Wala Na ang Akon mga Hinakit sa Hiroshima!
Subong gin-asoy ni Taeko Enomoto sang Siudad sang Hiroshima
MAY ISA KA DUMULUONG nga nagkari sa amon balay kag dala niya ang nasunog kag nagisi nga kamisadentro sang isa ka bata nga nagaeskwela. Ang nabilin na lamang amo ang kuwelyo kag ang naibabaw nga bahin sang kamisadentro. Apang maathag gihapon nga mabasa ang ngalan sa dughan nga Miyakawa Shiro. Kamisadentro yadto sang akon utod nga lalaki.
Sang aga sang Agosto 6, 1945, nagtrabaho ako subong sang kinaandan. Subong isa ka 19 anyos nga lin-ay, nabatyagan ko man ang patriotiko nga kainiton nga naghugakom sadto sa pungsod kag nagbuylog ako sa Women’s Volunteer Corps. Ang akon utod nga lalaki, nga nagaeskwela pa lang, nagkadto sa sentro sang siudad agod magtrabaho. Ang akon amay napatay samtang nagapakig-away sa Manchuria. Gani ang iloy ko lamang ang nabilin sa balay.
Sang aga pa sadto, nakita na ang mga eroplano sang kaaway malapit sa Hiroshima, kag ginpaalisto na ang mga air raid. Samtang nagahingapos kami sang amon pag-ensayo sa militar kag buot magsulod sa tinukod, nagtay-ug ang duog bangod sang mabaskog nga lupok. Ang tanan nga akon nakita nangin pula. Ang kainit gikan sa lupok nagpabatyag sa akon nga daw nahulog ako sa isa ka mainit nga hurno—sadto nga tinion nalipong ako.
Sang maulian ako, nadumduman ko dayon ang akon pamilya. Bisan adlaw pa sadto, ang kadulom bangod sang mga partikulo nga nagalinupad gikan sa bomba naghimo sang palibot nga mahagnok. Wala madugayi, nag-ulan sing maitom kag maagyo nga ulan kag nagpadayon ini sa sulod sang duha ka oras. Ang akon nakita sa akon dalanon pauli makahaladlok. May mga tawo nga ang dugo nagaagay sa ila liog kag ang mga kamut sang iban pa nagatabon sang ila mga mata kag ang dugo nagailig sa ulot sang ila mga tudlo. Madamo ako sing nakita nga ang ila bug-os nga lawas nasunog. Ang panit sa mga kamut kag mga butkon sang iban nagaluyloy sa punta sang ila mga tudlo, samtang ginaganoy sang iban pa gid ang panit nga natuklap sa ila mga batiis. May mga tawo nga ang ila buhok nasunog kag nagatilindog.
Pag-abot ko sa balay, nasapwan ko nga ang bug-os nga palibot, lakip ang amon balay, naghaplak bangod sang lupok. Nalipay gid ako sang masapwan ko nga ang akon iloy buhi gihapon, apang napilasan sia sing daku sang mga bahin sang kristal nga naglinupad! Apang ano ang natabo sa akon utod nga lalaki? Namat-od kami nga hulaton ang masunod nga adlaw antes namon sia pangitaon sa siudad.
Ang Pagpangita sa Akon Utod nga Lalaki
Sang makita ko ang siudad sang masunod nga adlaw narealisar ko nga indi lamang air raid ang ginsalakay. Daku yadto nga bomba. Ang kahapayan wala sing tupong.
Sa higad sang taytay padulong sa siudad nahantal ang sunog nga mga lawas sang mga napatay, nga nagabilin sing diutay lamang nga alagyan sa tunga. Kon kaisa, may mabatian ako nga nagaugayong gikan sa nagahinantal nga mga bangkay, kag kon kaisa hinali nga nagahulag sila. Sa wala sing paghunahuna, nagadalidali ako sa pagtan-aw kon bala utod ko yadto. Apang grabe gid ang ila pagkasunog kag naghabok sila nga mabudlay makilala kon sin-o sila. Sa akon pagkadto sa nanuhaytuhay nga mga sentro sang relokasyon, ginasinggit ko ang ngalan sang akon utod, apang wala sia didto.
Pagligad sang duha ukon tatlo ka adlaw, ginlista sang mga tawo ang mga napatay. Gintipon sang mga soldado ang nasunog nga mga bangkay, ginsabyahan sila sing gasolina kag ginsunog sila. Diutay lamang ang mahimo para sa mga nasamad kag nagatagumatayon. Ginhatagan sila sing tubig kag ginarasyonan kada adlaw sing kan-on. Wala sing bulong para sa ila.
Sa sulod sang mga adlaw, ang buhok sang mga tawo nagsugod sa pagkaunot. Ang mga langaw kag mga ulod makita nga nagakamang sa abre nga mga pilas sadtong tuman na kaluya sa pagtinlo sini. Ang ginsunog nga mga bangkay kag wala mabulong nga mga pilas nagbaho. Wala madugay, sa daw wala sing rason, ang mga mabulubaskog pa sa pag-atipan sang ila pilas nagsugod sa pagkalamatay, sing isa-isa. Maathag nga epekto yadto sang radyasion. Ako man, ginlupot, nangluya, kag pirme ginanerbios.
Sa tapos sang pagpangita sa duha ka bulan, nahibaloan ko sang ulihi kon ano ang natabo sa akon utod. Ang dumuluong nga ginsambit ko kaina nagkari sa pagpakigkita sa amon. Ginpaathag niya nga naghatag sia sing tubig sa isa ka bata nga lalaki nga nasunog sing grabe kag nabulag bangod sang bomba. Sang mapatay sang ulihi ang akon utod, maluluy-on nga gin-uba sini nga tawo ang kamisadentro sang akon utod kag ginpangita niya kami kag gindala ini sa amon.
Indi ko gid malipatan ang epekto sini tanan sa akon, subong isa ka 19 anyos nga lin-ay. Nadulaan ako sing kusog sa paghunahuna sing bisan ano. Nadulaan man ako sing pagbatyag sing kahadlok. Naghibi lang ako kag naghibi. Sa kada tion nga ipiyong ko ang akon mga mata, makita ko ang mga biktima nga nagakaurongan kag nagalibotlibot nga wala sing pasingadtoan sa kadulom. Gindumtan ko gid ang inaway! Gindumtan ko ang mga Amerikano bangod sang ila paghulog sing bomba, kag gindumtan ko ang Hapones nga mga lider sa pagtugot sa inaway nga makalab-ot tubtob sa sadto nga punto.
Nasapwan Ko ang Butang nga Maayo Pa
Sa sulod sang nagsunod nga napulo ka tuig nagpamana ako kag sang ulihi nakaangkon ako sing tatlo ka kabataan. Apang may dumot gihapon sa akon tagipusuon. Bisan pa luyag ko nga dulaon ining balatyagon, nagpalibog ako kon paano ko malipatan ining tanan.
Gintilawan ko ang nanuhaytuhay nga relihion kag nagbuylog ako sa Seicho No Ie nga relihion, bangod daw amo sila ang labing mahigugmaon kag maalwan. Apang wala nila ako mahatagi sing makaalayaw nga mga sabat. Sang mamangkot ako kon ngaa napatay ang akon utod, nagsabat sila: “Ang mga tawo nga nagahimo sing maayo nagakapatay sing bata pa. Amo yadto ang iya kapalaran.”
Nian nagsaylo kami sa Tokyo. Sang isa ka adlaw, ang isa sang mga Saksi ni Jehova nagduaw. Naghambal sia nahanungod sa Ginharian sang Dios kag ginbasa niya sa akon gikan sa Biblia ang nahanungod sa mga tawo nga nagasalsal sang ila mga espada nga mga punta sang arado. (Isaias 2:4) Nahamuot ako sa iya kaayo kag sa iya nahibaloan sa Biblia kag ginbaton ko ang duha ka magasin gikan sa iya. Nahibaloan ko sang ulihi nga napatay man ang kalabanan nga katapo sang iya pamilya sang ginbombahan ang Hiroshima. Ginhimus niya nga duawon ako sang isa ka babayi.
Ang babayi madamo nga beses nga nagduaw, nga pirme nagayuhom kag may kapagsik. Apang may kapait pa kag dumot sa akon tagipusuon. Bisan pa namati ako sa iya mensahe gikan sa Biblia, indi gid ako makapati nga may yara makaluwas nga gahom gikan sa isa ka pungsod nga nagdala sing pag-antos sadto nga adlaw sa Hiroshima. Apang may butang nahanungod sa iya nga naghimo sa akon nga magpadayon sa pagpamati sa iya.
“Sa banta mo ayhan,” pamangkot ko sa iya sang isa ka adlaw, “posible bala ang isa ka tawo nga kasubong ko nga puno sing dumot sa iya tagipusuon nga mangin mapagsik kasubong mo?”
“Huo, posible,” sabat niya sing masinaligon. “Nangin subong ako sini sa tapos ko maton-an ang Biblia,” paathag niya.
Gani ginsugdan ko ang isa ka sistematiko nga pagtuon sa Biblia nga ginagamit ang polyeto nga natig-ulohan “Toloka! Ginahimu Ko nga Bag-o ang Tanan nga Butang.” Gikan sa pagtuon naton-an ko nga ang mga buhat sang ginatawag nga Cristianong mga pungsod indi nahisanto sa Cristianismo nga gintudlo sa Biblia, kag nga ang Cristiandad man nagaatubang sa paghukom sang Dios.
Nagbaskog ang akon kapagsik samtang nagpadayon ako sa pagtuon. Nahangpan ko kon ngaa gintugutan sang Dios ang kalautan tubtob karon kag nga ang Ginharian lamang sang Dios ang may gahom sa pagluwas sa katawhan gikan sa pag-antos. Napahulag man ako sing daku sang gugma nga ginpakita ni Jesucristo sa pagtugyan sang iya kabuhi sa usok sang pag-antos para sa kaayohan sang tanan nga katawhan. Sing amat-amat ginbag-o sang Biblia ang akon mga balatyagon, kag sang ulihi ang dumot sa akon tagipusuon nadula. Ginbuslan ini sing mainit nga gugma sa iban kag sing mabaskog nga handum nga sugiran sila nahanungod sa Ginharian sang Dios.
Nagsugod ako sa pagtambong sa mga miting sa Kingdom Hall sing tayuyon kag ginbawtismohan ako sang Hunyo 1964. Sa pito ka tuig pagkatapos sadto, nakapayunir (bug-os tion nga ministro sang mga Saksi ni Jehova) ako kag nakatigayon ako sing pribilehiyo nga mabuligan ang 12 ka tawo sa pagkilala sa lamang matuod nga Dios, si Jehova.
Pag-aplikar sang Akon Naeksperiensiahan
Ang akon bana kag ako nagbalik karon sa Hiroshima. Makita ko pa gihapon diri ang mga tawo nga kasubong ko nakadumdom sang bomba. Bangod pareho kami sing naeksperiensiahan, nabuligan ko sila sa paghangop nga ang lamang nga paglaum para sa isa ka kalibutan nga wala na sing inaway amo ang mensahe sang Biblia tuhoy sa nagapakari nga paggahom ni Cristo Jesus sa Ginharian.
Halos nalimtan na karon sa Hiroshima ang mga hinakit sa bomba. Apang kapin pa ka importante, nalipatan ko ang mga hinakit kag dumot nga ginhuptan ko sa akon tagipusuon sa sulod sang madamo nga tinuig kag ginbuslan ini sing paglaum kag gugma. Ginakalangkagan ko karon ang tion nga banhawon sang Dios ang tanan nga iya ginahigugma sa iya handumanan. Ang handum ko amo nga ipaambit ang indi mapaanggid nga kalipay nga akon karon ginabatyag upod sa madamo nga napatay sang nagligad nga 40 ka tuig sa Hiroshima—lakip ang akon palangga nga utod.
[Kapsion sa pahina 10]
Ang ginsunog nga mga bangkay kag wala mabulong nga mga pilas nagbaho
[Kapsion sa pahina 10]
Sa kada tion nga ipiyong ko ang akon mga mata, makita ko ang mga biktima nga nagakaurongan
[Laragway sa pahina 9]
Ang 19 anyos nga si Taeko sang 1945
[Laragway sa pahina 11]
Si Taeko upod sa iya anak nga babayi