Pagbantay sa Kalibutan

Mga Paandam sa Paglakbay

Agod indi maglain ang tiyan sang mga manuglakbay, ang taga-Nakatundan nga mga turista sa mga pungsod sang Ikatlo nga Kalibutan masami nga ginasilingan nga butangan ang lokal nga tubig sing alkohol ukon likawan gid ang pag-inum sing tubig. Apang indi garantisado ini nga mga tikang, suno sa mga mananalawsaw gikan sa University of Tex­as. Ang isa sang mga mananalawsaw, si Dr. Herbert L. ­DuPont, nagsiling nga “ang konsentrasyon sang alkohol dapat maisog” sa pagpugong sa makapalupot nga bakterya amo kon ngaa ang pagdugang lamang sing alkohol sa tubig “indi gid isa ka praktikal nga rekomendasyon.” Luwas pa, siling ni ­DuPont, ang may higku nga kalan-on sa baylo sang tubig amo ang daku nga ginatunaan sang nagalain nga tiyan sang mga manuglakbay. Ginalaygayan niya ang mga turista nga magkaon sing mainit nga mga kalan-on, citrus nga mga prutas, mamala nga kalan-on subong sang tinapay kag tortilya, kag matam-is nga mga sustansya subong sang jelly.

Natukiban ang Bag-ong Genetiko nga mga Kodigo

“Kutob sang matukiban sang mga biologo sa molekula ang genetiko nga kodigo sang katuigan 1960, nalipay gid sila sa pagsapo nga ang tagsa ka organismo nga ila ginausisa nagagamit sing pareho nga kodigo,” report sang Science Digest. Apang sining karon lang ang mga biologo sa Estados Unidos, Europa, kag Hapon nakatukib sing duha ka pagkatuhay sa talaksan nga kodigo sa dimagkubos lima ka espesyi sang isa sing selula nga mga organismo. “Ang kamatuoran nga may mga pagkatuhay isa ka daku nga hangkat sa mga sumalakdag sang ebolusyon nga teoriya,” siling sang report. Ngaa? Bangod, siling ni John Preer, Jr., lider sang isa sang Amerikano nga mga grupo nga nakahimo sang pagtukib, “mabudlay hunahunaon kon paano ang isa ka kodigo nangin isa ka tuhay nga kodigo nga indi magumon ang tanan sa sulod sang selula.”

Napaslawan sa Pagpamatok sa mga Nazi

Ang mga tiglawas sang Iglesia Katolika nga nagtipon sa Düsseldorf, Alemanya, agod hambalan ang tema tuhoy sa pagpamatok sa mga Nazi sa tion sang paggahom ni Hitler nakibot sa 83-anyos nga obispo sang Düsseldorf, nga si Dr. Carl Klink­ham­mer. Sia nagsiling, nga ginreport sa Rheinische Post, nga iya “nahibaloan gid kon sin-o sa iglesia ang napaslawan sa pagpamatok. Sa wala sing lipodlipod, ginhingadlan niya ang nagapanguna nga mga katapo sang Aleman nga episkopasiya sadtong tion, sanday Cardinal Faul­haber sang Mu­nich, Ber­tram sang Bres­lau, kag ­Schulte kag ­Frings sang Co­logne subong ‘wala magpamatok.’” Ang report sang pamantalaan tuhoy sa paghambalanay nagpadayon: “Upod sa bulig sang pila ka binalikwat gikan sa mga sermon, pastoral nga mga sulat, pinadala nga mga panamyaw kay Hitler, subong man iban pa nga bul­le­tin gikan sa Aleman nga mga obispo, nagmadinalag-on sia sa pagpakita nga, batok sa mga handum sang madamo nga mga pari kag pila ka mga lego, ining mga lider indi lamang batok sa pagpakita sing pagpamatok sa [mga Nazi] sang sila na ang naggahom kundi ila man nakita sa ila ‘ang lamang nga paglaum nga maluwas gikan sa sosyalismo kag komunismo.’”

Kakulang sing Duta sa Egipto

Sang wala pa matapos ang Aswān High Dam sa Egipto sang 1966, “madamo pirme sing balas [gikan sa tuigan nga pagbaha sang Nile] amo kon ngaa ang Egipto wala sing problema sa pagtukod, luwas kon pinasahi ang kinahanglan, subong sang piramid,” siling sang New Scientist. Ang mga balay nga human sa pula nga daga—ginpatubas sa diutay nga mga hurno gikan sa sinamo nga duta, balas, kag tubig—amo ang makita sa Egipto. Apang naglansar karon ang pangulohan sing kampanya batok sa paghimo sing daga, Ngaa? Bangod sang nagadamo nga pumuluyo sang Egipto, daku nga bahin sang ginapanguma nga duta ang nadula kay ginagamit ini sa paghimo sing daga. Sa karon, labaw sing makapulo ang maganansya sang mga mangunguma sa pagbaligya sing isa ka akre sang naibabaw nga duta sang sa pagpanguma sini. Apang ang pagkutkot nagapanubo sa nibel sang duta, nagaupang sa irigasyon, kag nagapadugang sang nibel sang asin sa duta. Nakuha na sang mga Egiptohanon ang ginabanta nga 20,000 ka akre (8,000 ektarya) sang naibabaw nga duta kutob sang gintukod ang Aswān High Dam.

Pagbusbos—“Assembly-Line” nga Estilo

Lima ka manugbusbos sa mata, nga nagapungko sa atubangan sang mikroskopyo sa isa ka salsalon nga hulot kag napanaptan sing sur­gi­cal mask kag kapa, ang nagahulat sa pagsugod sang as­sem­bly line. Ginatublok ang buton, ang kristal nga puerta nagabukas, kag ang dalayon nga paglabay sang mga pasyente sa uluperahan nga mga lamesa nagadalhay sa riles pakadto sa tagsa ka estasyon nga uluperahan. Sa tapos sang 15 minutos ang mga lamesa nagadalhay paguwa sa lain naman nga kristal nga puerta, kag natapos na ang lima ka tikang nga operasyon sa myopia sang mga pasyente, ukon diperensya sang mata nga indi makakita sa malayo. Ang danyag sining tumalagsahon nga tikang sa pagbusbos sa mata amo ang Moscow Re­search In­sti­tute of Eye Mi­cro­sur­gery nga ginadumalahan ni Dr. Svya­toslav Fyo­do­rov. “Kutob sang nagligad nga tigragas [1984] lima ka manugbusbos namon ang nagapanghikot sa isa ka operasyon,” siling ni Dr. Fyo­do­rov sa Soviet Life. “Ang kada isa may salabton sa isa sang mga tikang, nga nagadugay sing tatlo pa lima ka minutos. . . . Ginagamit ini nga metodo, ang amon mga oph­thal­mol­o­gist makahimo sing mga 100 ka operasyon sa kada adlaw.” Ang klinika nagahimo man sing as­sem­bly line nga estilo sang pagkuha sing katarata, pagbusbos sa glau­co­ma, kag pagbutang sing mga lenti.

Kanser kag Palamugnan

Sa tapos mausisa ang importante nga mga estadistika sang 415,000 ka tawo nga ang ila obra nahibaloan, natukiban sang Na­tion­al Can­cer In­sti­tute sang Can­a­da nga may kaangtanan ang kanser kag ang palamugnan. Halimbawa, ang mga serbedor pito ka beses ang kalabawon sang posibilidad nga kanseron sa baba kag tutunlan sang sa kabilogan nga mga pumuluyo. Ang mga manug-ihaw apat ka beses ang kalabawon sang posibilidad nga mapatay sa kanser sa ariputan. Ang nagabantay sang epidemya nga mga balatian nga si Joan Lindsay nagapati nga ang pagkanadayag sa obra may kaangtanan sa kanser. Nagsiling sia nga ang mga serbedor talapikan sing kanser sa tutunlan bangod nadayag sila sa aso sang sigarilyo. Subong man, ang kanser sa ariputan, nga masami ginaangot sa kalan-on nga mataas sa tambok, mahimo nga bangod ang mga manug-ihaw madali nga makakaon sing mapula nga karne. Walay sapayan, ang kadamuon sang nagakapatay sa tanan nga nagapamugon sa Can­a­da kon tingubon kubos sing mga 20 porsiento sang sa wala nagaobra nga mga pumuluyo. Nagakahulugan ina, siling ni Lindsay nga, “kon mapagros ikaw sa pag-uyat sing isa ka obra mas mapagros ikaw sa mga pumuluyo nga indi makahimo sina.”