpamatay sa mga bilanggo, nagsiling nga ang mga heneral ni Franco “nakahibalo gid nga paagi lamang sa kusog sang kakugmat . . . nga ila magamhan ang mga tawo . . . Isa yadto ka kakugmat sa idalom sang pakunokuno sang kahim-ong, kag ini nga kahim-ong amo ang kahim-ong sang sementeryo.” Ang isa pa ka heneral prangka nga nagpabutyag sini: “Ang kinaandan nga mga tawo mga baboy. Dapat sila pamatyon subong sang mga baboy!” (Mir­a­cle of November, Ma­drid’s Epic ­Stand 1936, ni Dan Kurz­man) Ining mga tawo mga opisyales sang isa ka nagabihag nga hangaway nga ang kalabanan Katoliko. Sa ngalan sang politikal nga interes sa kaugalingon, gin-aprobahan nila ang pagpamatay.

Subong sang nagakatabo sa tanan nga inaway, ang mga kapintas ginhimu sang duha ka bahin. Sa liwat ang mga bunga sang makapukaw sing dumot nga politika, nga ginsakdag sang relihion, nakita. Ang mga tawo nagbayad sang bili. Ang Espanyol nga Inaway Sibil, nga nagdugay sing tatlo ka tuig, nagresulta sa pagkamatay sang kapin sa tunga sa milyon ka mga tawo. Ang inaway sa Espanya nangin introduksion sa daku pa nga trahedya​—⁠ang Inaway Kalibutanon II.

Inaway Kalibutanon II kag Dugang Pa nga Kapahamakan

Ang pag-agaw ni Hitler sa Poland sang Septiembre 1939 amo ang ginbangdan sang pagdeklarar sang Britanya kag Pransya sing inaway batok sa Alemanya. Sa liwat nasaksihan sang katawhan ang masingki nga pagpanglaglag kag pag-antos. Ang politika, nga ginsakdag sang daku nga negosyo, sa liwat nagluib sa ordinaryo nga tawo.

Ngaa nadalahig ang daku nga negosyo? Sa politika ang kuarta nagakahulugan sing gahom kag ang daku nga negosyo kuarta. Kon wala sini mahimu nga si Hitler indi gid nangin pangulo sang Alemanya. Si Wil­liam Shi­rer nagsulat sa The Rise and Fall of the ­Third ­Reich: “Samtang nagahingapos ang Katuigan Beinte, ang kuarta nagsugod sa pag-ilig pasulod sa Partido Nazi gikan sa pila sang daku nga industriyalista sang Bavaria kag Rhine­land nga naganyat sa pagpamatok ni Hitler sa mga Marxista kag unyon sang mga obrero.”

Ang ikaduha nga inaway sa kalibutan nagpatubas sing isa pa ka makahaladlok nga ani sang kapintas sang tawo sa tawo. Pila ang napatay sa sulod sang anum ka tuig nga pagpamatay bangod sang politika? Ang iban nga pagbanta nagasiling nga 55 milyones ka tawo. Dugang pa nga minilyon ang “nangin piang, bulag, nautdan sing bahin sang lawas, nadulaan sing balay, nailo, kag nag-imol.” (The Peo­ple’s Chro­nol­ogy, ni ­James Tra­ger) Ang politikal nga “sapat nga mapintas” nagsalakay liwat!

Sa pagtukod sing permanente nga paghidait sa duta, ang mga politiko sang nagapanguna nga mga kagamhanan sa kalibutan sang 1945 naghuman sing isa ka binag-o nga Liga, ang organisasyon nga Nasyones Unidas. Apang, sugod sadto nga petsa, sa dimagkubos may natabo na nga 62 ka inaway, inaway sibil, mga pag-alsa, kag tago nga pagpamatay sa mga rebelde sa bilog nga kalibutan nga nagresulta sa pagkamatay kag pagkasamad sang minilyon​—⁠ang tanan sa ngalan sang nagakatuhay nga ideolohiya sa politika.

Si Propesor Palm­er nagakaigo nga nagsulat: “Ang kalibutan sang tawo yara sa paghugakom sang . . . kapahamakan kutob sang 1914. Ang Inaway Kalibutanon Uno, ang mga kagamu sa tapos sang inaway, ang mga pag-alsa sa Rusya, China, Tur­key, kag ang iban pa nga mga pag-alsa, ang daku nga pagluya sang negosyo, ang pagparada sang mga diktador, ang Inaway Kalibutanon Dos, ang ikaduha nga bunga sang rebolusyonaryo nga mga pagbalhin kag ang mga kagamu sa tapos sang inaway, bahin tanan sang amo gihapon nga paagi sang pagpasibu liwat, . . . nga wala pa matapos, kag para sa amo ang ‘kapahamakan’ indi tuman kabaskog nga tinaga.”

Sa karon nga 1985, ang kalibutan daw natunga sa duha ka nagabangigay nga kampo politika. Sa sulod sining mga bahin, madamu gihapon sing politikal kag sosyal nga sistema, halin sa militar nga mga pagkadiktador tubtob sa demokratiko nga mga paggahom. Ang nagasumpakilay nga mga ideolohiya nagapamahog sa pagpahanabo sing nuklear nga sunog sa kalibutan, isa ka kapahamakan nga indi luyag sang kalabanan nga katawhan.

Bisan pa may yara sinsero nga mga politiko nga nagapanghikot para sa kaayohan sang katawhan, sa gihapon dapat batunon nga ang nagabahinbahin nga politika nagdala sa aton sa sining bibi sang kalaglagan. May yara bala dalan paguwa? May yara bala gobierno ukon porma sang paggahom nga makapahiusa gid sa pamilya sang tawo sa matuod nga paghidait kag pagtahod sa isa kag isa?

[Retrato sa pahina 8]

Ginbuko ni Presidente Wilson ang Liga de Nasyones subong “praktikal nga plano sa pagtuman sang mga tulumuron [ni Cristo]”

[Retrato sa pahina 8]

National Archives

[Retrato sa pahina 9]

Ang pasismo ni Benito Mussolini naggamit sing kasingki sa kaayohan sang Estado

[Retrato sa pahina 9]

National Archives

[Retrato sa pahina 10]

Naggamit si Adolf Hitler sing kakugmat sa paghupot sang iya gahom

[Retrato sa pahina 10]

National Archives

[Retrato sa pahina 10]

Si Generalissimo Franco nagbaton sing bulig gikan kay Hitler kag kay Mussolini

[Retrato sa pahina 10]

National Archives