Nagabalik na Bala ang Maayo nga Moralidad?

ANG mga balay wala sing unod. Ang mga karatula nagasiling nga ginapaarkilahan ini. Ina nga mga balay sa Hamburg, Alemanya, bahin anay sang isa sang pinakadaku nga sentro sang prostitusyon sang kalibutan. Ngaa nagsira ini?

Bangod sa amo man nga rason nga ang nanuhaytuhay nga popular nga mga tilipunan sang mga homoseksuwal sa San Francisco ginbiyaan. Sa bug-os nga Estados Unidos, madamo nga mga klab kag mga sauna para sa mga homoseksuwal ang nagsira.

Ano ang daku nga kabangdanan sining mga pagbag-o? Amo ang paglapnag sang AIDS, ang makamamatay nga virus nga nangin isa sang labing grabe nga mga kalalat-an sang ika-20 nga siglo.

Tignapulo ka libo na nga kabuhi ang ginkutol sang AIDS. Kag kon matuod ang karon nga pagbanabana, mahimo sini kutlon ang dugang pa nga minilyonmilyon ka kabuhi sa malapit nga palaabuton.

Isa Bala ka Pagbalik sang Maayo nga Moralidad?

Sang katuigan 1960 kag 1970, ang seksuwal nga rebolusyon natabo sa madamo nga pungsod sa Nakatundan. Ang hilway nga gugma ginbaton sing lapnag. Nagdugang ang kadamuon sang pagpamata nga indi kasal. Ang edad sang nagahimo sing seksuwal nga relasyon talalupangdon nga nagnubo sa nahauna nga tion. Ang kinaandan nga mga talaksan nadula sa kabuhi sang minilyonmilyon, kag ang ila kadamuon madasig nga nagadugang.

Nagahambal tuhoy sa espiritu nga nagaluntad sadtong tion, ang magasin sa Canada nga L’Actualité nagsiling: “Ang seksuwal nga buhat nangin isa ka sahi sang indi makahalalit nga hampang.” Sa amo man nga tion, nag-utwas ang mga hublag nga nagapakig-away para sa “mga kinamatarong” sang mga homoseksuwal, kay ang homoseksuwalidad nangin isa ka prominente nga hulusayon, kag may mga pagbag-o nga ginhimo sa kasuguan nga sang una nagdumili sang homoseksuwal nga mga relasyon.

Nian naglutaw ang AIDS sa danyag sang kalibutan. Samtang nagadugang ang nagakapatay sa sining modernong kalalat-an kag wala sing bulong nga natukiban, ang panimuot sang mga tawo sa sekso hinali nga nagbalhin. Subong ginpaathag sang L’Actualité: “Bangod sang AIDS, ang mga hampang sang gugma nangin makatalagam gid.” Ang Amerikano nga dyurnalista nga si Ellen Goodman nagkomento tuhoy sa pagbalhin sang panimuot nga ginpahangop sini: “Samtang—indi lang daw kundi matuod gid nga—ang AIDS nagalapnag sa populasyon, ang ‘indi’ mangin kapin ka kinaandan nga sabat sa sekso.”

Nagbag-o ang mga Buhat—Indi ang Moralidadl

Nagakahulugan bala ini nga ginapanaksihan naton ang isa ka sahi sang pagkamaradmad nga nagresulta sa pagbalik sa maayo nga moralidad? Subong amo kon kaisa ang ginapangangkon sang media, isa bala ini ka “pagpasag-uli sang konserbatismo” ukon sang “puritanismo”?

Ang iban nga mga buhat nagbag-o bangod kinahanglanon gid ini, apang ang sadsaran nga panghunahuna wala magsunod. Halimbawa, ang mga homoseksuwal nga nag-untat sa pagpakigrelasyon kay bisan sin-o kag naglimite sang ila kaugalingon sa isa lamang indi masiling nga nagbalik sa maayo nga moralidad. Dugang pa, ano ang matabo kon may matukiban nga bakuna para sa AIDS? May rason sa pagpati nga madamo ang magabalik sa ila daan na nga mga buhat kag magabukas liwat ang mga establisamento para sa ila.

Sa kalibutan sang heterosekso, maobserbahan man ang pagbag-o sa panimuot, apang indi sa sadsaran nga panghunahuna. Si Felice, isa ka estudyante sa Unibersidad sang California sa Los Angeles, E.U.A., naghinulsol nga wala niya matilawi ang seksuwal nga kahilwayan nga nagluntad anay sa sulod sang kampos. Sia nagsiling: “Daw naugot ako. . . . Luyag ko gid nga kuntani may kahilwayan ako sa paghimo sang akon kaugalingon nga mga desisyon.” Kag ginpaathag sang Amerikano nga dyurnalista nga ang nagligad nga mga talaksan sang moralidad indi magabalik, nga nagasiling: “Samtang mahimo nga nagahinay ang seksuwal nga rebolusyon, wala sing bug-os nga pagbalik sa kasal-anay-antes-ang-huliray nga panghunahuna sang katuigan 1940 kag 1950.”

Sa Canada, halimbawa, ginreport sang magasin nga Maclean’s ang masunod tuhoy sa surbe sa mga estudyante sa kolehiyo nga gingastuhan sang pederal: “Ang hoben pa nga mga adulto may bastante nga ihibalo nahanungod sa mga balatian nga ginapaliton paagi sa sekso, lakip ang AIDS, syphilis kag gonorrhea. Apang ina nga ihibalo maathag nga napaslawan sa pagbulig sa ila nga mangin kapin ka mahalungon. Ang kalabanan sang mga estudyante nga ginsurbe nagsiling nga nakaeksperiensia sila sing seksuwal nga relasyon, apang ginakilala nila nga ginpasapayanan nila ang isa ka butang nga makabulig sa pagtapna sang balatian: ang paggamit sing condom.”

Ang report nagsiling man: “Madamo nga awtoridad sa panglawas ang nagakabalaka nga, walay sapayan sang tanan nga publisidad nahanungod sa wala sing peligro nga sekso, ang mensahe wala nagaapektar sa bahin sang populasyon nga aktibo sa sekso.” Si Dr. Noni MacDonald, isa ka espesyalista sa Ottawa sa makalalaton nga mga balatian, nagsiling: “Ang kalabanan nga pag-edukar kag kampanya sang media para sa dugang nga paggamit sang condom napaslawan gid.”

Ang Maclean’s nagdugang: “Natukiban sang 54 ka kampos nga tres-kuwarto sang mga estudyante ang nakatilaw na sang sekso. Mga katunga sang mga lalaki ang nangangkon nga lima na ukon kapin ang ila nahulid, kag ang un-kuwarto nangangkon nga sa kabilugan 10 ukon kapin pa ang ila nahulid. Sa mga kolehiyala nga ginpamangkot, 30 por siento ang nagsiling nga nakaeksperiensia sila sing seksuwal nga relasyon sa dimagkubos lima ka lalaki; 12 por siento ang nangangkon nga nahimo ini sa dimagkubos 10 ka lalaki. Apang, indi popular ang condom. . . . Mahimo gid nga ang kalabanan sang mga tawo nga yara sa katalagman wala maggamit sing condom.”

Natun-an Bala ang Leksion sang Maayo nga Moralidad?

Madamo ang indi luyag magtuon sang leksion sang maayo nga moralidad gikan sa nagakatabo. Ginaresita sang mga doktor ang pagbag-o sa mga pamatasan, kag ginarekomendar ang isa lamang ka kaupod sa sekso kag maggamit sing condom agod malikawan ang AIDS. Apang nagalikaw sila nga pakamalauton ang kaulag. Si Alan Dershowitz, propesor sa abogasiya sa Harvard, isa ka tiglawas sini nga huyog sang manugda sia nga indi dapat pagsuayon sang mga mananalawsaw ang moral nga bahin sang seksuwal nga pamatasan nga nagapaliton sang AIDS. Sia nagsiling: “Dapat maghulag ang mga sientipiko nga subong bala ang balatian ginapaliton paagi sa neutral nga pamatasan.”

Apang, ginabatyag sang Pranses nga magasin sang balita nga Le spectacle du monde nga indi pa ini tuman. Ini nagsiling: “Wala sing pagsulundan para sa pagpanikasog batok sa AIDS ang magamadinalag-on luwas kon updan ini sang madasig, bug-os globo kag kinabubut-on nga pagbalik sa superyor nga porma sang maayo nga moralidad. (Indi dapat kalipatan nga ang seksuwal nga kaulag, prostitusyon, kag ang pagkagiyan sa droga amo ang nagapanguna nga pamatasan sang katilingban nga may salabton sa paglapta sining balatian.) Ini nga pagbalik sa maayo nga moralidad mahanabo lamang kon may maglutaw nga isa ka bag-o nga kultura. . . . Ang maayo nga moralidad indi bunga sang may nadampigan nga ideolohiya. Bangod sang katalagman sa AIDS, dapat ini tamdon subong isa ka madagmit nga biolohiko nga kinahanglanon nga sa amo nasandig ang kaluwasan sang kaliwatan sang tawo.”

Dapat bala ibalik ang maayo nga moralidad subong isa ka “biolohiko nga kinahanglanon”? Ang kahimtangan lamang bala ang magadikta kon dapat batunon ang isa ka sistema sang maayo nga mga talaksan sang moralidad? Pareho bala sing balor ang tanan nga talaksan sang maayo nga pamatasan? Tan-awon naton kon ano nga mga leksion ang matudlo sa aton sang maragtas.

[Piktyur sa pahina 5]

“Wala sing bug-os nga pagbalik sa kasal-anay-antes-ang-huliray nga panghunahuna sang katuigan 1940 kag 1950”