Ang Pagpamati sa Paandam Makaluwas sa Imo Kabuhi

ANG paandam mahimo nga isa ka sinyas sa trapiko nga nagasiling “Slow,” “Cau­tion,” ukon “­Yield”; ukon mahimo kolor dalag nga suga. Mahimo ini makita sa botelya sang bulong ukon sang hilo. Ang pagpamati sa sina nga mga paandam indi mabudlay, kag makaluwas sa imo kabuhi.

Apang, sa iban nga mga kaso ang kahulugan sini mahimo nga indi madayon ang mga plano ukon madula ang materyal nga mga pagkabutang. Ang mga paandam tuhoy sa bagyo kag unos mahimo mag-obligar sa mga mangingisda nga magpatakas ukon magpabilin sa pantalan kag indi mangisda sa amo nga adlaw. Ang mga paandam mahimo nga magakahulugan indi lamang sa pagkansela sang mga plano kundi sa pagbiya sa puluy-an kag mga pagkabutang, ukon pagbatas sang kabudlayan sa temporaryo nga mga puluy-an. Kon kaisa ina nga mga paandam wala ginapamatian, nga nagaresulta sa pagkadula sang kabuhi.

Halimbawa, sang tigpamulak sang tuig 1902, maayo ang tanan nga butang sa matahom nga isla sang Mar­ti­nique sa Car­ib­be­an. Nian nag-abot ang mga paandam tuhoy sa isa ka kapahamakan sang ang ­Mount Pelée, isa ka bulkan nga bukid nga mga lima ka milya (8 km) gikan sa ­St. Pierre, ang prinsipal nga siudad sang isla, nangin aktibo. Sang ulihi, sang magguwa ang aso, abo, kag mga bato nga may baho, hinadlukan ang katawhan. Nagpadayon sa paggrabe ang mga kahimtangan, kag nangin maathag nga nagahilapit ang matuod nga katalagman.

Wala Ginpamatian nga mga Paandam

Bangod nagahilapit ang pagtapas sing tubo, ang mga negosyante sang ­St. Pierre nagpasalig sa katawhan nga wala sing katalagman. Ang mga politiko, bangod sang kabalaka sa nagahilapit nga eleksion, indi maluyag nga malagyo ang mga tawo, gani amo man ang ila ginhambal sa ila. Ang relihioso nga mga lider nagkooperar paagi sa pagsiling sa ila mga parokyano nga wala sing malain nga matabo. Nian, sang Mayo 8, ang ­Mount Pelée naglupok sing mabaskog. Ang mainit katama kag itom nga mga panganod nag-abot sa ­St. Pierre, kag mga 30,000 ka tawo ang napatay.

Sa sulod sang madamo nga kaliwatan ang ­Mount St. Hel­ens, nga nahamtang sa estado sang Wash­ing­ton, E.U.A., isa ka laragway sang paghidait kag kalinong. Ang duog puno sing nanuhaytuhay nga ilahas nga kabuhi kag matahom gid para sa malawig nga paglakat kag pagpangisda. Apang nian sang Marso 1980, ang makatalagam nga mga sinyales nag-abot sa porma sang madamo nga mga linog kag diutay nga mga pagsungaw sang init. Sang maaga nga bahin sang Mayo ang bukid nag-aktibo. Ginpaandaman sang mga opisyales sa lokal kag sang estado ang mga nagapuyo sa palibot sang bulkan tuhoy sa katalagman.

Sa gihapon, madamo nga tawo ang nagpabilin sa duog, samtang ang iban pa gid wala magsapak sa paandam nga indi magtabok padulong sa makatalagam nga duog. Sa hinali, sang temprano sang Domingo sang aga, Mayo 18, natabo ang mabaskog nga paglupok nga nag-ukab sang mga 1,300 pie (400 m) sang pukatod sang bukid kag nagpaulan sing kalaglagan sa mga tanom kag mga sapat, subong man sa mga 60 ka tawo nga wala mamati sa paandam nga ginhatag.

Sa kabaliskaran, sang Nobiembre 1986, ang ­Mount Mihara sa isla sang Izu-Oshima, Hapon, hinali nga naglupok, nga nagbutang sa peligro sa bug-os nga isla lakip ang populasyon sini nga napulo ka libo ka taga-isla kag mga turista. Sang ginhatag ang pahibalo nga, “Mag-ibakwit karon!” ginpamatian nila ang paandam. Ang masunod nga mga artikulo gikan sa koresponsal sang Magmata! sa Hapon magasugid sang sugilanon.