Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Importante Bala Kon Ano nga Sine ang Ginatan-aw Ko?

ANG mga sine wala gid nagaimpluwensia sa akon,’ siling sang isa ka tin-edyer nga nagahingalan kay Karen, ‘bangod nagatan-aw ako sing sine agod makibot kag mahadlok, agod lamang malingaw.’ Madamo nga pamatan-on ang nagasiling man sini nga sila indi maimpluwensiahan sang mga pelikula. Apang, wala nagaugyon ang pamatan-on nga si Georgia. Bangod nakatan-aw na sia sing pila ka R-rated (para sa mga adulto lamang) nga mga sine, sia nagsiling: “Indi gid malipatan yadtong mga danyag . . . Sa dugang pa nga paghunahuna mo sini, dugang pa nga masapwan mo ang imo kaugalingon nga nagatinguha sa paghimo sang imo nakita.”a

Ang mga sine popular gid sa mga pamatan-on. Sa isa ka surbe kasan-o lang, 36 porsiento sang kapin sa 113 milyones nga nagalinya sa mga sinehan sa bug-os nga Estados Unidos ang mga tin-edyer pa lang. Minilyon pa ang nagatan-aw sang pelikula sa ila pribado nga mga puluy-an paagi sa video-cassette ukon cable-TV nga mga sine. Sa pagkamatuod, kinahanglan naton tanan ang pagpahunayhunay kag paglingawlingaw sa tion kag tion. Ini nga dibersion makapabugnaw kag makapapagsik sa hunahuna. Para sa madamo nga pamatan-on, ang pagtan-aw sing sine isa ka paagi sa pagtigayon sini kag ihinguyang ang makatalaka nga hapon ukon gab-i. Apang ano gid nga mga sine ang tan-awon mo? Importante gid bala ini?

Mga Sine—Ang mga Huyog Karon

“Pagpangalipay, seksuwalidad, kasingki, kadalok, kakagod.” Suno sa saykayatris sa bata nga si Robert Coles, amo ini ang mga talaksan nga nagapangibabaw sa kalabanan nga sine nga ginahimo karon. Ang pagpanalawsaw nga ginpangunahan ni Dr. Vince Hammond kaanggid man nga naghinakop nga ang “kalabanan sang mga pelikula nga ginapaguwa sa industriyalisado nga mga pungsod nagaunod sa dimagkubos sing pila ka kasingki, kag madamo ang ginaklase nga masingki ukon masingki kaayo.” Ginsurbe sang mga mananalawsaw ni Hammond ang 1,000 ka pelikula gikan sa nanuhaytuhay nga mga pungsod. Ang ila konklusion? “Ang paghimo sing masingki nga mga pelikula isa ka bug-os globo nga problema.”

Ang labi na nga popular sa mga pamatan-on amo ang makahaladlok nga mga pelikula, nga nagapakita sang sataniko nga pagpanag-iya, lugos, kag pagpaagay sing dugo sa labing yawan-on nga mga paagi. Suno kay Dr. Neil Senior, nga ginbalikwat sa Seventeen nga magasin, ining mga pelikula “nagalaragway sang tanan nga butang nga indi luyag sang tagsa ka pamilya nga matabo sa ila.” Apang, madamo nga pamatan-on ang nagalinya agod magtan-aw sini.

May daku man nga pagdugang sang bastos nga mga pelikula. Kag suno sa isa ka propesor sang unibersidad, “ang labing daku nga tumalan-aw sang malaw-ay nga mga video sa Canada amo ang mga pamatan-on sa ulot sang 12 kag 17 anyos kag mahimo nga ginapatiko sini ang ila panimuot nahanungod sa seksuwal nga panimuot.”

Apang, daw wala nagakabalaka ang industriya sang pelikula. Ang Variety nga magasin nagreport nga ang mga sine nga nagapakita sing kasingki kag sekso nagadugang, samtang ang mapuslanon, pangpamilya nga mga pelikula daw wala gid ginahimo. Posible bala, nian, nga ang pagtan-aw sing malaw-ay nga mga sine makaapektar sa imo sa malain nga paagi?

Ang Pagsalakay sa Imo mga Mata kag mga Dulunggan

Ang mga sine daw isa ka mabaskog nga pagsalakay sa mga sentido. Si Jesus nagsiling nga “ang suga sang lawas amo ang mata.” (Mateo 6:22) Kag ang imo makita mahimo nga may daku nga epekto sa imo. Suno sa isa ka insiklopedia, “ang hunahuna nagasunod sa mga mata.” Sa kinaandan, ginakontrol sang imo hunahuna ang ginapili sang imo mga mata nga himutaran kag tan-awon. Apang kon ginatan-aw mo ang dalagku gid nga mga laragway nga nagahulag sa daku nga telon, mahimo mo itugyan ang imo hunahuna sa kabubut-on sang nagahimo sang sine. Ang iban nagakaurungan gid sa sine sa bagay nga kinahanglan sila sikuhon agod mamuragmuragan.

“Ang nagapamati nga dulunggan” may mabaskog man nga impluwensia sa imo mga panghunahuna kag mga buhat. (Hulubaton 20:12) Ang makalupay nga mga laragway kag ang ginahambal nga mga pulong ginapatahom pa sang musika nga makapukaw sang emosyon, makapautwas sing kahadlok, kakunyag, kaakig, gugma. Subong resulta, ang mga sine makapaalinton sing pagbatyag nga matuod gid ang ginatan-aw amo kon ngaa ang iban nga mga tumalan-aw nabudlayan sa pagpain sang matuod gikan sa indi matuod.

Ang Pagsalakay sa Imo Hunahuna kag Moralidad

Ang pagtamod sang sine makaimpluwensia man sing daku sang imo reaksion sa sini. Sa amo ginatinguhaan sang mga nagahimo sing pelikula nga iangot sang mga tumalan-aw ang ila kaugalingon sa mga karakter nga ginapakita—bisan pa ang baganihan isa ka kriminal ukon sadistiko, gutom sa gahom nga persona.b Kon indi ka mahalungon, mahimo masapwan mo ang imo kaugalingon nga nagasakdag sa kriminal!

Binagbinaga kon ano ang reaksion sang mga tumalan-aw sa isa ka makahaladlok nga pelikula tuhoy sa isa ka maniak nga may matalom nga mga tudlo nga iya gingamit agod makapalagyo sia sa paagisod nga mga danyag. Gin-udyakan nila ang nagapaagay sing dugo nga manugpatay! Ginatuytuyan sang nagamaniobra sang hunahuna nga kamera, daw nadula sang mga tumalan-aw ang maayong moralidad—kag ang tanan nga kaluoy sa mga biktima.

Daw ano ka batok ini sa laygay sang Biblia nga indi magkalipay sa kalamidad nga matabo sa isa! (Hulubaton 17:5) Talangkod nga nagasumpakil ini sa Bulawanon nga Talaksan ni Jesus—nga ‘himuon sa iban ang luyag mo nga himuon nila sa imo.’ (Mateo 7:12) Dugang pa, ang pag-udyak dampig sa manugpatay nagahisanto bala sa laygay sang Biblia nga mangin “maluluy-on”? (Efeso 4:32) Indi bala ini kaangay sang pagpahisuno sang kaugalingon sa “kongregasyon sang mga malaut”?—Salmo 26:4, 5.

Malalangon nga mga Epekto

Apang, mahimo batyagon mo nga ang epekto sang sine temporaryo lamang, wala nagadugay. Kag matuod, mahimo gid nga indi mo pagpilason ang bisan sin-o nga makita mo bangod ginpakita ini sa sine. Apang, ang isa ka pamantalaan sa New Zealand nagreport nga may yara “nagadugang nga ebidensia nga nagaangot sang masingki nga mga pelikula kag mga video sa masingki nga panimuot sang pila nga nagatan-aw sini.” Ginpatuhuyan man sang libro nga Adolescence ang madamo nga pag-usisa tuhoy sa kaangtanan sang “kasingki sa TV kag sang agresibo nga panimuot” kag nagkilala nga may yara “nagadugang nga ebidensia” tuhoy sa kaangtanan sang duha.

May mga balita man tuhoy sa makahaladlok kag mapinatumbayaon nga mga buhat nga nahimo bilang reaksion sa mga danyag nga nakita sa mga sine. Ang isa ka pamatan-on, halimbawa, napatay bangod sang mga halit nga natigayon niya sang gintinguhaan niya nga punggan ang tabon sang nagadalagan sing madasik nga trak paagi sa iya nagbansuli nga lawas. Nakita niya ini kasan-o lang nga ginhimo sa isa ka popular nga sine. Gani indi gid dimakatarunganon ang silingon nga ang isa ka pelikula mahimo nga makaapektar sang imo mga hulag.

Apang, sa masami, ang mga pelikula may kapin ka malalangon nga impluwensia. Halimbawa, wala bala ang madamo sa inyo mga katubotubo nagatinguha sa paghambal, sa pagpamayo, kag sa pagpamustura kaangay sang pila ka idolo sa telon? Indi bala ini ebidensia sang mabaskog nga impluwensia sang sine? Sa iban nga mga kaso, ang pagtan-aw sing malain nga mga sine daw nagapanubo sang mga talaksan sa moralidad sang isa ka pamatan-on. Sa amo ang mananalawsaw nga si Dr. Thomas Radecki nagapangangkon nga ang padayon nga pagkanadayag sa masingki nga mga sine “magadul-ong sa dugang pa nga pagkabat-ulan sa kasingki.”

Ang Biblia nagasiling: “Ginausisa ni Jehova ang matarong subong man ang malauton, kag ginadumtan sang Iya kalag ang bisan sin-o nga nagahigugma sa kasingki.” (Salmo 11:5) Magaapektar bala ang dalayon nga pagtan-aw sing masingki nga mga pelikula sa imo panimuot sa kasingki? Mahimo ayhan nga malingaw ka, kag malipay pa gani, sa kasingki? Kag posible pa bala gani nga masapwan mo ang imo kaugalingon nga may kapin nga huyog kay sang una sa paglubad sang mga problema kag dipaghangpanay paagi sa puwersa? Nagakaigo gid ang ginasiling sang Hulubaton 10:23: “Ang krimen amo ang kalingawan sang buangbuang.”—New American Bible.

Kag kamusta ang imo Cristianong moralidad? Malimtan mo ayhan ang pagkasayop kag masubo nga mga resulta sang sekso sa wala pa ang kasal bangod sang pagkanadayag sa sekso kag hublas nga mga talan-awon? Mabuhinan bala sini sing amat-amat ang imo ‘pagdumot sa malain’?—Salmo 97:10.

Ang manunulat nga si Jane Burgess-Kohn nagsugid tuhoy sa eksperiensia sang isa ka lin-ay nga nagahingalan kay Jeanie. Sa tapos “makatan-aw sing malaw-ay gid nga sine” upod sa iya kaupod sa iya date, ginbaton ni Jeanie nga “napukaw” sia tubtob sa punto nga nakigromansa sia. Apang, indi lang tubtob dira ang nahimo niya. “Ginakasubo ko hambalon,” tu-ad ni Jeanie, “nga sadto nga gab-i madali ako nga nahaylo sa paghimo sing seksuwal nga relasyon. Indi ko gihapon mahangpan ang natabo nga nadula ko ang bug-os nga pagkamakatarunganon. Wala gani ako sing luyag sa sadto nga lalaki!”

Indi gid maduhaduhaan, kon amo, nga ang sine may gahom sa pag-impluwensia sa imo tagipusuon, imo panghunahuna, kag imo panimuot. Indi ka bala busa dapat mangin mapilion sa imo ginatan-aw? Ipaathag ini sang palaabuton nga artikulo.

[Mga footnote]

[Piktyur sa pahina 11]

“Indi mo gid malipatan yadtong mga danyag . . . Sa dugang mo nga paghunahuna nahanungod sini, dugang pa nga masapwan mo ang imo kaugalingon nga nagahandum sa paghimo sang imo nakita”

[Piktyur sa pahina 12]

May yara “nagadugang nga ebidensia nga nagaangot sang masingki nga mga pelikula kag mga video sa masingki nga panimuot sang pila nga nagatan-aw sini”

[Laragway sa pahina 10]

Bangod sang pagkawili sa sine, ang mga tumalan-aw masami nga nagaudyak sa pagpatay, pagpangawat, kag seksuwal nga imoralidad