Ang Balay nga Gintukod sang Kakagod

“ANG kakagod maayo. Mahimo ikaw mangin makagod kag sa gihapon indi magbatyag sing malain tuhoy sa imo kaugalingon.” Suno sa report, ina nga mga pulong nga bahin sang pamulongpulong sa manuggradwar nga klase sang isa ka eskwelahan para sa patikang, ginkadlawan kag ginpalakpakan. (The Roaring ’80s, ni Adam ­Smith) Ang humalambal isa sang labing madinalag-on nga tawo sang Wall ­Street nga may ginatos ka milyon dolyares. Apang, wala magdugay, ginhingalanan sang magasin nga Fortune ang amo gihapon nga tawo subong “dayaan sang tuig.” Pila ka bulan sang ulihi, ginbilanggo sia.

Nasapwan nga ang kakagod indi gali maayo. Apang ang ginhambal sadto nga tawo masami nga ginabalikwat subong amo ang panimuot sa Wall ­Street. Ano ang ginapakita sang mga kamatuoran?

Binagbinaga ang mga huyog sa Wall ­Street nga napanilagan na naton. Ang daw kilat nga pagbaligyaanay paagi sa kompyuter, ang pagkan-anay sang mga kompanya para sa daku gid nga ganansia, ang daw bukid nga mga kuwarta nga hinulam, tanan ini daw may isa ka katuyuan: agod makaganansia sa sulod sang malip-ot nga tion.

Luyag sang tanan nga makaganansia sa madali. Mabaskog nga ginsambit sang magasin nga Maclean’s sang Can­ada ining punto: “Luyag sang bag-o nga mga manggaranon sang katuigan 1980 nga makatigayon sing butang gikan sa wala: ang pinakadamo nga kuwarta paagi sa diutay nga panikasog.” Katingalahan bala nga ina nga sosiedad nga dalok sa ganansia nagtuga sang iya kaugalingon nga sahi sang krimen? Ginatawag ini . . .

Pagnegosyo sang Tagasulod

“Ano ini?” pamangkot sang Awake! sa isa ka retirado na nga bangkero sa puhunan. Nagsabat sia: “Sa pinakamasangkad nga kahulugan sini, ang pagnegosyo sang tagasulod (in­sid­er trad­ing) amo ang paggamit sang butang nga subong propesyonal nahibaluan mo apang wala ini mahibaluan sang nagapuhunan nga publiko. Nagahatag ini sa imo sing bentaha.”

Batok sa kasuguan ini nga buhat. Apang naglapnag ini sa Wall ­Street sang katuigan 1980 nga sa sulod lamang sang isa ka tuig, mga 70 ka negosyante sa Wall ­Street ang gin-aresto. Kaangay sang madamo nga problema sa Wall ­Street, ini man naglaton sa bug-os nga globo. Sa Hapon ang isa ka tawo nga ginaimbestigar bangod sang pagnegosyo sa sulod nagtinguha sa paghamham sa isa ka lehislador nga nadalahig sa kaso, nga nagaluhod sa atubangan niya kag may dala nga portpolio nga puno sing $40,000 nga kuwarta. Apang wala sia sing hinalung-ong nga ang bug-os nga danyag ginakuhaan sing pelikula kag sa ulihi ipaguwa sa telebisyon para sa bug-os nga pungsod!

Ang iban pa nga merkado sang aksion—subong sang Bay Street sang Can­ada, ­Bourse sang Pransya, kag ang Borsa sang Italya—gintay-og sang mga iskandalo bangod sang pagnegosyo sa sulod. Ang isa ka sindikato sang pagnegosyo sa sulod halin sa Inglaterra tubtob sa Israel natukiban. Ang mga merkado sa bug-os nga kalibutan naghimo sing kasuguan agod punggan ini nga sahi sang pagpangdaya, apang subong sang ginsugid sang ginsambit kaina nga bangkero sa Awake!, ang pagnegosyo sang tagasulod “mabudlay ipaathag kag mas mabudlay kontrolon. May yara kita masibod nga mga sistema sang kalig-unan, apang ang impormasyon mas madali nga kawaton sang sa kuwarta.”

Ang “Yuppie Syndrome”

Samtang ang kakagod sang Wall ­Street nagdul-ong sa pila sa krimen, nagdul-ong ini sa madamo sa materyalismo. Ang magasin nga Newsweek nagreport nga ang Wall ­Street amo ang sentro sang makagod nga “kultura sa kuwarta” sang Amerika. Ang bull market sang katuigan 1980 nagganyat sang madamo nga hoben pa nga mga gradwado nga luyag magmanggaranon. Ginhayuan sila nga yuppies, nga nagapatuhoy sa mga young urban professional. Bangod kilala sila sa ila mataas nga ambisyon kag mataas nga suweldo, ang mga yuppies ginpuntariya sang mga manugpasayod subong maayo gid nga mga manugkonsomo kag manuggasto.

Ang isa ka negosyante anay sa Wall ­Street nga nagalaragway sang iya kaugalingon subong yuppie anay nagsugid sa Awake! nahanungod sa iya kabuhi sa Wall ­Street sa tion sang bugana nga mga tuig. Ang panghunahuna sang iya kompanya, siling niya, amo anay: “Ang inyo trabaho amo ang inyo kabuhi. Ang tanan nga iban pa ikaduha lamang.” Kinaandan sadto nga magmata sa alas 5:00 s.a., agod magtrabaho sa bug-os nga adlaw, kag nagaabiabi sa mga kliyente tubtob sa kagab-ihon.

Indi gid niya malipatan ang isa ka hitabo nga, para sa iya, nagalaragway sang panghunahuna sang mga tawo. Ginpakita sa iya sang iya kaupod ang mga retrato sang isa ka ahente nga gin-atake sa tagipusuon sa salog sang isa ka merkado sang aksion. Ang mainit nga pagbaligyaanay nagpadayon sa palibot sang gin-atake nga tawo; wala sing naghinay, wala sing nagdulog.

Ginreport sang The New York Times nga ang pagkalusod mangin kalamidad para sa mga yuppies indi lamang bangod sang ila pagpanghulam kag paggasto kundi bangod man sang ila panghunahuna. Madamo nga yuppies ang wala makahibalo sang kinatuhayan sang bili sang ganansia kag sang bili sang kaugalingon.

[Piktyur sa pahina 10]

Madamo nga yuppies ang wala makahibalo sang kinatuhayan sang bili sang ganansia kag sang bili sang kaugalingon